Το τελευταίο χρονικό διάστημα έχει παρατηρηθεί μια αυξημένη κινητικότητα και αρθρογραφία σχετικά με την κατάσταση της ελληνικής Αμυντικής Βιομηχανίας (στο εξής ΑΒ), ιδιαίτερα σε σχέση με τα στρατηγικά βήματα που έχει κάνει η Τουρκία αναβαθμίζοντας σημαντικά την επιχειρησιακή της ικανότητα. Έχει γίνει μεγάλη κριτική για τα λάθη του παρελθόντος, αυτό όμως που δεν υπάρχει σε επαρκή βαθμό, είναι ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες προτάσεις για την επόμενη ημέρα. Μια επομένη μέρα συγκυριακά μοναδική για τον επανακαθορισμό του είδους και του ρόλου της ΑΒ στην χώρα μας.

Γράφει ο Φώτιος Καμπιώτης*

Στο πνεύμα αυτό επομένως, σκόπιμο είναι να συνοψίσουμε αρχικά την παρούσα κατάσταση, ώστε τελικά να διαμορφώσουμε μια πρόταση η όποια φιλοδοξεί να συμβάλλει στον υφιστάμενο προβληματισμό και συζήτηση. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν γενικότερα με την παραδοχή ότι η ελληνική πραγματικότητα, διαμορφώνεται από παράγοντες (εθνική, ευρωπαϊκή νομοθεσία και διεθνής ανταγωνισμός) που περιορίζουν την όποια πράξη με ένα πολύ σφιχτό κανονιστικό πλαίσιο.

Στον αντίποδα η στείρα νομική/οικονομική προσέγγιση σε συνδυασμό με την παθολογική σκανδαλοφοβία (εν πολλοίς δικαιολογημένη…), έχει εξαρτήσει την βάση της Αμυντικής Βιομηχανίας της χώρας, σχεδόν αποκλειστικά σε προγράμματα Αντισταθμιστικών Ωφελημάτων (ΑΩ) διεθνών αμυντικών κολοσσών.

Είναι επίσης σαφές ότι η περίοδος που οι Ένοπλες Δυνάμεις (στο εξής ΕΔ) αποτελούσαν εύκολη πηγή δημοσιονομικού χώρου μέσω των συνεχών αλόγιστων και χωρίς σχεδιασμό περικοπών έχει περάσει. Η σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα μάλλον έχει πείσει ότι τέτοιοι χειρισμοί είναι επικίνδυνοι στην εθνική ασφάλεια.

Η αδιαμφισβήτητη ανάγκη για γρήγορη αναπλήρωση του κενού που έχει δημιουργηθεί στην επιχειρησιακή ικανότητα των ΕΔ. «Ζεσταίνει τις μηχανές» των προμηθευτών εξωτερικού και των εγχώριων συνεργατών τους, που περιμένουν εναγωνίως ένα νέο κύκλο προμηθειών έτοιμων συστημάτων.

Τέτοιες προμήθειες είναι σίγουρα μια αναπόφευκτη ανάγκη, δεδομένου ότι αφ’ ενός πρέπει να συντηρηθούν τα υφιστάμενα οπλικά συστήματα, αφ’ εταίρου πρέπει οι ΕΔ να αποκτήσουν νέα σύγχρονα συστήματα που θα αυξήσουν άμεσα την επιχειρησιακή τους αποτελεσματικότητα.

Το λάθος όμως θα ήταν να κάνουμε για άλλη μια φορά μόνο αυτό. Να αγοράζουμε δηλαδή έτοιμα συστήματα και να μην επενδύουμε καθόλου στην ανάπτυξη δικής μας εγχώριας τεχνογνωσίας.

Για να αναλύσουμε όμως ένα πρόβλημα πρέπει πρώτα να το αναγνωρίσουμε. Οι ΕΔ λειτουργούν κατά κανόνα αντιδρώντας στις εξελίξεις και όχι προβλέποντάς αυτές. Αποτέλεσμα αυτού είναι να αξιολογούν κατά κύριο λόγο έτοιμα επιχειρησιακά συστήματα που είναι ήδη σε χρήση από κάποιον άλλο χρήστη. Αυτό όμως από μόνο του επηρεάζει και τον στρατηγικό σχεδιασμό αφού έτσι έμμεσα αυτός καθοδηγείται από τις πρακτικές των άλλων.

