του Ανδρέα Πενταρά*

Σήμερα, 16 χρόνια μετά, ανήμποροι να αντιδράσουμε απέναντι στη νέα εισβολή και κατοχή από την Τουρκία τού μεγαλύτερου μέρους της ΑΟΖ της ΚΔ, αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε στην αρχή του άδοξου τέλους ενός οράματος που αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου στην ΑΟΖ της ΚΔ

Μια από τις «παράπλευρες» συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού, που πιθανόν μελλοντικά να αποδειχθεί ως η σημαντικότερη, είναι η αναδιάταξη του γεωπολιτικού συστήματος τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και σε περιφερειακό. Αυτή η συνέπεια ήταν αναμενόμενη, αφού η πανδημία στο στρατηγικό πλαίσιο αντιμετωπίζεται ως θέμα ασφάλειας ή πιο απλουστευμένα ως ένα βιολογικό όπλο μαζικής καταστροφής, από εκείνα που ενδεχομένως κάποιες δυνάμεις διαθέτουν στα οπλοστάσιά τους, παρά τις απαγορεύσεις που προβλέπονται από το Διεθνές Δίκαιο. Η μόνη διαφορά από τα βιολογικά όπλα είναι ότι ο κορωνοϊός εκδηλώθηκε ως μια ασύμμετρη απειλή εναντίον ολόκληρης της ανθρωπότητας και όχι ως μια απειλή προερχόμενη από κάποια κρατική οντότητα με στόχο συγκεκριμένα εχθρικά κράτη ή συνασπισμούς κρατών.

Σε περιφερειακό επίπεδο και δη στην Ανατολική Μεσόγειο, τα πρώτα σημάδια των επιπτώσεων του κορωνοϊού στη γεωπολιτική σφαίρα έγιναν φανερά, αφενός με την αναβολή μέχρι το τέλος του 2021 των ερευνητικών γεωτρήσεων από τις εταιρείες στις οποίες η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) ανέθεσε τις έρευνες και την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου και αφετέρου από την Τουρκία, η οποία, εκμεταλλευόμενη το γεγονός αυτό, έσπευσε να αποστείλει το γεωτρύπανο «Γιαβούζ» για έρευνες στο οικόπεδο 6, στο οποίο, ας σημειωθεί, διενήργησε ερευνητική γεώτρηση στο παρελθόν με πολύ αισιόδοξα αποτελέσματα η γαλλική εταιρεία ΤΟTAL και επρόκειτο στην παρούσα περίοδο να διενεργηθεί και επιβεβαιωτική γεώτρηση.

Η ενέργεια αυτή της Τουρκίας μεσούσης της πανδημίας του κορωνοϊού, κατά παράβαση κάθε αρχής του Διεθνούς Δικαίου, αποδεικνύει δύο πράγματα.

Πρώτον, ότι η Τουρκία πέρα και πάνω από τα οποιαδήποτε προβλήματα αντιμετωπίζει η ίδια (πανδημίας, οικονομικά, πολιτικά κ.λπ) θέτει τις στρατηγικές της επιδιώξεις σε πρώτη προτεραιότητα, την υλοποίηση των οποίων συνεχίζει απρόσκοπτα και, δεύτερον, φαίνεται ότι και μετά τις κυρώσεις που η ΕΕ επέβαλε στην Τουρκία τους προηγούμενους μήνες σε μια προσπάθεια να πεισθεί να σεβαστεί το Διεθνές Δίκαιο στη Κυπριακή ΑΟΖ, η τελευταία συνεχίζει απτόητη τις παράνομες ενέργειές της, γνωρίζοντας πλέον ότι καμιά προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας δεν είναι ικανή να την σταματήσει. Αυτό σημαίνει ότι, για τα επόμενα δύο χρόνια περίπου, η Τουρκία θα παίζει στην Ανατολική Μεσόγειο κυριολεκτικά «εν ου παικτοίς». Με λίγα λόγια, η Τουρκία θα διενεργεί γεωτρήσεις σε οποιοδήποτε οικόπεδο της ΚΔ αποφασίσει. Με δεδομένο δε ότι σήμερα διαθέτει τρία γεωτρύπανα, ακόμα και τα δύο μόνο να χρησιμοποιήσει στην ανατολική Μεσόγειο, σημαίνει ότι στα επόμενα δύο χρόνια θα μπορεί να διενεργήσει το λιγότερο 4-6 γεωτρήσεις, πλέον των 6 που διενήργησε μέχρι σήμερα. Με 10-12 γεωτρήσεις στα οικόπεδα της ΚΔ, είτε σ’ αυτά που διεκδικεί η ίδια η Τουρκία είτε σ’ αυτά που διεκδικεί για λογαριασμό του ψευδοκράτους, θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι ολόκληρο το ενεργειακό πρόγραμμα της ΚΔ τίθεται πλέον υπό την αίρεση των όποιων αποφάσεων της Τουρκίας.

