Του Δημήτρη Παπαδογιάννη, τελειόφοιτου πολιτικής επιστήμης και δημόσιας διοίκησης ΕΚΠΑ

Το τελευταίο διάστημα εντείνονται οι επιθυμίες αρκετών κρατών της Γηραιάς Ηπείρου να συγκροτήσουν έναν ενδοατλαντικό αμυντικό μηχανισμό, μερικώς αδέσμευτο από την αιγίδα των ΗΠΑ. Η σκέψη θερμάνθηκε ένεκα της απότομης και σαφώς ρεαλιστικότερης στροφής της αμερικανικής ηγεσίας αναφορικά με τη διαχείριση της ουκρανικής κρίσης, η οποία πλέον εργάζεται, προφανώς όχι δίχως σφάλματα, για την κατάπαυση του πυρός και την εγκαθίδρυση μίας διαρκούς και εγγυημένης ειρήνης. Με τις ειρηνευτικές απόπειρες να εξελίσσονται εκατέρωθεν, το πολεμοκάπηλο βρυξελλιανό διευθυντήριο, διαισθανόμενο πως στερείται πλέον την εύνοια του θείου Σαμ, αγωνίζεται παντοιοτρόπως να μειώσει έστω εικονικά τη διαφαινόμενη στρατηγική ήττα επί του πολεμικού, οικονομικού και διπλωματικού πεδίου.

Η συμμαχία των προθύμων που θεμελιώθηκε με γαλλο-βρετανική πρωτοβουλία επέδειξε μία έμπρακτη απαξίωση προς έναν κατά τα άλλα συνεπή σύμμαχο, ο λόγος φυσικά για τη χώρα μας η οποία δεν κλήθηκε καν να συμμετάσχει στη διάσκεψη περί κοινής ευρωπαϊκής άμυνας. Οι Ευρωπαίοι εταίροι μας προτίμησαν να προσθέσουν την ημισέληνο στη συλλογή των σημαιών που σκοπεύουν να συνθέσουν τη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας και άμυνας στην Ευρώπη. Ο προαιώνιος εξ’ανατολών επιβουλέας προσκλήθηκε να μετάσχει στις πρόσφατες διασκέψεις στο Λονδίνο και στο Παρίσι και έτυχε υψηλότερης προτίμησης από τη δεδομένη και τυφλά υπάκουη στα ξένα κελεύσματα, ελληνική διοίκηση. Οι διευθύνοντες του ελληνικού, μάλλον de facto ανεξάρτητου, κράτους είναι ανάγκη να κατανοήσουν πως δεδομένοι σύμμαχοι δεν υπήρξαν ούτε και θα υπάρξουν.

Oι διεθνείς σχέσεις χαρακτηρίζονται από κυνισμό και μακιαβελικές πρακτικές οι οποίες είναι απαραίτητο να εντυπωθούν στα μυαλά των κυβερνητών μας ούτως ώστε να γνωρίζουμε πώς μπορεί να δράσει η χώρα μας στο διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα. Η Τουρκία σε αντίθεση με την Ελλάδα, διαθέτει τρία ισχυρά πλεονεκτήματα που την καθιστούν πιο επιλέξιμη για τη συμμετοχή σε συλλογικά στρατιωτικά εγχειρήματα.

Πρώτον, η γεωγραφική της θέση, τουτέστιν ο έλεγχος των στενών για τη διέλευση των οποίων, είναι απαραίτητη η έγκριση της τουρκικής κυβέρνησης βάση της σύμβασης του Μοντρέ του 1936. Το αναφερόμενο στοιχείο της προσδίδει καταλληλότερη θέση στην δυτική ασπίδα απέναντι στη Ρωσία διότι έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως τεχνητός φραγμός στην κάθοδο της τελευταίας στην ανατολική Μεσόγειο.

Δεύτερον, η διατήρηση εθνικής αμυντικής βιομηχανίας, της προσφέρει στρατιωτική ανεξαρτησία και της επιτρέπει να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος με τους στρατηγικούς και διπλωματικούς της εταίρους, κάτι που με τα λύπης διαπιστώνουμε πως εκλείπει στην Ελλάδα.

