Γιώργος Σεφερτζής

Με την Τουρκία να κλιμακώνει την επιθετικότητά της και να ανοίγει συνεχώς νέα μέτωπα, η κοινή διαπίστωση είναι ότι η στρατηγική Ερντογάν έχει εισέλθει σε νέα φάση. Κάτι σαν το ανώτερο στάδιο του τουρκικού αναθεωρητισμού, που θα έλεγε και ο αείμνηστος Βλαδίμηρος Ιλιτς Λένιν. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει. Ποιος είναι ο απώτερος στόχος του Ερντογάν, πέραν της προφανούς επιθυμίας του να επωφεληθεί των κενών που έχουν δημιουργηθεί στον πολυπολικό πλέον κόσμο μας για να επιβάλει την ηγεμονία της Τουρκίας ως μεγάλης περιφερειακής δύναμης με μεγαλομανείς φιλοδοξίες και διεθνή ρόλο ως μία από τις μεγάλες δυνάμεις του πλανήτη;

Η κρατούσα πλέον άποψη είναι ότι ο Τούρκος πρόεδρος σπεύδει να αποκομίσει από τη διεθνή σκακιέρα ό,τι προλαβαίνει πριν από τις αμερικανικές εκλογές του προσεχούς Νοεμβρίου, ώστε να μη διακινδυνεύσει αλλαγή της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ σε περίπτωση αλλαγής φρουράς στον Λευκό Οίκο. Ωστόσο, ο κοινός τόπος που πλέον διαμορφώνεται ως προς την ανάλυση της τακτικής Ερντογάν έχει δύο καίρια κενά: Το πρώτο είναι ότι αφήνει αναπάντητο το ερώτημα: «Και μετά τις αμερικανικές εκλογές, τι;». Το δεύτερο είναι ότι δεν εξηγεί τους λόγους για τους οποίους ο Ερντογάν βιάζεται να προλάβει τις αμερικανικές εκλογές. Είναι οικονομικοί; Διπλωματικοί; Στρατιωτικοί; Ή μήπως είναι κάποιοι άλλοι, λιγότερο ορθολογικοί, που δεν έχουμε ακόμα αντιληφθεί αρκούντως; Το ερώτημα είναι λιγότερο αφελές απ’ όσο ίσως να φαίνεται. Και σίγουρα δεν αρκεί η απάντηση: μπορεί να είναι και όλοι μαζί. Γιατί το ζήτημα είναι ποιος είναι ο κυρίαρχος.

Αυτός, δηλαδή, που να εξηγεί με ποια λογική ο Ερντογάν ανοίγει ταυτόχρονα τόσα μέτωπα δίνοντας την εντύπωση ότι δεν υπολογίζει ρίσκα και συνέπειες. Γιατί, για παράδειγμα, να υπάρχει αίφνης τέτοια κλιμάκωση μετωπικού χαρακτήρα της έντασης στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Γαλλία με προσωπικές επιθέσεις πρωτοφανούς προκλητικότητας εναντίον του προέδρου Μακρόν; Γιατί να διακινδυνεύει την οριστική ρήξη στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση, όταν θα μπορούσε να κερδίσει πολύ περισσότερα από την Ευρωπαϊκή Ενωση διαπραγματευόμενος με το όπλο του μεταναστευτικού στο τραπέζι; Είναι απλώς εξαιτίας του ηγεμονισμού του; Ή ο ηγεμονισμός του έχει μια περισσότερο υπερβατική διάσταση, που ξεπερνά την προσωπική κρίση μεγαλείου του Τούρκου προέδρου;

Σύμφωνοι, για κάποιον ανεξήγητο προς το παρόν λόγο, ο Ερντογάν θεωρεί προφανώς ότι η Τουρκία είναι τόσο ισχυρή αυτή τη στιγμή που, παρά τα προβλήματα της οικονομίας της, δεν διστάζει να τα βάλει ευθέως με μια παγκόσμια δύναμη. Γιατί, βεβαίως, η Γαλλία δεν είναι μόνον η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι μακράν η στρατιωτικά ισχυρότερη και, το κυριότερο, είναι η μόνη πυρηνική. Υποκαθιστά σήμερα τις ΗΠΑ στο κενό που άφησε στην περιοχή η αναδίπλωσή τους.

