Τις προάλλες μια ομάδα ερευνητών δημοσίευσε στο έγκυρο περιοδικό Lancet μια έρευνα με προβλέψεις για την εξέλιξη του πληθυσμού 195 χωρών μέχρι το έτος 2100. Αν και, ακόμα και σε έναν τομέα όπως η δημογραφία, η οποία επηρεάζεται από παράγοντες που εξελίσσονται και αλλάζουν σχετικά αργά, είναι επίφοβες, τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας έχουν ενδιαφέρον επειδή, ομολογουμένως, εξάπτουν τη φαντασία. Το 2100, λέει, ο παγκόσμιος πληθυσμός θα είναι μεγαλύτερος από σήμερα (8,8 δισ.) αλλά θα βρίσκεται σε φάση μείωσης, έχοντας ξεπεράσει μια κορύφωση (κοντά στα 10 δισεκατομμύρια) τη δεκατία του 2060. Σε σχεδόν όλες τις χώρες του κόσμου (183 από τις 195) ο δείκτης γονιμότητας τότε θα είναι χαμηλότερος από το δείκτη αναπλήρωσης -δηλαδή θα γεννιούνται λιγότερα παιδιά από όσα χρειάζονται για να διατηρείται ο πληθυσμός σταθερός. Η χώρα με το μεγαλύτερο πληθυσμό θα είναι τότε η Ινδία (αλλά με μικρότερο πληθυσμό από ό,τι έχει σήμερα), και η Κίνα θα είναι μόλις τρίτη, έχοντας χάσει το μισό της πληθυσμό. Δεύτερη θα είναι η Νιγηρία, με σχεδόν 800 εκατομμύρια κατοίκους.

Βεβαίως, τίποτε από αυτά δεν εξάπτει τη φαντασία των Ελλήνων αναγνωστών περισσότερο από τις προβλέψεις της έρευνας για τον πληθυσμό της δικής μας χώρας. Εμείς, λέει, θα μείνουμε σχεδόν οι μισοί. 5,5 εκατομμύρια θα είμαστε το 2100. Δεδομένου και του ότι και η διαΝΕΟσις έχει κάνει παρόμοιες έρευνες (με ορίζοντα το 2050) στο παρελθόν, αυτή είναι μια καλή αφορμή να συζητήσουμε μερικά βασικά θέματα που αφορούν το δημογραφικό “πρόβλημα” και το πώς αυτό θεωρητικά θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί.

Πρώτα απ’ όλα, μια ερώτηση που εύλογα θα μπορούσε να κάνει κάποιος: τι σημασία έχει το αν μια χώρα έχει μικρό ή μεγάλο πληθυσμό; Έχει, πραγματικά, σημασία το ίδιο το νούμερο; Η Σιγκαπούρη έχει πληθυσμό 5,8 εκατομμύρια και είναι μια από τις πιο πλούσιες χώρες του κόσμου. Οι Ελβετοί είναι 8,5 εκατομμύρια. Οι Νορβηγοί είναι 5,5. Τι πειράζει αν και οι Έλληνες είναι 5,5 εκατομμύρια σε ογδόντα χρόνια; Ίσα ίσα, θα έχουμε περισσότερη άπλα.

Βεβαίως, το θέμα δεν είναι τόσο απλό. Το σημαντικό μέγεθος που πρέπει να μας νοιάζει δεν είναι τόσο ο αριθμός των κατοίκων μιας χώρας, αλλά δύο άλλα: ο ρυθμός με τον οποίο αυτός ο αριθμός αυξάνεται, και η ηλικιακή σύσταση του πληθυσμού. Μια χώρα 5,5 εκατομμυρίων νέων που αυξάνονται είναι εντελώς διαφορετική από μια χώρα 5,5 εκατομμυρίων γέρων που μειώνονται.

Τρεις είναι οι βασικοί λόγοι για τους οποίους το αν ο πληθυσμός μιας χώρας αυξάνεται ή μειώνεται είναι θέμα πολύ σημαντικό: ο γεωπολιτικός, το θέμα της ταυτότητας και ο οικονομικός.

Δεν χρειάζεται πολλά λόγια για να εξηγήσει κανείς το πρώτο. Θα σας αναφέρω μόνο ένα στοιχείο: σήμερα η Τουρκία έχει οκτώ φορές μεγαλύτερο πληθυσμό από την Ελλάδα. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της έρευνας που δημοσιεύτηκε στο Lancet, το 2100 θα έχει 20 φορές μεγαλύτερο πληθυσμό. Καμία ιδιαίτερη ανάλυση δεν χρειάζεται εδώ.

Το θέμα της ταυτότητας είναι πιο θολό και έμμεσο. Όταν μια χώρα μικραίνει, αυτό φαίνεται. Είναι ένα φαινόμενο ορατό και ευρύτερα στην κοινωνία, αλλά και μέσα στις ίδιες οικογένειες. Κι αυτό έχει συνέπειες στο πώς οι πολίτες βλέπουν τον εαυτό τους και τη χώρα τους, στο φόβο και την ανασφάλεια τους για το μέλλον, στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται την εθνική τους ταυτότητα. Τέτοιες συνέπειες βλέπουμε γλαφυρά στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης που μετά την πτώση του κομμουνισμού είδαν τον πληθυσμό τους να μειώνεται ραγδαία (21% στη Βουλγαρία, για παράδειγμα, από το 1989 μέχρι το 2017). Μεταξύ άλλων, αυτές οι κοινωνίες γίνονται εύφορο έδαφος για το λαϊκισμό και για την ξενοφοβία. “Ο φόβος για το ότι η μείωση του πληθυσμού μπορεί να οδηγήσει στον αφανισμό του έθνους μπορεί να εκφράζεται έμμεσα με την παράλογη πεποίθηση ότι οι μετανάστες από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή αποτελούν κίνδυνο για τα έθνη της περιοχής”, γράφουν αναφερόμενοι στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες οι Ιβάν Κράστεφ και Στίβεν Χολμς στο πρόσφατο και πολύ καλό βιβλίο “The Light That Faded”. Μέχρι το 2100, σύμφωνα με την έρευνα που συζητάμε, ο πληθυσμός της Βουλγαρίας από 7 εκατομμύρια που είναι σήμερα θα έχει συρρικνωθεί στα 2,5. Η χώρα θα έχει πρακτικά εξαϋλωθεί.

Για τη συνέχεια kathimerini