Της Raluca Csernatoni

Το εξελισσόμενο διεθνές σκηνικό προϊδεάζει για ανησυχητικά σενάρια στην ΕΕ, με σκοτεινά σύννεφα ανασφάλειας και την αύξηση του γεωστρατηγικού ανταγωνισμού σε πολλά μέτωπα. Η τρέχουσα πανδημία θα επιβαρύνει περαιτέρω το status quo. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει την μεγαλύτερη πρόκληση μέχρι σήμερα, καθώς η ΕΕ αντιμετωπίζει κρίση νομιμότητας και απαιτεί διευκρινίσεις εκεί όπου βρίσκεται η πολιτική εξουσία, ιδιαίτερα σε πεδία υψηλής πολιτικής, όπως στην ασφάλεια και στην άμυνα. Η πανδημία ήδη επηρεάζει έμμεσα τη διαδικασία της αμυντικής ενοποίησης της ΕΕ, δοκιμάζοντας τις αρχές της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και την ικανότητα της ΕΕ για συλλογική διαχείριση της κρίσης.

Πριν από την πανδημία, οι πολιτικές συζητήσεις για την ασφάλεια και την άμυνα έφθασαν σε νέο επίπεδο φιλοδοξίας στην αμυντική συνεργασία της ΕΕ. Αυτό ήταν σημαντικό σε μια περίοδο που η Ευρώπη διέθετε περιορισμένες στρατιωτικές δυνατότητες, κενά στην τεχνολογική καινοτομία, μια αμυντική βιομηχανική βάση με υστερήσεις και χλιαρές δαπάνες στην εθνική άμυνα.

Αυτές οι ανησυχίες οδήγησαν τις θεσμικές και πολιτικές προσπάθειες της ΕΕ για τη σύγκλιση των ευρωπαϊκών στρατιωτικών αναγκών, να συνηγορήσουν υπέρ περισσότερο συνεκτικών και διαλειτουργικών στρατιωτικών δυνατοτήτων και να αποφευχθεί περαιτέρω αλληλεπικάλυψη στα οπλικά συστήματα έρευνας και ανάπτυξης. Στόχος ήταν να προσφέρουμε επικερδή οικονομικά κίνητρα για τον ευρωπαϊκό αμυντικό τομέα και να ενθαρρύνουμε τη διασυνοριακή συνεργασία.

Για να μην αναφέρουμε ότι τα τελευταία χρόνια η ΕΕ φαίνεται να έχει μετακινηθεί πέρα από τον καθαρό διακυβερνητισμό –ένα μοντέλο ολοκλήρωσης και λήψης αποφάσεων που τονίζει τον ρόλο των εθνικών κυβερνήσεων- σε θέματα ασφάλειας και άμυνας και όταν πρόκειται για νέους μηχανισμούς ανάπτυξης στρατιωτικών δυνατοτήτων.

Αυτό που ακολούθησε ήταν μια έκκληση ώστε οι Βρυξέλλες να αναλάβουν μεγαλύτερη δράση στον αμυντικό τομέα, με δύο τρόπους. Ο τρόπος ήταν να δημιουργηθεί μια πιο ολοκληρωμένη και ανταγωνιστική ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και αγορά. Ο δεύτερος τρόπος ήταν να βρεθούν εφικτές λύσεις στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας να μετριαστούν οι νέες απειλές εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας. Με λίγα λόγια, ο στόχος ήταν να μετατραπούν τα αμυντικά ζητήματα σε μια ευρωπαϊκή –όχι αποκλειστικά εθνική- επιδίωξη και να νομιμοποιηθεί η προσπάθεια οικοδόμησης της αμυντικής κυριαρχίας στην Ευρώπη.

Αυτή η στροφή κατέληξε σε μια σειρά από φιλόδοξες πρωτοβουλίες πολιτικής από το 2016, μετά από την κυκλοφορία της παγκόσμιας στρατηγικής της ΕΕ. Οι καινοτομίες περιλάμβαναν το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF), το οποίο επιδιώκει να “προωθήσει μια καινοτόμα και ανταγωνιστική αμυντική βιομηχανική βάση” και τη δημιουργία μιας Γενικής Διεύθυνσης για την Αμυντική Βιομηχανία (DG DRFIS) στην Κομισιόν.

Ωστόσο, το μεταβαλλόμενο πολιτικό πλαίσιο μετά από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ τον Ιανουάριο του 2020, οι διαπραγματεύσεις αναφορικά με τον προϋπολογισμό της ΕΕ 2021-2027, και οι προκλήσεις αντιμετώπισης του κορονοϊού, έχουν αλλάξει τις αμυντικές προτεραιότητες της Ένωσης. Εκτός από μια σειρά ανησυχιών που μαστίζουν ήδη τις ευρωπαϊκές αμυντικές πρωτοβουλίες, το αμυντικό χαρτοφυλάκιο της ΕΕ μπορεί να πέσει θύμα της πανδημίας. Οι προβληματικές προβλέψεις για μετά από την κρίση και οι μεταβολές στις επενδυτικές προτεραιότητες από την άμυνα σε τομείς που σχετίζονται με την υγεία, σηματοδοτούν μια ζοφερή προοπτική στην Ευρώπη.

Επιπλέον, το κύμα αμυντικών πρωτοβουλιών σε επίπεδο ΕΕ και σημάδια υπερεθνικής αμυντικής βιομηχανικής ολοκλήρωσης, έχουν εγείρει ερωτήματα για τη διαφάνεια και τη νομιμότητα. Αυτή η τάση απαιτεί εξίσου σοβαρή συζήτηση σχετικά με ποια κριτήρια μπορεί να είναι κατάλληλα για αξιολόγηση της δημοκρατικής ποιότητας της πολιτικής άμυνας και ασφάλειας της ΕΕ και της λήψης αποφάσεων.

Αν δεν ελεγχθούν, οι τωρινές προκλήσεις θα μπορούσαν να στείλουν την ευρωπαϊκή αμυντική ολοκλήρωση σε έναν “χειμώνα” μειωμένων ικανοτήτων, περιορισμένης αυτονομίας, και έλλειψης λογοδοσίας. Για να αποφευχθούν σοβαρές και μακροχρόνιες συνέπειες για τα αμυντικά τους χαρτοφυλάκια και τη συνολική νομιμότητα της λήψης αποφάσεων στην άμυνα, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της πανδημίας.

Βραχυπρόθεσμα, ένας επικείμενος ευρωπαϊκός αμυντικός χειμώνας πιθανότατα θα σήμαινε αναβολή της αμυντικής ολοκλήρωσης, μειωμένη χρηματοδότηση για τις στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ και ένα κύμα επανεθνικοποίησης στον αμυντικό τομέα. μακροπρόθεσμα, θα επηρέαζε τις αναδυόμενες ερωτήσεις για τη δημοκρατική λογοδοσία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ που είναι υπεύθυνα για την ασφάλεια και την άμυνα. Για να μετριάσει αυτές τις προκλήσεις, η ΕΕ και τα κράτη-μέλη της χρειάζονται μια αλλαγή νοοτροπίας για να διασφαλίσουν τόσο την ικανότητα τους να ενεργούν αυτόνομα στην αμυντική και δημοκρατική ποιότητα της διαδικασίας ολοκλήρωσης σε αυτόν τον τομέα.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://carnegieeurope.eu/2020/06/11/eu-security-and-defense-challenges-toward-european-defense-winter-pub-82032