Τρίτον ο όγκος των ενόπλων δυνάμεων της (δεύτερος πιο πολυάριθμος στρατός στο ΝΑΤΟ), τις οποίες αυτοεξοπλίζει χάρις την προαναφερόμενη δική της πολεμική βιομηχανία, της δίνει τη δυνατότητα να παράσχει εγγυήσεις ασφαλείας στους συμμάχους της, γεγονός που η δεδομένη Ελλάδα δεν δύναται.

Επιπρόσθετα τη στιγμή που ο νεοθωμανός γείτονας στελεχώνει και συντηρεί ακατάπαυστα το στρατό, εμείς αποτάσσουμε το νέο αίμα της σχολής των ναυτικών δοκίμων επειδή διέπραξε το φοβερό αμάρτημα να ομολογήσει την αφοσίωσή του στην υπεράσπιση της ιερής επικράτειας. Συγχρόνως εξωθούμε σε παραίτηση πολλά νεοδιόριστα μέλη του στρατιωτικού προσωπικού, μισθοδοτώντας τα, με εξευτελιστικά ποσά που ντροπιάζουν το λειτούργημα και τη στολή τους.

Η έγκριση της Τουρκίας ως ενεργού δρώντα στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας θα αναβαθμίσει τη ρόλο της διεθνώς αλλά και στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ(επιβεβαίωση και δια στόματος του Γ.Γ. της συμμαχίας, Μαρκ Ρούτε) και θα εντείνει την ήδη υποβαθμισμένη θέση της χώρας μας. Εάν η Ελλάδα επιθυμεί να αποφύγει μία πρόσθετη γεωπολιτική αυτοχειρία, σαφώς θα πρέπει να τονίσει την απαρέγκλιτη αντίθεσή της σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο καθώς μπορεί να επικαλεστεί την παράνομη κατοχή ευρωπαϊκού εδάφους από την Τουρκία, δεδομένου πως η Μεγαλόνησος συνιστά επίσημο μέλος της Ε.Ε. Aκόμα ως στενός στρατιωτικός εταίρος των ΗΠΑ, έχουμε συμφέρον να ενισχύσουμε τη διμερή συνεργασία μαζί τους και ιδιαίτερα στην τρέχουσα περίοδο που τυγχάνει να κυβερνάται από την πιο ρεαλιστικά σκεπτόμενη ηγεσία της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Αρκετοί Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν κατ΄επανάληψην ασκήσει κριτική στις πολιτικές καθεστώτος Ερντογάν, συμπεριλαμβανόμενων των Μάρκο Ρούμπιο και της Τούλσι Γκάμπαρντ, με επίκεντρο τις μαξιμαλιστικές τουρκικές αξιώσεις στο ανατολικό άκρο της Μεσογείου καθώς και για την πολύχρονη γενοκτονική πολιτική εις βάρος των Κούρδων.

Εν κατακλείδι, η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει οποιοδήποτε διπλωματικό όπλο διαθέτει στη φαρέτρα της για να μειώσει την εύνοια της Τουρκίας και κυρίως να απαρνηθεί το δεδομένο της εαυτό. Παρά τη διαφαινόμενη δαμόκλειο σπάθη όμως, η παρούσα ελληνική κυβέρνηση δείχνει να ταξιδεύει σε έναν παράλληλο κόσμο, δομημένο πάνω σε φιλελεύθερα-ουτοπικά θεμέλια με τραγικότερο γεγονός, τη γεμάτη αδιαλλαξία άρνηση να αποδεχθεί πως η διεθνής μεταψυχροπολεμική τάξη διανύει μία διαδικασία συστημικής αναδιαμόρφωσης.

Σε παγκόσμια δύναμη στον τομέα της κυβερνοασφάλειας, αξιοποιώντας τη συνεργασία μεταξύ στρατού, ακαδημαϊκής κοινότητας και βιομηχανίας ​έχει εξελιχθεί το Ισραήλ. Ο Ράμι Εφράτι, ειδικός στην κυβερνοασφάλεια, εξηγεί ότι ο στρατός λειτουργεί ως “εθνική θερμοκοιτίδα” για την ανάπτυξη ηγεσίας και καινοτόμου σκέψης. Οι στρατιώτες μαθαίνουν να σκέφτονται “έξω από το κουτί”, αποκτώντας δεξιότητες που είναι πολύτιμες τόσο στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και στη βιομηχανία. Αυτή η τριμερής συνεργασία έχει οδηγήσει στη δημιουργία ενός ισχυρού οικοσυστήματος καινοτομίας, καθιστώντας το Ισραήλ κορυφαίο παίκτη στην κυβερνοασφάλεια.

Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων συνάντησε τον Ράμι Εφράτι στο περιθώριο του CyberTech Global, που διεξήχθη την περασμένη εβδομάδα στο Τελ Αβίβ, με τον κορυφαίο ειδικό στην κυβερνοασφάλεια να μοιράζεται τις σκέψεις του για τον ρόλο του στρατού, της τεχνητής νοημοσύνης, της διεθνούς συνεργασίας, αλλά και τις στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν χώρες, όπως η Ελλάδα, να παραμείνουν ανταγωνιστικές και καινοτόμες.

   Το οικοσύστημα του Ισραήλ: στρατός, ακαδημαϊκή κοινότητα και βιομηχανία

Εξηγώντας πώς το Ισραήλ έχει εξελιχθεί σε κορυφαίο παίκτη στον χώρο της κυβερνοασφάλειας, ο κ. Εφράτι τονίζει πως όλα ξεκινούν από τον στρατό, ο οποίος αποτελεί την “εθνική θερμοκοιτίδα” για ανάπτυξη ηγεσίας και καινοτόμου σκέψης. Κατά τη διάρκεια της θητείας τους, οι νέοι διδάσκονται να σκέφτονται “έξω από το κουτί” και αποκτούν δεξιότητες που είναι απαραίτητες τόσο για την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και για τη βιομηχανία, επισημαίνει.

“Τα πάντα ξεκινούν από μια ανάγκη” λέει και προσθέτει: “Αν υπάρχει μια απειλή, πρέπει να βεβαιωθείς ότι θα είσαι προστατευμένος. Και το Ισραήλ, όπως γνωρίζετε, περιβάλλεται από πολύ, πολύ …”καλούς” γείτονες. Έτσι, εμείς, για να επιβιώσουμε, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα έχουμε όλες τις λύσεις που θα μας επιτρέψουν να ζήσουμε. Και να ζήσουμε καλά. Ως συνήθως, κάθε καλό πράγμα στο Ισραήλ ξεκινά από τον στρατό. Ο στρατός είναι η εθνική θερμοκοιτίδα, όπου όλοι πρέπει να υπηρετήσουν, πρέπει να εργαστούν. Και ο στρατός διδάσκει στους νέους ανθρώπους πρώτα απ’ όλα την ηγεσία. Γιατί ξαφνικά, έρχονται σε ένα μέρος, όπου πρέπει να γνωρίσουν περισσότερους ανθρώπους, έχουν ευθύνη, πρέπει να βεβαιωθούν ότι όχι μόνο θα επιβιώσουν, αλλά ότι θα είναι σε θέση να ηγηθούν. Δεύτερον, τους διδάσκουμε να σκέφτονται “έξω από το κουτί” (out of the box). Διότι χωρίς αυτό δεν υπάρχει ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, δεν υπάρχει Iron Dome (η αντιπυραυλική ασπίδα του Ισραήλ), τίποτα”.

Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδει ο κ. Εφράτι στη σημασία της συνεργασίας μεταξύ στρατού, ακαδημαϊκής κοινότητας και βιομηχανίας, για να δημιουργηθεί ένα ισχυρό οικοσύστημα καινοτομίας. Όπως επισημαίνει, αυτή η συνδεσιμότητα είναι η βάση της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών, όπως η κυβερνοασφάλεια και η τεχνητή νοημοσύνη. “Όλα ξεκινούν από τον στρατό. Και μετά από τρία χρόνια υποχρεωτικής θητείας, μπορούν να αποφασίσουν οι νέοι, αν θα μείνουν ή θα φύγουν. Πού να πάνε; Είτε στην ακαδημαϊκή κοινότητα είτε στη βιομηχανία. Πρόκειται για τρία μέρη του ισραηλινού οικοσυστήματος. Στον στρατό, μαθαίνουν πώς να εργάζονται ανεξάρτητα, πώς να παίρνουν αποφάσεις, πώς να συναλλάσσονται με άλλους ανθρώπους. Και την ανάγκη να έχουν πλήρη ασφάλεια, τόσο κινητική όσο και ψηφιακή. Οι εξαιρετικοί αυτοί άνθρωποι, που αποκαλούμε ανθρώπινο δυναμικό, γνωρίζουν ότι έχουν μέλλον στο Ισραήλ. Φυσικά, πολλοί από αυτούς θα πάνε στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί από αυτούς θα πάνε σε άλλα μέρη. Αλλά στο Ισραήλ, αν κοιτάξετε όλες τις επιχειρήσεις στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, η έρευνα και ανάπτυξη (R&D) βρίσκεται εδώ, στη χώρα. Αυτό είναι πολύ σημαντικό” υπογραμμίζει.

“Κλειδί” για την επιτυχία η διεθνής συνεργασία

Ο Ράμι Εφράτι τονίζει ακόμη την ανάγκη παγκόσμιας συνεργασίας, η οποία εκτιμά πως είναι και το κλειδί για την επιτυχία. Φέρνει, μάλιστα, ως παράδειγμα τη συνεργασία Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, τονίζοντας ότι αυτή η συμμαχία δείχνει πώς διαφορετικές χώρες μπορούν να ενωθούν για να αντιμετωπίσουν κοινούς κινδύνους και να προωθήσουν την ανάπτυξη και την καινοτομία. “Χρειάζεται συνεργασία σε παγκόσμιο πλαίσιο” αναφέρει χαρακτηριστικά, ενώ ερωτηθείς για το πώς μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος της διεθνούς συνεργασίας σε έναν κατακερματισμένο κόσμο, η απάντησή του είναι κατηγορηματική.

“Δεν είναι αυτό το θέμα. Είναι ένας κατακερματισμένος κόσμος με πολλούς τρόπους. Δεν με ενδιαφέρει αυτό. Εξετάζω τη διεθνή συνεργασία. Θα σας δώσω ένα καλό παράδειγμα: Ελλάδα, Ισραήλ και Κύπρος. Συνειδητοποιούμε ότι είμαστε όλοι μαζί στην ίδια βάρκα. Πρέπει να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον σε κάθε περίπτωση. Ας το κάνουμε. Και αυτό το τρίγωνο είναι μόνο ένα μικρό παράδειγμα. Πιστεύω ότι αν βρούμε τον σωστό τρόπο να συνεργαζόμαστε, αυτό θα δημιουργήσει για τη νέα γενιά έναν συμβολισμό για το πώς μπορούμε να το κάνουμε και με άλλα πράγματα. Με τον κυβερνοχώρο, δεν μπορεί να λειτουργήσει η κυβερνοασφάλεια χωρίς διεθνή συνεργασία. Ακόμα και αν νομίζει κάποιος ότι είναι ο καλύτερος των καλύτερων, δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνος του. Ακόμα και το Ισραήλ, που είναι ένα έθνος του κυβερνοχώρου (cybernation). Αν κάποιος επιτίθεται από τη Ρωσία ή την Κίνα, πρέπει να εντοπιστεί από πού προέρχεται, ποιος είναι ο φορέας, πώς γίνεται, τι είδους ευπάθειες υπάρχουν, τι είδους επιθέσεις είναι. Ίσως να είχατε το ίδιο πρόβλημα στην Ελλάδα και να το λύσατε. Δώστε τη λύση και σε εμάς γρήγορα. Θα κάνουμε και εμείς για εσάς το ίδιο. Πιστεύω, λοιπόν, πως η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη”.

