Ιστορία 14 Μαΐου 2020

Ολίγα τινά περί την απελευθέρωση του Διδυμότειχου το 1920

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

                Η απελευθέρωση της Θράκης το
Μάιο του 1920 θα μπορούσε να αποτελεί μέγιστη είδηση για τις αθηναϊκές
εφημερίδες της εποχής. Ωστόσο η μελέτη σήμερα της ειδησεογραφίας των συγκεκριμένων
ημερών σχετικά με τα γεγονότα εκείνα προκαλούν μια λύπη. Από τη μια η
λογοκρισία, που δεν έβλεπε την πραγματική διάσταση της απελευθέρωσης μιας
περιοχής μετά από σχεδόν 600 χρόνια σκλαβιάς, αλλά μόνο τις κινήσεις των
στρατευμάτων, από την άλλη η τεχνική ένδεια του αθηναϊκού Τύπου, η έλλειψη
δικτύου τοπικών ανταποκριτών και οι σχεδόν ανύπαρκτες τηλεπικοινωνίες, μας
άφησαν φτωχικές περιγραφές των μεγάλων εκείνων ιστορικών γεγονότων.

                Ο λαός
της Δυτικής Θράκης που είχε ζήσει τραγικές στιγμές κάτω από διαδοχική οθωμανική
και βουλγαρική κατοχή, από σφαγές, λεηλασίες, εξορίες, απολάμβανε την
ελευθερία, με τον ζωογόνο άνεμό της.

*Ο Ευάγγελος Νεστορίδης

 

                Το
Διδυμότειχο, η ιδιαίτερη πατρίδα μου, είχε και αυτό το μερίδιο της χαράς στα
γεγονότα της απελευθέρωσης. Παρά τις ισχνές περιγραφές, θα επιχειρήσουμε εδώ,
να δώσουμε μια εικόνα των μεγάλων εκείνων ιστορικών στιγμών, όταν έμπαινε στην
πόλη ο ελληνικός στρατός, που τον οδηγούσε ένας Διδυμοτειχίτης αξιωματικός τους
Ελληνικού στρατού ο υπολοχαγός Ευάγγελος Νεστορίδης, ο οποίος επελέγη για την
αποστολή αυτή, ως γνώστης του εδάφους και των δρομολογίων της περιοχής     

 

*Το ανακοινωθέν της 15ης Μαΐου 1920,  του στρατηγού Εμμανουήλ Ζυμπρακάκη 

 

 

Ο Τύπος της Αθήνας

Για να καταλάβει κανείς το πνεύμα
που επικρατούσε στην Αθήνα η οποία ζούσε έντονα της ατμόσφαιρα του Εθνικού Διχασμού,
πρέπει να δούμε τη στάση των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Των βασιλικών και των
βενιζελικών.

Για παράδειγμα, εκείνο το Μάιο
συνέβη στην Αθήνα ένα βίαιο περιστατικό. Ορισμένοι ένοπλοι τραμπούκοι είχαν
εισβάλει στο θέατρο της Μαρίκας Κοτοπούλη, δημιούργησαν επεισόδιο, υβρίζοντας,
και πετώντας καρέκλες στη σκηνή. Έπεσαν και περί τους 15-20 πυροβολισμούς με
πιστόλια. Υπήρξαν τραυματίες από τον πανικό.

Ο αντιβενιζελικός Τύπος έδωσε
διαστάσεις στο απαράδεκτο αυτό περιστατικό, γιατί η Κοτοπούλη ήταν «σημαία» του
αντιβενιζελισμού. Αυτό όμως είχε σαν συνέπεια να μην δοθεί η πρέπουσα
δημοσιότητα στην έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων απελευθέρωσης της Δυτικής
Θράκης, είδηση που ήταν δυσανάλογα ιστορικότερη από τους τραμπουκισμούς στο
θέατρο.