Είναι προφανές όμως ότι ζούμε και επιχειρούμε σε ένα σχεδόν μοναδικό από πλευράς γεωγραφίας επιχειρησιακό περιβάλλον. Θα έπρεπε λοιπόν να πρυτανεύει η ανοικτή σκέψη και διορατικότητα που θα επέτρεπε αυτό να αξιοποιηθεί σαν επιχειρησιακό πλεονέκτημα.

Για να αξιοποιηθεί όμως αυτό το ιδιαίτερο επιχειρησιακό περιβάλλον πρέπει να υιοθετηθούν ειδικές «δικές μας» λύσεις, τα δικά μας εργαλεία που είναι ανάγκη να είναι προσαρμοσμένα την δική μας επιχειρησιακή πραγματικότητα. Πρέπει να διαφοροποιηθούμε από τις διεθνείς πρακτικές να δημιουργήσουμε την δική μας σχολή σκέψης προσαρμοσμένη στις ειδικές ανάγκες μας.

Ο σχεδιασμός του μέλλοντος απαιτεί κατανόηση της τεχνολογίας και γνώση των τεχνολογικών εξελίξεων. Πάνω από όλα όμως το ταλέντο του πολυμήχανου προγόνου μας του Οδυσσέα, συνδυαζόμενο με Ηγεσίες που να μπορούν να αναγνωρίσουν και να ενθαρρύνουν τέτοιες σκέψεις και πρακτικές.

Το τραίνο των εξοπλιστικών προγραμμάτων των προηγούμενων δεκαετιών δεν αξιοποιήθηκε επαρκώς για την εξασφάλιση της ανάπτυξης της εγχώριας τεχνογνωσίας. Σε αντιδιαστολή η Τουρκία αξιοποίησε αρκετά αποτελεσματικά τις μεγάλες αριθμητικά προμήθειες συστημάτων, για να αναπτύξει την εγχώρια βιομηχανία μέσω εκτεταμένης συμπαραγωγής συστημάτων.

Παράλληλα, με μεθοδικότητα επένδυε στην ανάπτυξη της εγχώριας τεχνογνωσίας και μάλιστα σε τομείς που είδε έγκαιρα ότι θα διαδραματίσουν πολύ σημαντικό ρόλο στην επιχειρησιακή πραγματικότητα της νέας εποχής, όπως τα μη επανδρωμένα συστήματα. Σήμερα αδιαμφισβήτητα είμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής. Μιας εποχής που αφορά στα μη επανδρωμένα συστήματα η οποία φέρνει μαζί της και μια μεγάλη ευκαιρία.

Να σημειωθεί ότι η ΠΑ ήταν από τους πρωτοπόρους διεθνώς στον τομέα μη επανδρωμένων αεροσκαφών αφού ασχολήθηκε ερευνητικά με τον τομέα από την δεκαετία του ‘70. Τα σχετικά επιτεύγματα όμως, δεν εκτιμηθήκαν δεόντως ούτε από την ίδια, ως προς τις επιχειρησιακές προοπτικές που δημιουργούσαν.

Ως αποτέλεσμα επί δεκαετίες το πρόγραμμα παρέμεινε στο περιθώριο. Ακόμα και σήμερα μετά την ένταξη του UAV ΠΗΓΑΣΟΣ ΙΙ της ΠΑ σε πρόγραμμα περιορισμένης παράγωγης και επιχειρησιακής αξιοποίησης, δεν έχουμε ούτε καν στα σκαριά νέο σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα.

Εν κατακλείδι, γενικά αγνοήθηκαν η υποτιμήθηκαν επιχειρησιακά τέτοια συστήματα, που σήμερα όλοι σπεύδουν να εντάξουν στον επιχειρησιακό σχεδιασμό τους. Συστήματα που σταδιακά καθιστούν τα ακριβά μαχητικά αεροσκάφη ξεπερασμένα (obsolete) και η πορεία αυτής της εξέλιξης έχει μια και μοναδική κατεύθυνση.