Ανάπτυξη ταλέντου και παραμονή ανθρώπινου δυναμικού στη χώρα

Το Ισραήλ είναι ένα έθνος νεοφυών επιχειρήσεων, ένα cybernation και έχει δημιουργήσει ένα ακμάζον οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων. Πώς μπορούν, άραγε, άλλες χώρες να μιμηθούν την επιτυχία ή το μοντέλο του στην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα; “Πρώτα απ’ όλα”, σημειώνει ο Ράμι Εφράτι, “είμαστε έτοιμοι να μοιραστούμε τις γνώσεις μας, επειδή δεν είναι μυστικές. Και πιστεύουμε ότι αν οι άνθρωποι ζουν σε μια καλή, σε μια ωραία κατάσταση και είναι επιτυχημένοι, θα υπάρχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες για ειρήνη. Έτσι, πρώτα απ’ όλα, είμαστε έτοιμοι να μοιραστούμε αυτές τις πληροφορίες, όπως κάναμε για χρόνια στη γεωργία. Δεύτερον, πιστεύουμε ότι πρέπει να συνεργαστούμε για να βρούμε λύσεις που αφορούν όλους μας. Η κυβερνοασφάλεια είναι μία από αυτές, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η γεωργία, η τεχνολογία τροφίμων και πολλοί ακόμη τομείς εντάσσονται σε αυτό το πνεύμα συνεργασίας”.

Το μέλλον της κυβερνοασφάλειας και η τεχνητή νοημοσύνη

Αναφερόμενος στις αναδυόμενες τάσεις της κυβερνοασφάλειας, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI), ο Ράμι Εφράτι τονίζει ότι το Ισραήλ έχει αρχίσει να καλύπτει το χάσμα σε αυτόν τον τομέα, επισημαίνοντας ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον απαραίτητη για την κυβερνοασφάλεια, την επιρροή και τον ψυχολογικό πόλεμο, καθώς βοηθά στον εντοπισμό του τι είναι ψεύτικο και τι αληθινό. “Νομίζω ότι ήμασταν λίγο αργοί στην τεχνητή νοημοσύνη. Την εντοπίσαμε λίγο αργά. Αλλά είμαι σίγουρος ότι τώρα θα μειώσουμε το χάσμα. Και σύντομα θα ακούσετε για πολλές ισραηλινές εταιρείες που ασχολούνται με αυτό. Παρεμπιπτόντως, χωρίς AI δεν μπορείτε πλέον να ασχοληθείτε με την κυβερνοασφάλεια. Ούτε με την κυβερνοασφάλεια, ούτε με την επιρροή. Και τον ψυχολογικό πόλεμο. Επειδή πρέπει να εντοπίσετε τι είναι ψεύτικο και τι είναι αληθινό” αναφέρει.

Υπογραμμίζει, δε, τη σημασία της ασφάλειας στις νέες τεχνολογίες ευρύτερα, εξηγώντας πως οι άνθρωποι της τεχνολογίας συχνά επικεντρώνονται στην ανάπτυξη και την εμπορική διάθεση, παραμελώντας την ασφάλεια, κάτι που πρέπει να αλλάξει. “Αφού ασχολούμαστε με αυτή την τεχνολογία, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι είναι ασφαλής. Μόλις συνάντησα μια εταιρεία που ασχολείται με την ασφάλεια της AI. Θα υπάρξουν περισσότερες. Υπάρχουν τώρα περίπου τρεις. Και στον κόσμο υπάρχουν λίγο περισσότερες. Έτσι, πρέπει να βρείτε νέες λύσεις για τις επερχόμενες τεχνολογίες. Επειδή οι άνθρωποι στην τεχνολογία δεν κοιτάζουν την ασφάλεια. Κοιτάζουν πώς να κάνουν μια GA (μια υπηρεσία ή ένα προϊόν πλήρως διαθέσιμο για χρήση ή αγορά από το κοινό), να προχωρήσουν, να πάνε στην αγορά και να την πουλήσουν. Αλλά κάποιος πρέπει να κοιτάξει και την ασφάλεια, γιατί αυτό είναι η ιδιωτικότητά μας, είναι το “μυστικό” μας”.

Ο Ράμι Εφράτι ανέλυσε ακόμη τον ρόλο της μονάδας 8200 στην προστασία της χώρας από κυβερνοαπειλές, υπογραμμίζοντας ότι ο στρατός πρέπει να επικεντρωθεί σε έρευνα και ανάπτυξη για τις επόμενες πέντε χρόνια, συνεργαζόμενος με ειδικούς οργανισμούς όπως η DARPA και το Υπουργείο Άμυνας.

