Από τις άγνωστες σελίδες της ελληνικής Ιστορίας

Γράφει Ιωάννης Αθ. Κόντης (*)

        Υποστράτηγος ε.α.

Γενικά

          Το χωριό Ταμάσι ευρίσκεται 28 χλμ νοτιοανατολικά της πόλεως της Καρδίτσας στους πρόποδες του βουνού Κατάχλωρο. Το έτος 1928 μετονομάστηκε σε Ανάβρα, από τις πολλές πηγές (ανάβρες) που αναβλύζουν στη γύρω περιοχή. Σήμερα αποτελεί ένα σύγχρονο οικισμό με 1.200 περίπου κατοίκων που ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Πολλοί από τους κατοίκους είναι πρόσφυγες με καταγωγή από το Καβακλί(1) της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η πρώτη σύγχρονη γραπτή μαρτυρία που έχουμε για την ύπαρξη του οικισμού, προέρχεται από τη ομώνυμη Συνθήκη, διά της οποίας παραχωρήθηκε αυτονομία από τους Οθωμανούς στην περιοχή των Αγράφων(2). Από τις ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του Ταμασίου (Ανάβρας), βρέθηκαν αρχαίος τειχισμένος οικισμός με ακρόπολη, τάφοι, νομίσματα κ.α., τα οποία μαρτυρούν την μακρόχρονη και διαρκή κατοίκηση της περιοχής τουλάχιστον από τους κλασικούς χρόνους (5ος-4ος αι. π.Χ.) μέχρι σήμερα και επιβεβαιώνουν τη μακραίωνη ιστορία της.

Λόγοι υπογραφής της Συνθήκη του Ταμασίου

          Αν και ιστορικά βρισκόμαστε στο απόγειο της δόξας της Οθωμανικής ιστορίας με Σουλτάνο τον Σουλεϊμάν τον “Μεγαλοπρεπή” (1520-1566 μ.Χ.), με επέκταση των κατακτήσεων σε Ευρώπη, Ασία και Αφρική, εν τούτοις, παρουσιάζονταν ενίοτε δυσχέρειες του ελέγχου ορισμένων ορεινών και δυσπρόσιτων περιοχών της Αυτοκρατορίας. Αυτό ήταν χρονίζον και σοβαρό πρόβλημα, το οποίο δεν μπόρεσε να το λύσει στους χρόνους της ούτε η Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί λοιπόν έπρεπε να διαχειριστούν την έκνομη αυτή κατάσταση στην ορεινή και δύσβατη αυτή ζώνη της Θεσσαλίας. Αφού απέτυχαν πολλάκις με την ισχύ των όπλων, ευέλικτοι και αποτελεσματικοί όπως ήταν, αναγκάστηκαν να βρουν συμβιβαστική λύση.      Εξετάζοντες σήμερα τους λόγους που οδήγησαν την Οθωμανική διοίκηση στην υπογραφή της συνθήκης, συγκλίνουμε σε δύο κύριους. Πρώτον, ότι έκριναν ως ασύμφορη την εγκατάσταση πολυαρίθμου φρουράς για τον στρατιωτικό έλεγχο της περιοχής λόγω του ιδιαίτερα δύσβατου ορεινού εδάφους, το οποίο τους χειμερινούς μήνες καθίστατο αδιάβατο και δεύτερον, ότι ορθώς εκτίμησαν το ανυπότακτο και αδάμαστο του χαρακτήρα των κατοίκων της ορεινής αυτής περιοχής. Θεώρησαν λοιπόν προτιμότερο να παραχωρήσουν στην περιοχή καθεστώς αυτονομίας και να εισπράττουν μία σταθερή κατ΄έτος φορολογία. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στο Ταμάσι (Ανάβρα) υπήρχε έδρα του  δερβέναγα(3)   της περιοχής.

Η Συνθήκη του Ταμασίου

          Η Συνθήκη του Ταμασίου αποτελεί το παλαιότερο σχετικώς κείμενο που έχει σωθεί έως σήμερον (μεταγραφή εκ του πρωτοτύπου), μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Δυστυχώς το πρωτότυπο έγγραφο δεν σώζεται και προς τούτο μέρος των στοιχείων της Συνθήκης αμφισβητούνται από μερίδα μελετητών. Με την Συνθήκη αυτή οι Αγραφιώτες επέτυχαν να  ανανεώσουν το διατηρούμενο από καιρού ένα “είδος αυτονομίας”, ύστερα από την ανεπιτυχή απόπειρα των Οθωμανών να το περιορίσουν, και συγκεκριμένα όταν ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν έστειλε πολυάριθμο στρατό με τον αρχιστράτηγο (πασά) της Θεσσαλίας Βεϊλέρ-Βέη(4), χωρίς θετικό αποτέλεσμα.

