του Ερικ Ντενεσέ*

Τις τελευταίες δεκαετίες, η Τουρκία, μια χώρα με πλούσια ιστορική κληρονομιά, γνώρισε αξιοσημείωτη οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη, καθιστώντας την σήμερα μια χώρα 82 εκατομμυρίων κατοίκων και μια πραγματική βιομηχανική και οικονομική δύναμη, στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ανατολής. Επιπλέον, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η Άγκυρα μπόρεσε να επανασυνδεθεί με τους λαούς της Κεντρικής Ασίας με τους οποίους η Τουρκία μοιράζεται ένα κοινό πολιτιστικό παρελθον.

Το 2011, λόγω του πολέμου στη Συρία και το Ιράκ, η Τουρκία αντιμετώπισε εισροή περίπου 3,6 εκατομμυρίων προσφύγων στο έδαφός της. Αυτό αντιπροσώπευε οικονομικό βάρος περίπου 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την Άγκυρα, ενω μόνο τα μισά από αυτά καλύπτονταν από διεθνή βοήθεια (ΟΗΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ.).

Ωστόσο, παράλληλα με την οικονομική του επιτυχία, την ανάπτυξη της περιφερειακής επιρροής του και την ανθρωπιστική του δράση, το τουρκικό κράτος, υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει υποστεί άλλες πολύ λιγότερο θετικές μεταμορφώσεις:

– αυτή μιας χώρας που βρίσκεται σε διαδικασία μετατροπής σε ισλαμικό, προσηλυτικό και παρεμβατικό κράτος

και

– αυτή μιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ, υποψήφιας για την Ευρωπαϊκή Ένωση που μετατρεπεται σε αλαζονικό, επιθετικό κράτος, αψηφώντας το διεθνές δίκαιο και επιμένοντας να αρνείται τις ιστορικές ευθύνες της για τη γενοκτονία των Αρμενίων.

Τρεις τομείς μας επιτρέπουν να παρατηρήσουμε αυτές τις εξελίξεις αποκαλύπτοντας μια πραγματική αυταρχική και ιμπεριαλιστική εκτροπή της Άγκυρας: την εσωτερική της κατάσταση, την εξωτερική της πολιτική και την οργάνωση της διασποράς της.

Από το 2003, και ακόμη περισσότερο μετά το 2014, η Τουρκία χαρακτηρίζεται από μια διαρκή δημοκρατική υποχώρηση, παρατηρήσιμη μέσω ενός ολοένα και πιο έντονου αυταρχισμού και ισλαμισμού. Σε αντίθεση με τις εμφανίσεις και τις ομιλίες των ηγετών της, η Τουρκία δεν είναι πλέον δημοκρατία αλλά αυταρχικό καθεστώς.

Για τουλάχιστον μια δεκαετία, οι εκλογές ήταν περισσότερο δημοψήφισμα παρά δημοκρατική ψήφος λόγω της χειραγώγησης της ψηφοφορίας και της πίεσης που ασκείται στην αντιπολίτευση από το καθεστώς.

Το ΑΚΡ, το προεδρικό κόμμα, χρησιμοποιεί τις μεθόδους που αναπτύχθηκαν από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα: οι εργατικές τάξεις εποπτεύονται από ένα πολύ αποτελεσματικό πολιτικό-θρησκευτικό σύστημα που τους συνοδεύει στις κάλπες λέγοντάς τους την “σωστή” ψήφο.

Ταυτόχρονα, γίνεται προσπαθεια για να φιμωθεί η αντιπολίτευση. Υπόκειται σε πραγματικές διώξεις: αυθαίρετες συλλήψεις και κρατήσεις, απαγορεύσεις σε ορισμένα πολιτικά κόμματα και ενώσεις, έλεγχο των μέσων ενημέρωσης κ.λπ. Το κράτος δικαίου δεν ισχύει πλέον στην Τουρκία και η δικαιοσύνη είναι απολύτως σύμφωνη με τις εντολές των αρχών.

Πάνω απ’ όλα, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε το πρόσχημα της -πολύ σκοτεινής- αποτυχημένης απόπειρας στρατιωτικού πραξικοπήματος εναντίον του (Ιούλιος 2016) για να φυλακίσει χιλιάδες ανθρώπους που επικρίνουν ή αντιτίθενται στις πολιτικές του: στρατιωτικούς, δημόσιους υπαλλήλους, συμπεριλαμβανομένων δικαστών και αστυνομικών, εκπαιδευτικών, διανοουμένων, δημοσιογράφων, πολιτικών, Κούρδων αντιπροσώπων και εκλεγμένων αξιωματούχων κ.λπ.

Επιπλέον, από τον Ιούλιο του 2015, ο Τούρκος πρόεδρος είναι εντελώς αδιάλλακτος στο κουρδικό ζήτημα και έθεσε τέλος στην ειρηνευτική διαδικασία που ξεκίνησε με το ΡΚΚ, η οποία οδήγησε στην επανάληψη της ένοπλης σύγκρουσης με το κουρδικό αυτονομιστικό κίνημα, προκαλώντας κατάσταση εμφυλίου πολέμου στη νοτιοανατολική Ανατολία.