“Πιστεύω ότι ο στρατός δεν πρέπει να προσπαθεί να κάνει τη δική του έρευνα και ανάπτυξη (R&D) αν υπάρχουν ήδη άλλες εταιρείες που το κάνουν. Πρέπει να πάρεις τους καλύτερους ανθρώπους, να τους δώσεις τον πραγματικό προϋπολογισμό που απαιτείται και να βγάλεις λύσεις που δεν υπάρχουν ακόμα στην αγορά, δηλαδή για τα επόμενα πέντε χρόνια. Ο στρατός ξέρει πώς να το κάνει και έχει την ικανότητα να το κάνει. Έχει επίσης ειδικούς οργανισμούς, όπως η DARPA που έχουμε στο Ισραήλ και το Υπουργείο Άμυνας, για να το υποστηρίξουν” σημειώνει.

Εξηγεί ακόμη ότι οι κυβερνοεπιθέσεις συχνά προηγούνται κινητικών πολέμων, λειτουργώντας ως μορφή επιρροής και ψυχολογικού πολέμου, και στο πλαίσιο αυτό τόνισε την ανάγκη για προετοιμασία και αναγνώριση αυτών των απειλών. “Ο πόλεμος δεν είναι μόνο κινητικός πόλεμος. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, όπου οι κυβερνοεπιθέσεις έγιναν πρώτες, ακόμη και μερικές εβδομάδες πριν από μια πραγματική επίθεση. Η κυβερνοεπίθεση είναι επίσης μια μορφή επιρροής, ένας ψυχολογικός πόλεμος. Διότι, αν προσπαθήσεις με κάποιον τρόπο να επηρεάσεις τους ανθρώπους ή να αλλάξεις τη γνώμη τους, αυτό πρόκειται να κάνει μεγάλη διαφορά. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Διότι, όταν παρακολουθείς τηλεόραση, δεν γνωρίζεις πραγματικά αν αυτό που βλέπεις είναι αληθινό ή όχι. Και αυτές τις μέρες, με την τεχνητή νοημοσύνη, γίνεται πολύ πιο εύκολο να το κάνεις. Όμως, δεν είναι ευκολότερο να το εντοπίσεις. Επομένως, αυτά είναι πράγματα που πρέπει να τα αναγνωρίσουμε ως απειλή. Και ως απειλή, πρέπει να βρούμε λύση”.

Οι ταλαντούχοι νέοι της Ελλάδας και η ανάγκη στήριξής τους

Ειδικότερα για την Ελλάδα, ο κ. Εφράτι εκτιμά πως οι ταλαντούχοι νέοι της χώρας πρέπει να στηριχθούν, με τη δημιουργία μηχανισμών που ενθαρρύνουν την καινοτομία και μειώνουν τον φόβο της αποτυχίας. Στο πλαίσιο αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη ενός στρατηγικού σχεδίου, που θα αξιοποιεί κονδύλια (και ευρωπαϊκά) και θα επενδύει σε ταλαντούχους ανθρώπους.

“Το πιο σημαντικό πράγμα για την Ελλάδα είναι ότι έχετε ταλαντούχους ανθρώπους” σημειώνει και τονίζει πως οι νέοι πρέπει να έχουν στήριξη σε όλη την πορεία τους. “Πρέπει να στηρίζονται οι νέοι, να βρίσκουν ιδέες και να λαμβάνουν βοήθεια με έναν μηχανισμό που θα διασφαλίζει ότι δεν θα φοβούνται την αποτυχία. Δεν είναι υπόθεση μιας ημέρας και κοστίζει πολλά χρήματα αυτή η διαδικασία, αλλά αυτό θα δώσει πίστη στους νέους ότι η κυβέρνηση είναι δίπλα τους” υπογραμμίζει ο Ισραηλινός ειδικός της κυβερνοασφάλειας, που εκτιμά πως αν βρεθούν τα χρήματα για έναν τέτοιο μηχανισμό (και από ευρωπαϊκά κονδύλια) “…θα δείτε πως μετά από πέντε με δέκα χρόνια, οι νέοι θα αρχίσουν να μένουν στην Ελλάδα”.