Ο Τούρκος αρχιστράτηγος κάλεσε τότε τους προύχοντες των Αγράφων στο χωριό Ταμάσι (Ανάβρα) προς συνδιαλλαγή.

Η συνάντηση έγινε στις 10 Μαΐου 1525 και εκεί υπογράφηκε η περίφημη ομώνυμος Συνθήκη.

Η Συνθήκη περιλάμβανε τα εξής (με δική μου αρίθμηση):

1. Άπαντα τα χωρία των Αγράφων αποτελούσιν αυτονομίαν, η οποία διοικείται υπό συμβουλίου, έχοντος έδραν την παρά το οροπέδιον Νεβροπόλεως(5) ονομαστήν κωμόπολιν Κασαμπά (Νεοχώριον)(6).
2. Ουδεμία τουρκική οικογένεια επιτρέπεται να κατοικήση εις τα χωρία των Αγράφων, εκτός του Φαναρίου.
3. Οι κάτοικοι των πεδινών και ορεινών μερών μπορούν να επικοινωνούν ελευθέρως(7).
4. Εκάστη κοινότης των Αγράφων υποχρεούται να πληρώνη εις την Υψηλήν Πύλην ετησίως πεντήκοντα χιλιάδας (50.000) γρόσια. Το ποσόν δε τούτο θ’ αποστέλλεται παρά του ειρημένου συμβουλίου δι΄εμπίστου προσώπου εις την έδραν της Ευδαίμονος (Κ Πολιν)(8).

Εγένετω εν Ταμασίω, τη 10η Μαίου 1525.

Βεϊλέρ-Βέης(4)  Αρχιστράτηγος Θασσαλίας

Οι Προύχοντες των Αγράφων(9)  

Συμπεράσματα από την Συνθήκη του Ταμασίου

Η υπογραφείσα Συνθήκη του Ταμασίου είχε τα παρακάτω ευεργετικά αποτελέσματα για τους ορεσίβιους κατοίκους των Κοινοτήτων των Αγράφων:

1. Δεν υποτάχθηκαν με την δύναμη των όπλων αλλά παρέμειναν αυτόνομοι -φόρου υποτελείς στον Σουλτάνο- και ως εκ τούτου δεν γνώρισαν τόσο μεγάλη καταπίεση με σφαγές, αρπαγές, κεφαλικό φόρο κτλ. που υπέστησαν άλλες περιοχές.
2. Με την αυτονομία και την αυτοδιαχείρισή τους επέτυχαν ένα σημαντικό βαθμό οικονομικής ανάπτυξης (οικοτεχνία, βιοτεχνία), εξασφαλίζοντάς τους καλύτερες δυνατότητες κοινοτικής -συλλογικής- οργάνωσης, κοινοτικών έργων για την παιδεία, την ασφάλεια, την κοινωνική πρόνοια.
3. Η αυτονομία βοήθησε στην δημιουργία πολλών εμπόρων και μορφωμένων προσώπων, που με τον πλούτο και τη μόρφωσή τους βοήθησαν πολλαπλώς τη γενέθλια Γη και τον αγώνα για την Εθνική μας Παλιγγενεσία.
4. Η δημιουργία σχολείων διατήρησε την καλλιέργεια της Ελληνικής γλώσσας και την εμφάνιση μερικών σπουδαίων πνευματικών τέκνων της περιοχής, που βοήθησαν την πνευματική αφύπνιση και αναγέννηση του Έθνους.
5. Η γενναιότητα και το αλύγιστος χαρακτήρας των ορεσίβιων Αγραφιωτών επέδρασε, ώστε να δημιουργηθούν σπουδαίες ομάδες Κλεφτών που πρωταγωνίστησαν στα επαναστατικά κινήματα κατά των Οθωμανών. Σε τούτο συνέβαλαν και οι συρρέοντες στα Άγραφα Έλληνες, που έβρισκαν καταφύγιο στην αυτόνομη περιοχή των Αγράφων, διωκόμενοι από τις Οθωμανικές αρχές.

                                                          Θεσσαλονίκη, 24 Ιουνίου 2020

(*)

Πτυχιούχος Τμήματος Οικονομικών Σπουδών ΑΠΘ

Πτυχιούχος Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας ΔΠΘ

Πτυχιούχος Ανωτάτης Σχολής Πολέμου

Πτυχιούχος Ανωτάτης Στρατιωτικής Ακαδημίας του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσικής Ομοσπονδίας 

Βιβλιογραφία

1. Διεθνείς Πολιτικές & Στρατιωτικές Συνθήκες, Συμφωνίες & Συμβάσεις. Συμπληρωματικαί Εκδόσεις ΓΕΣ/Δνση Εκδόσεων, Αθήναι 1980
2. Εκ διαφόρων σελίδων του διαδικτύου

Σημειώσεις

(1)  Καβακλί: κωμόπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας, το σημερινό Τοπόλοβγκραντ στην Βουλγαρία.