*Οι χαρμόσυνες ειδήσεις του Τύπου

 

Το γεγονός αυτό έσπευσε να
καυτηριάσει με σχόλιό της η βενιζελική εφημερίδα «Πατρίς» που στις 16 Μαΐου
έγραφε:

«Θα ηθέλαμεν να ερωτήσωμεν τους αναγνώστας των αντιβενιζελικών
εφημερίδων.      

-Επήραν άραγε είδησιν
ότι ο Ελληνικός στρατός, προελαύνων εν μέσω δαφνών και δόξης, καταλαμβάνει την
Δυτικήν Θράκην; ‘Ότι ο προαιώνιος εχθρός των Ελλήνων φεύγει όπισθεν της
Ροδόπης  και το Αιγαίον περιέρχεται εξ
ολοκλήρου εις χείρας των Ελλήνων; Ότι εις τα Διοικητήρια της Ξάνθης και της
Γκιουμουλτζίνας, του Δεδέαγατς και του Διδυμοτείχου, του Σουφλίου και του
Καραγάτς, ανυψούται και χαιρετίζεται εν εξάλλω ενθουσιασμώ η Κυανόλευκος
Ελληνική Σημαία;…».

Δεν είναι τυχαίο, εξ άλλου, ότι η
«Εστία» σχολιάζοντας πληροφορίες της «Νταίηλυ Εξπρές» περί δήθεν συγκρούσεων
στη Θράκη, ζήτησε από την κυβέρνηση να παρακαλέσει τους ξένους ανταποκριτές να
μεταβούν στη Θράκη και να παρακολουθούν από κοντά την προέλαση των ελληνικών
στρατευμάτων.

Σε άλλη περίπτωση, αμέσως μετά
την μεγάλη περιοδεία στην απελευθερωμένη Δυτική Θράκη, ο υπουργός Εσωτερικών
Κωνσταντίνος Ρακτιβάν μιλώντας σε δημοσιογράφους στη Θεσσαλονίκη, συνέστησε να
σταλούν μεγάλες δημοσιογραφικές αποστολές «δια
να αντιληφθούν την εκεί κατάστασιν και τας ανάγκας της χώρας».

*Ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν

 

 

 

Στον αγώνα και οι δάσκαλοι

 

Στη Δυτική Θράκη, όταν άρχισαν να
την εγκαταλείπου οι Βούλγαροι από τις 10 Μαΐου 1920, και πριν ακόμα εισέλθει σ’
αυτήν ο ελληνικός στρατός, άρχισαν να κινούνται στα πέριξ  διαφόρων πόλεων  και χωριών ομάδες κομιτατζήδων. Τότε οι
δάσκαλοι ανταποκρινόμενοι  στην πρόσκληση
του πολιτικού διοικητή Θράκης Χαρίσιου Βαμβακά, φόρεσαν το χακί και σχημάτισαν
ομάδες χωροφυλάκων για να εξασφαλίσουν την τάξη και την ησυχία, όσο αυτό ήταν
δυνατόν.

Στο Διδυμότειχο επικεφαλής
τοποθετήθηκε ο δάσκαλος και έφεδρος ανθυπολοχαγός Δ. Ζεβελάκης. Η ομάδα του
Ζεβελάκη κατόρθωσε μάλιστα να διασκορπίσει μια τουρκοβουλγαρική ομάδα
κομιτατζήδων να συλλάβει δύο τραυματίες, επάνω στους οποίους βρέθηκαν έγγραφα
που αποδείκνυαν την τουρκοβουλγαρική συνεννόηση. Βρέθηκε επίσης κατάλογος με
ονόματα ατόμων, που θα αναλάμβαναν υπουργοί στην περιοχή αν αποτύγχανε η
ελληνική προέλαση και απελευθέρωση της Θράκης.

Η “Πυροστιά” Διδυμοτείχου σε φωτογραφία του 1920. 

Πρόκειται για το μαυσωλείο του Ουρούτς Πασά.

 

                Το
Διδυμότειχο, το Μάιο του 1920, είχε κατά την εφημερίδα «Πατρίς» 12.000
κατοίκους, από τους οποίους οι 8.000 ήταν Έλληνες.