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι οικονομικό. Αν επρόκειτο για οικονομική ζημιά της ΚΔ από διαφυγόντα κέρδη εξαιτίας της αδυναμίας εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου στην ΑΟΖ, οι επιπτώσεις θα ήταν ασήμαντες. Η ΚΔ μπορεί να επιβιώσει και χωρίς τα έσοδα από το φυσικό αέριο, όπως επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η μεγάλη ζημιά, η τραγικότητα θα έλεγα του ζητήματος, είναι ότι η Τουρκία εργαλειοποιεί το φυσικό αέριο, προκειμένου να επιτύχει τους διαχρονικούς επεκτατικούς της στόχους, όπως τους διατύπωσε ο Νταβούτογλου στο βιβλίο του «Στρατηγικό βάθος» από τη δεκαετία του ‘90. Δηλαδή, να θέσει υπό τον στρατηγικό της έλεγχο την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, περιλαμβανομένης ασφαλώς και ολόκληρης της Κύπρου. Ήδη, από το 2006, η Τουρκία κατέχει το 46% της Κυπριακής ΑΟΖ δυτικά της Κύπρου, στην οποία περιέλαβε το 30% περίπου των οικοπέδων 4, 5, 6, 7 και 1, χωρίς καμιάν αντίδραση της τότε πολιτικής ηγεσίας, ενώ από το 2011, με συμφωνία που υπέγραψε το ψευδοκράτος με την Τουρκία, το πρώτο εκχώρησε στη δεύτερη τα δικαιώματα ερευνών και εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου στα οικόπεδα που η Τουρκία διαχώρισε για λογαριασμό του ψευδοκράτους και τα οποία περιλαμβάνουν το σύνολο ή μέρος όλων των υπολοίπων οικοπέδων της ΚΔ, πλην του 10 και 11, τα οποία η Τουρκία θεωρεί ότι ανήκουν στην ΑΟΖ της Αιγύπτου.

Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι μια γεώτρηση από την Τουρκία στην Κυπριακή ΑΟΖ δεν είναι απλώς μια πράξη παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου η οποία έχει πεπερασμένη χρονική διάρκεια, όπως π.χ. οι υπερπτήσεις στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου, αλλά μια πράξη με συνέπειες διαρκούς ισχύος που ισοδυναμούν με κατοχή της περιοχής (οικοπέδου), είναι εύκολο να συμπεράνουμε τι είδους καθεστώς θα ισχύει στη Κυπριακή ΑΟΖ μετά τα δύο χρόνια ανενόχλητης δραστηριότητας της Τουρκίας.

Και βέβαια θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε την επιδημία του κορωνοϊού ως την αιτία της όποιας δυσμενούς εξέλιξης στο ενεργειακό πρόγραμμα της ΚΔ. Απλώς, η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε την αναβολή των ερευνών από τις εταιρείες ως συνέπεια του κορωνοϊού, προκειμένου να επισπεύσει τις παράνομες δραστηριότητές της μέσα σε συνθήκες ευνοϊκές για τους στρατηγικούς της σχεδιασμούς.