(2)    A. Τα Άγραφα, ονομάστηκαν έτσι το 741 από τον εικονομάχο αυτοκράτορα Κων/νο Κοπρώνυμο (741-775), όταν αυτός έστειλε τους Εξάρχους του να ελέγξουν αν αφαίρεσαν οι κάτοικοι της περιοχής τις εικόνες από τους ναούς τους. Όταν έφτασαν εδώ, οι ορεινοί κάτοικοι όχι μόνο δεν θέλησαν να αφαιρέσουν τις εικόνες, αλλά δεμένοι με τις παραδόσεις τους, επιτέθηκαν και σκότωσαν τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα («θανάτω μαχαίρας παρέδωκαν»), ως ασεβείς και ιερόσυλους. Όταν έφτασε η είδηση στην πόλη, ο αυτοκράτορας οργίστηκε και διέταξε να διαγράψουν την ανυπότακτη αυτή περιοχή από τους χάρτες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έτσι, η ευρύτερη περιοχή πήρε το όνομα Άγραφα, το οποίο διατηρήθηκε κι αργότερα.

1. Η ονομασία Άγραφα προήλθε από τις δυσκολίες που συναντούσαν οι Βυζαντινοί στην είσπραξη των φόρων, λόγω των ατίθασων κατοίκων της περιοχής που δεν γράφονταν στους φορολογικούς καταλόγους. Λέγεται μάλιστα ότι είχαν πετύχει ειδικά προνόμια αυτονομίας και φοροαπαλλαγής, οπότε και έμειναν “Άγραφοι”.

(3)  Η λέξη δερβέναγας ή ντερβέναγας ή ντερβεναγάς είναι τουρκική λέξη σύνθετη εκ των περσικού “ντερμπέντ” (= δίοδος, πέρασμα) και “Αγάς” (= αρχηγός – τοπάρχης) που σημαίνει τον επιτετραμένο αρχηγό φρουράς διάβασης ή περάσματος (Δερβένι).

(4)  Ο Μπεηλέρμπεης (οθωμανικά τουρκικά: بكلربكی, παλαιά τουρκικά: beglerbegi, σύγχρονα τουρκικά: beylerbeyi) ήταν αρχικά ανώτερος στρατιωτικός βαθμός και διοικητικός τίτλος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η λέξη είναι σύνθετη από τον πληθυντικό του «Μπέη» στη τουρκική Μπεηλέρ + Μπέης, που σημαίνει μπέης των μπέηδων, περίπου αρχίμπεης ή αρχιμπέης. Ο βαθμός αυτός στη συνέχεια αποτέλεσε τιμητική προσωνυμία που δίνονταν σε ανώτερους διοικητές επαρχιών ή άλλους αξιωματούχους, (και χωρίς διοικητική περιφέρεια) όταν πλέον η τιμητική επίσης προσωνυμία του μπέη είχε επεκταθεί σε πολύ μεγάλο αριθμό. Ο βαθμός του μπεηλέρμπεη δινόταν μέχρι του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ όπου και άρχισε να καταργείται σιωπηρά από τους επαναστάτες Νεότουρκους μέχρι που καταργήθηκε επίσημα από το κεμαλικό καθεστώς το 1923. Η απώλεια του πρωτοτύπου εγγράφου της Συνθήκης, δεν μας επιτρέπει να γνωρίζουμε το ακριβές όνομα του ανώτερου αυτού αξιωματούχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και γνωρίζουμε μόνον τον βαθμό του “Μπεγλέρμπεης” ή “Μπεηλέρμπεης”. Εκτιμάται(;) ότι πρόκειται  για τον “Μπεηλέρμπεη” της Θεσσαλίας.

(5)   «Νεβρόπολις», δηλαδή πόλις των νεβρών (νεβρός είναι το νεογέννητο της ελάφου).

(6)  Βρίσκεται ΝΑ της τεχνητή λίμνης “Ν. Πλαστήρα” που το επίσημό της όνομα είναι λίμνη του Ταυρωπού.

(7)  Ειδικά για τους κτηνοτρόφους των Αγράφων που έπρεπε να μετακινούνται ελευθέρως από τα ορεινά στα πεδινά και αντιστρόφως.

(8)  Προφανώς στην Κωνσταντινούπολη.

(9) Τα σωζόμενα (;) επώνυμα των Προυχόντων θυμίζουν τουρκική προέλευση ή ενδεχομένως είναι παραφθαρμένα. Πρόκειται για τα επώνυμα(;) Γαμίχης, Δεβλέτης και Αλιγίε.

Οι φωτογραφίες ελήφθησαν από το διαδίκτυο