Στις 16 Μαΐου το Γενικό Αρχηγείο Στρατού
στην Αθήνα υπολόγιζε όπως έγραφε ο «Αστήρ» ότι την προηγούμενη ημέρα πρέπει να
είχαν απελευθερωθεί το Σουφλί και το Διδυμότειχο και ο στρατός συνέχιζε την
πορεία του χωρίς σοβαρά εμπόδια προς το Κούλελι Μπουργκάς (το σημερινό Πύθιο).

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος
Βενιζέλος στις 15 του Μαΐου, όλη τη μέρα είχε συνεχή επικοινωνία με το αρχηγείο
του Στρατού της Θράκης και ενημερώνονταν για την προέλαση.

Το φρόνημα των κατοίκων όλων των
πόλεων της Δυτικής Θράκης ήταν εξαίρετο. Λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση, το
Διδυμότειχο, όπως και άλλες πόλεις είχε επισκεφθεί ο υπουργός Εσωτερικών
Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, ο οποίος μεταξύ άλλων είχε δηλώσει:

«Επεσκέφθην την Ξάνθην, την Γκιουμουλτζίναν, το Διδυμότειχον, το Σουφλί
και το Πόρτο Λάγος. Παντού επιτροπαί των κατοίκων πάσης εθνικότητος με
επεσκέφθησαν και μου εξέφρασαν την ευγνωμοσύνην των δια την θαυμασίαν διαγωγήν
των Ελληνικών στρατιωτικών και διοικητικών αρχών. Επιτροπαί μάλιστα
Μουσουλμάνων εξέφρασαν την ευχήν να ενεργηθούν εκλογαί και εν Θράκη συγχρόνως
με την λοιπήν Ελλάδα».

Το πατριωτικό πνεύμα που
επικρατούσε στη Θράκη έκανε τους απεσταλμένους του Αθηναϊκού Τύπου να μείνουν
με το στόμα ανοιχτό!

*Σκίτσο, που δείχνει την περιφρόνηση των βενιζελικών προς τους αντιπάλους τους 

 

Ο απεσταλμένος της «Εστίας» με τα
αρχικά Κ.Κ. όταν άρχισε η προέλαση του ελληνικού στρατού στη Δυτική Θράκη, έσκισε
τις σελίδες του σημειωματαρίου του και τις έστειλε στην εφημερίδα του λέγοντας
ότι οποιαδήποτε περαιτέρω περιγραφή και αν επιχειρούσε ο ίδιος δεν θα κατόρθωνε
να δώσει έστω και μια αμυδρή εντύπωση του ενθουσιώδους ελληνικού πνεύματος που
είδε στην Κομοτηνή και πρόσθετε: «Θα
έκαμνε πραγματικά  πατριωτικόν έργον ο κ.
Βενιζέλος αν κατώρθωνε να στείλει εδώ τους 16 και μερικούς των οπαδών των δια
να ποτισθούν μέσα εις την ωραίαν αυτήν ελληνικήν ατμόσφαιραν». Οι 16 ήταν
οι συνασπισμένοι ηγέτες της Ενωμένης Αντιπολίτευσης. Οι 16 ήταν ηγέτες μικρών
κομμάτων, που αντιπολιτευόμενοι τον Ελευθέριο Βενιζέλο, κατόρθωσαν να σχηματίσουν
την λεγόμενη Ηνωμένη Αντιπολίτευση. 

Ο Άγγλος δημοσιογράφος W. Loyd, ο οποίος είχε παρακολουθήσει την
απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης εκπροσωπώντας διάφορες βρετανικές εφημερίδες με
ανταπόκρισή του βεβαίωνε ότι στο Δεδέαγατς, τη Γκιουμουλτζίνα, το Σουφλί, το
Διδυμότειχο και το Κούλελι Μπουργκάς, ο ελληνικός στρατός έγινε δεκτός με
ακράτητο ενθουσιασμό και ανακούφιση από τον πληθυσμό, αδιακρίτως φυλής και
θρησκεύματος.