Και ασφαλώς δεν προτίθεται να χάσει τον έλεγχο σε περιοχές, όπως η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική, με τις οποίες έχει δεσμούς πολύ μεγάλων οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων από την εποχή που ανταγωνιζόταν τη μεγάλη βρετανική και τις άλλες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες. Γι’ αυτό, άλλωστε, η Γαλλία δεν είναι, ούτε υπήρξε ποτέ, μόνον Ευρώπη. Και προφανώς, παρά τις ευθύνες που έχει για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στη Λιβύη, δεν πρόκειται να παρακολουθήσει απαθώς την Τουρκία να την ελέγξει δημιουργώντας στρατιωτικές βάσεις στο μαλακό υπογάστριό της.

Το ερώτημα είναι γιατί ο Ερντογάν θέλει να την ελέγξει. Για τη μεγάλη οικονομική σημασία της ως πετρελαιοπαραγωγού χώρας και τη γεωπολιτική της σημασίας της για την επιβολή της τουρκικής περιφερειακής ηγεμονίας; Ή για τη συμβολική σημασία της ως δυτικής εσχατιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η διαφορά είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Και μάλλον σε αυτήν βρίσκεται το κλειδί που ανοίγει τις «πύλες του ανεξήγητου», στη σφαίρα του οποίου κινείται πλέον η τουρκική προκλητικότητα.

Ο λόγος είναι απλός. Όλες οι άλλες ερμηνείες υπόκεινται στον έλεγχο των υπολογισμών κόστους – οφέλους. Κανένας από αυτούς δεν βγαίνει. Στην καλύτερη περίπτωση παράγουν σχεδόν μηδενικά αθροίσματα. Η σημασία, για παράδειγμα, του πετρελαίου σε λίγα χρόνια θα πλησιάζει τον μηδενισμό της. Το πετρέλαιο θα χάσει πλήρως την αξία του ως πηγή ενέργειας, όπως θα χάσει και τη σημασία του ο εφοδιασμός των ευρωπαϊκών αγορών από αυτήν.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη στρατιωτική ή διπλωματική σημασία του ελέγχου της Λιβύης. Ούτε τον γεωπολιτικό ούτε τον αμυντικό ανταγωνισμό με τη Γαλλία ή την Ευρώπη μπορεί να αντέξει η Τουρκία του Ερντογάν, τουλάχιστον για το διάστημα που ο τελευταίος προσδοκά να βρίσκεται εν ζωή. Η συμβολική, όμως, σημασία των πράξεών του είναι η μόνη που δεν υπόκειται σε ορθολογικό έλεγχο. Και μάλλον γι’ αυτό φαίνεται να βρίσκεται και πιο κοντά στην πραγματικότητα.

Γιατί, απ’ ό,τι αρχίζει να διαφαίνεται, οι πραγματικές του φιλοδοξίες ταυτίζονται με την υστεροφημία του ως του ηγέτη που ανασύστησε συμβολικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία και θα μπορεί να απολογηθεί στον Θεό του ότι πέτυχε υπό την κυριαρχία του τη δογματική ένωση σιιτών και σουνιτών. Κάτι ίσως λιγότερο γνωστό είναι ότι ο Ερντογάν αλώνει εδώ και χρόνια τις μουσουλμανικές μειονότητες της Ευρώπης – και ειδικότερα της Γαλλίας και της Γερμανίας εκτοπίζοντας τη Σαουδική Αραβία από τη δεσπόζουσα θέση που κατείχε ως ο μεγαλύτερος σπόνσορας των ισλαμικών πνευματικών ιδρυμάτων. Τα περισσότερα υπήρξαν άλλωστε και μάλλον εξακολουθούν να αποτελούν φυτώρια τζιχαντιστών και ισλαμο-εξτρεμιστών.

Ας θυμηθούμε απλώς ότι ο υπέρτατος σκοπός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν η κατάκτηση του «Οίκου των απίστων» από τον «Οίκο του Αλλάχ». Αν σε αυτό τον ιερό σκοπό έχει αποφασίσει να αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής του ο Ερντογάν, έχει κι ένα εξαιρετικό όπλο για να το πετύχει: την «ατομική βόμβα» του μεταναστευτικού. Για τη ρίψη της, η Λιβύη είναι χώρα-κλειδί. Από εκεί θα περνά ο κύριος όγκος των μεταναστευτικών ροών. Από τις αφρικανικές και όχι από τις ασιατικές χώρες θα προέρχονται πλέον. Από αυτή την άποψη, η Ελλάδα μπορεί να κοιμάται λίγο πιο ήσυχη. Τουλάχιστον ως προς την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου, ο ρόλος της θα είναι σχεδόν ελάχιστος.

Αναδημοσίευση από το Φιλελεύθερο που κυκλοφορεί το Σαββατοκύριακο 27-28 Ιουνίου.