Οι πιο πάνω δυσάρεστες εκτιμήσεις, που ειλικρινά ευχόμαστε να παραμείνουν μόνο εκτιμήσεις, δεν είναι τωρινές. Από το 2004, όταν η Βουλή ψήφισε τον νόμο περί ερευνών και εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου, μέσα από σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν στον κυπριακό και στον ελληνικό Τύπο, διατυπώσαμε την άποψη ότι η Κύπρος, χωρίς τη δημιουργία ισχυρής αποτροπής (στρατιωτική ισχύς, συμμαχίες με γειτονικά κράτη, αναβίωση του Δόγματος του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, ισχυρή διπλωματία και καλή οικονομία), ήταν αδύνατο να υλοποιήσει το πρόγραμμα εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου (Τα άρθρα αυτά περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου «Λανθασμένες επιλογές στην άμυνα και ασφάλεια της Κύπρου», εκδ. Επιφανείου, 2012). Η εκτίμηση αυτή δεν ήταν προφητεία. Ήταν αποτέλεσμα μιας ρεαλιστικής μελέτης των ευρύτερων επιδιώξεων της Τουρκίας στην περιοχή, όπως επανειλημμένα είχαν διατυπωθεί από την τουρκική ηγεσία και ιδιαίτερα της συμπεριφοράς που επέδειξε απέναντι στην Ελλάδα, όταν η τελευταία από το 1973 προσπαθούσε να εκμεταλλευθεί το πετρέλαιο στη δική της υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο. Η Τουρκία τότε, αντιδρώντας τόσο σε διπλωματικό όσο και σε στρατιωτικό επίπεδο και εκμεταλλευόμενη άστοχους χειρισμούς της ελληνικής διπλωματίας (πρωτόκολλο της Βέρνης 1976 ως συνέπεια προσφυγής της Ελλάδας στον ΟΗΕ), κατόρθωσε να αποστερήσει την τελευταία από το δικαίωμα ερευνών και γεωτρήσεων σε όλο το Αιγαίο, μέχρις ότου οι δύο χώρες επιλύσουν μέσω συνομιλιών το ζήτημα διαχωρισμού της υφαλοκρηπίδας. Οι συνομιλίες αυτές συνεχίζονται μέχρι σήμερα χωρίς αποτέλεσμα, λόγω των παράλογων απαιτήσεων της Τουρκίας, η οποία όμως με τον τρόπο αυτό πέτυχε μια στρατηγική νίκη απέναντι στην Ελλάδα, η οποία, δεσμευόμενη από το πρωτόκολλο της Βέρνης, δεν μπορεί ούτε στα χωρικά της ύδατα να διενεργήσει έρευνες στο Αιγαίο.

Αυτή η συμπεριφορά της Τουρκίας θα έπρεπε να προβληματίσει τους αρμόδιους στην Κύπρο όταν αποφάσιζαν εν μιά νυκτί, χωρίς καμιάν απολύτως εξειδικευμένη μελέτη τόσο για τα θέματα ασφάλειας όσο και για άλλα συναφή θέματα, να προχωρήσουν σ’ αυτό το μεγάλο εγχείρημα. Σήμερα, 16 χρόνια μετά, ανήμποροι να αντιδράσουμε απέναντι στη νέα εισβολή και κατοχή από την Τουρκία του μεγαλύτερου μέρους της ΑΟΖ της ΚΔ, αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε στην αρχή του άδοξου τέλους ενός οράματος που αποσκοπούσε στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου στην ΑΟΖ της ΚΔ. Ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο, που αν γινόταν με τις σωστές προϋποθέσεις και ιδιαίτερα με την προβολή από το κράτος μιας αποτρεπτικής ισχύος, η οποία θα διασφάλιζε την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου μέσα σε συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης, θα άλλαζε ευνοϊκά τα δεδομένα όχι μόνο της Κύπρου αλλά και της ευρύτερης περιοχής και θα συνέβαλλε σε μια σωστή και δημοκρατική λύση του κυπριακού προβλήματος. Επί του θέματος, όμως, θα επανέλθουμε.

*Αντιστράτηγος ε.α.

ΠΗΓΗ: Σημερινή