*Ο Κωνσταντίνος Μαζαράκης

 

Το Διδυμότειχο γιορτάζει την ελευθερία του

                Το
Διδυμότειχο είχε σηκωθεί στο πόδι από την προηγούμενη μέρα 14 Μαΐου. Η πόλη
κατά την εφημερίδα «Μακεδονία» και «Φως» της Θεσσαλονίκης, είχε σημαιοστολιστεί
ενώ οι κάτοικοί της πανηγύριζαν με έξαλλο ενθουσιασμό. Σπίτια και καταστήματα
εκτός από ελληνικές σημαίες είχαν στολιστεί και με λουλούδια. Ετοίμασαν μεγάλη
υποδοχή στον απελευθερωτικό  στρατό. Στις
προετοιμασίες της υποδοχής συμμετείχαν και οι Τούρκοι κάτοικοι. Η πόλη κατά τις
δύο εφημερίδες έπλεε στα κυανόλευκα. Μέσα στις προετοιμασίες περιλαμβάνονταν
και μεγάλο γεύμα για τους φαντάρους.

*Από την εφημερίδα “Πατρίς” Μάιος 1920

 

                Όλος ο
κόσμος συνωστίζονταν στην είσοδο της πόλης, στις 15 Μαΐου 1920, όπου είχε στηθεί
μεγάλη αψίδα υποδοχής του ελευθερωτή υποστράτηγου Κ. Μαζαράκη, η οποία έγραφε:
«Καλώς μας ήλθες ένδοξε στρατηγέ». Χιλιάδες κόσμου από την πόλη και τα γύρω
χωριά, φορώντας τα γιορτινά τους ρούχα οι αστοί και τις θρακικές φορεσιές τους
οι χωρικοί, περίμεναν με αγωνία να δούνε το στρατηγό. Μαζί τους κατά το «Φως»
παρίσταντο και «Ισραηλίτιδες με τα ωραία
ξανθά μαλλιά τους». Νέοι και νέες, γριές και γέροι, ευσταλείς πρόσκοποι, πειθαρχημένοι
μαθητές και εμπειροπόλεμοι στρατιώτες παραταγμένοι, ήταν όλοι εκεί με ελληνικές
σημαίες. Η όλη όψη της πόλης παρείχε την εικόνα μιας βυζαντινής μεγαλοπρέπειας.

*Στο Διδυμότειχο ο κόσμος αδημονούσε να δει τους ελευθερωτές

 

                Ήταν
4.10 μμ της 15^ης Μαΐου όταν φάνηκε ο υποστράτηγος με την ακολουθία
του. Προπορεύονταν ένας έφιππος σαλπιγκτής, που σάλπιζε.

Κάποιος άγνωστος σε μας φίλος της
εφημερίδας «Εστία» έστειλε μια ενθουσιώδη περιγραφή της εισόδου στο Διδυμότειχο
της Μεραρχίας Ξάνθης υπό την ηγεσία του υποστράτηγου Κωνσταντίνου Μαζαράκη. Η
Μεραρχία μετά από θριαμβευτική προέλαση «εισήλθε
πλήρης ενθουσιασμού εις την ωραίαν πόλιν, η οποία από πρωίας ευρίσκετο εν
συναγερμώ δια να υποδεχθή τους ελευθερωτάς της». Η επιστολή δημοσιεύθηκε
στις 30 Μαΐου 1920.

Στην είσοδο του Διδυμοτείχου-
κατά την περιγραφή- είχαν συρρεύσει οι κάτοικοι της πόλης για να υποδεχθούν τη
Μεραρχία. Ο φίλος της «Εστίας» σημειώνει ότι επαναλήφθηκε και εδώ το
θέαμα,  Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένιοι και
Εβραίοι να κλαίνε από τον ενθουσιασμό, υποδεχόμενοι με ανακούφιση τον Ελληνικό
στρατό. Μπορούμε βάσιμα να υπολογίσουμε ότι η είσοδος της πόλης ήταν από την
παλαιά γέφυρα του Ερυθροποτάμου, την μοναδική που υπήρχε τότε.

