Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης

Ο πρόσφατος βομβαρδισμός εναντίον τουρκικής βάσης στο λιβυκό πεδίο, όπου διάφορες δυνάμεις γνωστής και αγνώστου προελεύσεως συγκρούονται, εκδηλώθηκε σαφώς ως πλήγμα της τουρκικής στρατηγικής παρουσίας στην περιοχή, κυρίως όμως ενδιαφέρει εν προκειμένω η απάντηση στο ερώτημα «ποιες δυνάμεις βρίσκονται στα πρόθυρα μιας κλιμακούμενης σύγκρουσης με την τουρκική στρατιωτική ενεργοποιημένη παρέμβαση στη Λιβύη;».

Το ερώτημα αυτό αποκτά ενδιαφέρον στον βαθμό που υπάρχει το ενδεχόμενο κλιμάκωσης των συγκρούσεων στο υπό αναφορά πεδίο, διότι σαφώς το πλήγμα που δέχτηκε η Τουρκία με τον βομβαρδισμό της τουρκικής βάσης στην πόλη Αλ-Ουατίγια μπορεί να οδηγήσει αφενός μεν σε απάντηση της Άγκυρας για πολλούς λόγους, εσωτερικούς και διεθνείς, αφετέρου δε ο παράγοντας που έπληξε τα συμφέροντα της Τουρκίας στην περιοχή, πιθανότατα δεν θα αρκεστεί σε περιορισμό των κινήσεών του στο πλαίσιο αυτού και μόνο του πλήγματος, αλλά κατά πάσα πιθανότητα υπάρχει στρατηγική και επομένων πληγμάτων αποσκοπούντων σε συρρίκνωση της τουρκικής επιρροής στην περιοχή.

Το ανωτέρω μεταφέρει σημειολογικά σε γνώστες των ιστορικά διαδραματισθέντων την παράσταση του πλήγματος κατά τον Ιούνιο του 1967 από δυνάμεις του Ισραήλ στις αεροπορικές βάσεις της Αιγύπτου, τις οποίες και κατέστρεψαν οι Ισραηλινοί επί του εδάφους σε διάστημα ωρών, αιφνιδιάζοντας απολύτως το αιγυπτιακό επιτελείο. Η ανωτέρω αναφορά δημιουργεί την παράσταση, όπου η ειρωνεία της ιστορίας μετατρέπει την τότε πληγείσα Αίγυπτο, ενδεχομένως σήμερα σε επιτιθέμενη δύναμη επιβολής.

Οι καταστάσεις σήμερα στον ευρύτερο λιβυκό χώρο προοιωνίζονται εξελίξεις, καθώς η Τουρκία είναι υποχρεωμένη εκ των γεγονότων και μόνο να ανταποδώσει επιδιώκοντας να σώσει το προφίλ της, τόσο ως προς το εσωτερικό της και τις δυνάμεις που εν όψει των εξελίξεων εντείνουν την αμφισβήτησή τους απέναντι στη σημερινή τουρκική ηγεσία, όσο και απέναντι στον διεθνή περίγυρο, όπου η παράστασή της ως δυνάμει περιφερειακού ηγεμονικού σταθεροποιητή κινδυνεύει με μη αναστρέψιμο πλήγμα.

Το πρόβλημα μιας ενδεχόμενης κλιμάκωσης συνίσταται πάντοτε στο ποιος την ελέγχει και στην περίπτωση της Λιβύης δεν την ελέγχει μόνη η Τουρκία. Είναι γνωστό και υπολογίσιμο πως δεδομένων των ενδεχομένων που μπορούν να συμβούν εις βάρος της Τουρκίας, ο απότοκος αρνητικών εξελίξεων μπορεί να έχει επίδραση και στο εσωτερικό του πολιτικού της συστήματος. Σημειώνεται πως η υπόθεση ενός επερχόμενου πλήγματος του εθνικού κύρους και τουρκικού γοήτρου, στοιχεία στα οποία και επενδύει διαχρονικά και άνευ εταίρου η τουρκική ηγεσία, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη σταθερότητα του καθεστώτος Ερντογάν.

Στην περίπτωση της Λιβύης είναι πολύ πιθανόν η Τουρκία, έχοντας ακολουθήσει τη διαδρομή ενός διασκελισμού μεγαλύτερου αυτού που φαντάστηκαν οι τρίτοι για την ίδια, με κύρια αναφορά στις μεγάλες δυνάμεις, να βρεθεί εκτεθειμένη και ευάλωτη, αναγκαζόμενη εκ των υστέρων και διαισθανόμενη ότι υφίσταται μεγαλύτερο κόστος απ’ ό,τι όφελος, να προχωρήσει σε τακτική υποχώρηση και εγκατάλειψη των σχεδιασμών της.

Τούτο γιατί στις διεθνείς σχέσεις και ειδικότερα σε ό,τι αφορά την Άγκυρα, ο υπολογισμός κόστους και οφέλους συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση διεκπεραίωσης των οποιωνδήποτε περαιτέρω κινήσεων. Είναι σαφές πως η Άγκυρα θα επιδιώξει να διατηρήσει τον στρατηγικό έλεγχο στο μεγαλύτερο δυνατό τμήμα των σήμερα ελεγχόμενων από την ίδια μέσω της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Φαγέζ αλ Σάρατζ εδαφών στη Λιβύη, κάνοντας, αν χρειαστεί, και τακτικές υποχωρήσεις.

Το ενδεχόμενο μιας πολιτικής λύσης στον λιβυκό εμφύλιο θα εξαρτηθεί από το κατά πόσον θα επιτευχθεί η από τα εμπλεκόμενα μέρη επιδιωκόμενη ισορροπία ισχύος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως η επελθούσα λύση θα είναι και οριστική. Σημειώνεται πως οι όποιες πολιτικές συμφωνίες επέρχονται στη Λιβύη είναι a priori και εκ των πραγμάτων ασταθείς, καθώς δεν υπάρχει σταθερή κρατική πολιτική οντότητα που να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα σε διάρκεια, ενώ υφίσταται διαχρονικά και προδήλως, έλλειψη κουλτούρας ικανής να εφαρμόζει τα διεθνή συνομολογηθέντα κατά τρόπο διαρκή και σταθερό.

Ο χώρος της Λιβύης είναι εξαιρετικά κρίσιμος γεωστρατηγικά και εξ αυτού του δεδομένου θα συνεχιστεί ο παρεμβατικός ρόλος κατά τον α’ η β’ τρόπο από γειτνιάζουσες δυνάμεις της περιοχής, αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις του διεθνούς συστήματος, πράγμα που σημαίνει πως η Τουρκία θα συνεχίσει να είναι εμπλεκόμενη υποχωρούσα ή επιτιθέμενη στο συνεχιζόμενο λιβυκό παίγνιο διατηρώντας ένα ακόμα μέτωπο ανοιχτό, υπακούοντας στη γνωστή τουρκική θεωρία περί της ικανότητας της χώρας για ταυτόχρονη διεξαγωγή Δυόμισι Πολέμων.

Σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις των ανωτέρω εξελίξεων στα ελληνοτουρκικά, η Αθήνα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει κάθε ενδεχόμενη τουρκική κίνηση στον αιγαιακό χώρο που μπορεί να δρομολογηθεί, είτε ως αντιστάθμισμα των πληγμάτων που δέχεται η Άγκυρα στη Λιβύη είτε ως συνέχεια μιας ούτως ή άλλως υφιστάμενης τουρκικής διεκδίκησης αναδιάταξης του Αιγαίου.

*Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Διευθυντής Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Σημερινή