Ο έντονος αυταρχισμός του καθεστώτος είναι σαφώς αισθητός σε σχέση με τη δύναμη των δυνάμεων ασφαλείας και των πολιτοφυλακών που δημιουργήθηκαν από τις αρχές, οι οποίες έχουν πλέον περισσότερα από 530.000 μέλη (αστυνομία, χωροφύλακες, bekçi, δημοτική αστυνομία, ιδιωτικούς αξιωματικούς ασφαλείας και φύλακες χωριών) για πληθυσμό 82 εκατομμυρίων.

Παράλληλα με την αυταρχική της εκτροπή, η Τουρκία βιώνει έντονη επανισλαμοποίηση τα τελευταία είκοσι χρόνια. Υπενθυμίζεται ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι πεπεισμένος και μαχητικός Μουσουλμάνος Αδελφός και ότι ήταν κάποτε μέλος του Διεθνούς Γραφείου της Αδελφότητας, ενός από τα διοικητικά του όργανα.

Από τότε που έγινε πρωθυπουργός, ο Ερντογάν και το κόμμα του ΑΚΡ έχουν εργαστεί για να επανισλαμίσουν την Τουρκία και να διαγράψουν όλα τα ίχνη της κληρονομιάς του Μουστάφα Κεμάλ για την κοσμική Τουρκία. Για να αποκαταστήσει τη θρησκευτική εξουσία στη χώρα, ο Ερντογάν στόχευσε πρώτα τον στρατό, τον θεματοφύλακα του κοσμικού χαρακτήρα. Κατάφερε να σπάσει την επιρροή του με τη βοήθεια του κινήματος Gulen, μέσω κατασκευασμένων κατηγοριών (ψευδο-συνωμοσία Ergenekon, 2011).

Η επιθυμία του Ερντογάν να διαγράψει όλα τα ίχνη κεμαλιστικής κληρονομιάς είναι ιδιαίτερα ισχυρή και παραμένει ελάχιστα αντιληπτή στη Δύση. Ο Μουστάφα Κεμάλ είναι ο πατέρας της σύγχρονης Τουρκίας, την οποία έφερε στον 20ο αιώνα μέσω μιας άνευ προηγουμένου κοινωνικής και πολιτιστικής επανάστασης. Κατήργησε το χαλιφάτο και κατοχυρώνει τον κοσμικό χαρακτήρα στο Σύνταγμα, κατήργησε το Ισλάμ ως επίσημη θρησκεία, κατήργησε τις αρχές της Σαρία και έδωσε στις γυναίκες το δικαίωμα να ψηφίσουν. “

Για τον Μουστάφα Κεμάλ, το Ισλάμ ήταν «ένα ξένο μόσχευμα μέσω του οποίου ο Αραβικός κλήρος που νικήθηκε από τους Τούρκους πολεμιστές είχε παραδώσει ύπουλα τις ψυχές των νικητών τους».

Όταν του αντιτάχθηκαν ότι το Κοράνι ήταν η αποκάλυψη του Θεού και ότι θα έπρεπε να αντλήσει την πολιτική του έμπνευση από αυτό, ήταν έξαλλος: «Ο πολιτικός που χρειάζεται τη βοήθεια της θρησκείας για να κυβερνήσει είναι μόνο δειλός (…). Αλλά ποτέ δεν πρέπει να δοθεί σε έναν δειλό το αξίωμα του αρχηγού κράτους!».

Γενικότερα, ο Μουσουλμάνος Αδελφός Ερντογάν θέλει να αναζωογονήσει τον ισλαμικό κόσμο του οποίου παρουσιάζεται ως υπερασπιστής. Για περισσότερο από μια δεκαετία, εργάζεται για να διαδώσει την αρχαϊκή και θρησκευτική εκδοχή του Σουνιτικού Ισλάμ στην οποία εμμένει, σε όλο τον αραβικό κόσμο.

Από την “Αραβική Άνοιξη” του 2011, η Kωνσταντινουπολη έχει καλωσορίσει μεγάλες μουσουλμανικές κοινότητες που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους. Εκατοντάδες χιλιάδες Σύροι, Ιρακινοί, Υεμενοί, Λίβυοι, Αιγύπτιοι, Λιβανέζοι είναι τώρα παρόντες στην πόλη. Η Τουρκία τους προσφέρει την ευκαιρία να συμμετάσχουν σε “τακτικό” πολιτικό ακτιβισμό προς τη χώρα προέλευσής τους.

Έτσι, η χώρα έγινε εστία προσηλυτισμού και ανατροπής στην υπηρεσία της Αδελφότητας και η Κωνσταντινούπολη έγινε καταφύγιο για τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Το τουρκικό κράτος τους στηρίζει και τους βοηθά να οργανωθούν. Δεκάδες τηλεοπτικά κανάλια, που συνδέονται κυρίως με την Αδελφότητα, πιστοποιούν αυτή την κρατική υποστήριξη. Στην τουρκική Πόλη λαμβάνονται οι σημαντικές αποφάσεις του κινήματος και το τμήμα της Υεμένης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας εξέλεξε πρόσφατα τον νέο ηγέτη του.

*Ο Ερικ Ντενεσέ ειναι ειδικός σε θέματα Κατασκοπείας και συγγραφέας με έδρα το Παρίσι