Οι στρατιώτες καίτοι κουρασμένοι
από τις μακρές πορείες, παρατάχθηκαν αμέσως κατά μήκος του μεγάλου δρόμου για
να υποδεχθούν τον υποστράτηγο Μαζαράκη, ο οποίος με το Επιτελείο του μετέβη τελικά
στη Μητρόπολη. «Το θέαμα ήτο πραγματικώς
συγκινητικόν. Γυναίκες, παιδιά, νέοι, γέροντες, εχειροκρότουν, εζητωκραύγαζαν,
έρριπτον άνθη και ρύζι, εγέλων και έκλαιον μαζή, δεν ήξευραν με μίαν λέξιν πώς
να εκφράσουν τον ενθουσιασμόν των».

*Η υποδοχή των ελευθερωτών. Από το βιβλίο “Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού” 

του Νικ. Π. Σοϊλεντάκη (Αθήνα 1996) 

 

Οι λίγες περιγραφές των
δημοσιογράφων κάνουν λόγο για πραγματικό πανζουρλισμό του πλήθους. Οι άνδρες
κουνούσαν τα καπέλα τους. Ουρανομήκεις ήταν οι κραυγές ενθουσιασμού του
πλήθους. Όλοι ήταν δακρυσμένοι. Όλοι είχαν συγκινηθεί.

Όταν επιτέλους το πλήθος ησύχασε,
μπόρεσε να ακουσθεί ο δήμαρχος Διδυμοτείχου Εμμανουήλ Παναγιώτου. Με φωνή που
έτρεμε από συγκίνηση ευχήθηκε το «ευ παρέστη» στον Μαζαράκη και με λιτά λόγια
εξιστόρησε τους ιερούς αγώνες της φυλής, ευγνωμονώντας τον στρατό τον σωτήρα
του Ελληνισμού, όπως είπε.

Ο υποστράτηγος Κων. Μαζαράκης
εμφανώς χαρούμενος ευχαρίστησε, τονίζοντας ότι η απελευθέρωση οφείλεται και σε
Θράκες συμπολεμιστές του, στην ζωτικότητα της φυλής μας και στην εμπιστοσύνη
των συμμάχων μας. «Σύμπασα η Ευρώπη- είπε- φίλοι και εχθροί, ατενίζουσι την Ελλάδα και
παρακολουθούσι το έργον της το εκπολιτιστικόν». Συνέστησε αδελφική
συμβίωση, προσθέτοντας ότι η Ελλάδα είναι απολύτως κράτος δικαίου, πολιτισμένο,
στο οποίο ζουν υπό καθεστώς ευνομίας όλες οι φυλές. Το δημιούργημα αυτό-
συνέχισε- οφείλεται στο στρατό και στον υπέροχο αρχηγό της φυλής Ελευθέριο
Βενιζέλο.

Ουρανομήκεις κραυγές κάλυψαν τους
λόγους του Μαζαράκη, ο οποίος στη συνέχεια πορεύθηκε προς τη Μητρόπολη του
Αγίου Αθανασίου όπου τελέστηκε η πρώτη επίσημη δοξολογία, για την είσοδο του
στρατού μας στην πόλη.

*Ο Νικόλαος Κινίδης

 

Μετά τη δοξολογία, τον
υποστράτηγο Μαζαράκη προσφώνησε ο αντιπρόσωπος του Μητροπολίτη Φιλάρετου
Βαφείδη, ο γραμματεύς της Μητρόπολης Νικόλαος Κινίδης. Ο Φιλάρετος απουσίαζε ως
συνοδικός του Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Κινίδης, τόνισε ότι η φυλή μας
κατά τη μακραίωνη ιστορία της επέμενε στην έννοια της νίκης. Εξήρε τα
ανδραγαθήματα του στρατού μας και ύμνησε τη δόξα της Ελλάδος με συγκινητικές
λέξεις, ενώ έξω από την εκκλησία ο κόσμος συνέχισε να ζητωκραυγάζει.

Ο Μαζαράκης απάντησε στην
προσφώνηση υπογραμμίζοντας:

-Ευγνωμόνως και με συγκίνησιν δέχομαι τας εκδηλώσεις ενθουσιασμού από
την λυρικήν Βυζαντινήν πόλιν του Διδυμοτείχου, αι οποίαι σφραγίζουν δια παντός
περίοδον πέντε αιώνων πένθους και σκληράς δουλείας. Ο Ελληνικός στρατός δεν
εισέρχεται ως κατακτητής, αλλ’ ως ελευθερωτής πάντων ανεξαρτήτως φυλής και
θρησκεύματος. Βοηθήσατέ μας εις το έργον μας το ειρηνικόν της κατακτήσεως όλων
των ψυχών, όπως τέκνα της ηρωικής Θράκης ως εθελονταί, εβοήθησαν το πολεμικόν
έργον μας, ποτίσαντα με το αίμα των τα υψώματα του Σκρα, την λίμνην της
Δοϊράνης και τόσα ένοξα πεδία μαχών. Έχετε υπ’ όψει σας ότι την στιγμήν αυτήν
τα βλέμματα του πολιτισμένου κόσμου στρέφονται προς ημάς δια να ίδουν εάν
είμεθα ικανοί να διοικήσωμεν ξένους λαούς. Δικαι΄΄ωσατε την εμπιστοσύνην του
Ευρωπαϊκού Αρείου Πάγου, όστις ανεγνώρισε τας δικαίας αξιώσεις μας,
υποστηριζομένας παρά του Ελευθερίου βενιζέλου, αντιπροσωπεύοντος την ζωτικότητα
της Ελληνικής φυλής, η οποία διαδώσασα τον πολιτισμόν εις τον παλαιόν κόσμον
και δια του Βυζαντινού Κράτους, προώρισται να καταλάβη εκ νέου την θέσιν, ήτις
τη ανήκει, εγκαθιστώσα την κυανόλευον εκεί, όπου ο δικέφαλος αετός από τόσων
αναμένει τα τανύση τας πτέρυγάς του και πάλιν και περιβάλλει φιλοστόργως όλους
τους υποδούλους αδελφούς ημών.

                             Ζήτω η Μεγάλη Ελλάς!

                             Ζήτω  το ελεύθερον Διδυμότειχον!

Τα λόγια του
Κωνσταντίνου Μαζαράκη πυρπόλησαν τις ψυχές, μέσα και έξω από τον Μητροπολιτικό
Ναό του Αγίου Αθανασίου. Ο ενθουσιασμός όλων ήταν απερίγραπτος. Οι ζητωκραυγές
και οι άλλες εκδηλώσεις ενθουσιασμού, δεν σταματούσαν για πολλή ώρα.

*Η επιστολή από το Διδυμότειχο προς την “Εστία”

 

 

Το βράδυ
εκείνης της ιστορικής μέρας όλη πόλη φωταγωγήθηκε με πρώτο και καλύτερο το μεγάλο
τέμενος της πλατείας.

Την επομένη ο
Δήμος Διδυμοτείχου έδωσε επίσημη δεξίωση προς τιμή του διοικητή της Μεραρχίας
Ξάνθης υποστράτηγου Κ. Μαζαράκη και των αξιωματικών.  Και στη δεξίωση εκείνη ο πατριωτικός
ενθουσιασμός περίσσευε.

Το
Διδυμότειχο ζούσε τις μεγαλύτερες ιστορικές στιγμές του…

Παντελής Στεφ.
Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Αστήρ», «Εστία», «Εμπρός», «Μακεδονία», «Νέα
Ελλάς», «Πατρίς», «Φως», Μαΐου 1920

ΠΗΓΗ: sitalkisking.blogspot.com