Συστήματα η τεχνολογία των οποίων είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό προσβάσιμη, γεγονός που τα καθιστά αβίαστα το όπλο του φτωχού. Οι άσπονδοι σύμμαχοι μας αυτό το έχουν αντιληφθεί σε μεγάλο βαθμό. Οι εξειδικευμένες εφαρμογές είναι άπειρες. Η ΠΑ και οι ΕΔ όμως φαίνονται να συνεχίζουν να μην μπορούν να αντιληφθούν τις προοπτικές και τις ευκαιρίες που δίνονται.

Κάνουν κατά κύριο λόγο αποσπασματική/ευκαιριακή αξιοποίηση των νέων αυτών τεχνολογιών, χρησιμοποιώντας έτοιμα εμπορικά συστήματα. Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός γινόταν και συνεχίζει να γίνεται με βάση τις εμπειρίες αυτών που «ανδρώθηκαν» με επανδρωμένα συστήματα. Δεν έχει γίνει ακόμα αντιληπτό το μέγεθος της στροφής που απαιτείται στην επιχειρησιακή σκέψη.

Δεν θα πετούσαμε στις αλάνες αποσυρόμενα αεροσκάφη και άλλα συστήματα, αν είχαμε αντιληφθεί πόσο προσβάσιμες είναι οι τεχνολογικές δυνατότητες που μπορούν να τα μετατρέψουν σε μη επανδρωμένα με εμπορικά διαθέσιμο εξοπλισμό.

Αν όλα αυτά είχαν γίνει αντιληπτά στον βαθμό που πρέπει, θα υπήρχε σήμερα στην ΠΑ Διοίκηση μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών και ίσως μια κεντρική Διοίκηση μη Επανδρωμένων Μέσων σε επίπεδο ΓΕΕΘΑ για ένα πιο συντονισμένο σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα.

Η τεχνολογική κοσμογονία που λαμβάνει χώρα διεθνώς, είναι αντίστοιχη με αυτή που δημιούργησε την Πολεμική Αεροπορία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα από τα σπλάχνα του Στρατού και του Ναυτικού. Σκοπός της απόσπασης αυτής τότε, ήταν να δοθεί δυνατότητα αυτόνομης ανάπτυξης της στρατηγικής σκέψης αξιοποίησης του νέου τότε όπλου, του αεροπλάνου.

Ένα άλλο παράδειγμα σε μικρότερη κλίμακα είναι η Διοίκηση Υποβρυχίων του ΠΝ που στοχεύει ακριβώς στην συγκέντρωση της εξειδικευμένης επιχειρησιακής σκέψης που είναι απαραίτητη για την αξιοποίηση των υποβρυχίων, των ειδικών αυτών μέσων.

Σήμερα διαμορφώνονται αντίστοιχες συνθήκες στον τομέα μη επανδρωμένων συστημάτων (αέρος, εδάφους θαλάσσης και υποβρυχίων). Η ανάπτυξη στρατηγικής σκέψης αξιοποίησης τέτοιων συστημάτων δεν μπορεί να γίνει σε ένα περιβάλλον εθισμένο να αξιοποιεί επιχειρησιακά μόνο επανδρωμένα συστήματα.

Σε περιβάλλον που ο Στρατηγός νοιώθει μειονεκτικά επειδή στερείται πλήρως την γνώση και την εμπειρία των νεώτερων πιο ειδικών επιτελών του στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Είναι σαν να επιδιώκουμε να αντιμετωπίσουμε τις κυβερνοεπιθέσεις με περιπολικά και πεζούς αστυνομικούς.

Πρέπει να αποδεσμευτεί η σκέψη και ο σχεδιασμός στον νέο αυτό τομέα από την συμβατική επιχειρησιακή σκέψη και την κηδεμονία της. Πρέπει να δοθεί ο λόγος στους ειδικούς, τους τεχνοκράτες οι οποίοι πρέπει να αναδειχθούν να εκπαιδευτούν και μέσα από αυτούς να βγει μια νέα τάξη επιχειρησιακών που θα έχει εστιάσει στο νέο αυτό μέσο/όπλο.

Αυτό πρέπει να γίνει ο κύριος ρόλος τους όχι ένα εφήμερο πάρεργο. Αν ο Κανάρης σκεφτόταν συμβατικά δεν θα βύθιζε έκανε την τούρκικη ναυαρχίδα με το «μη επανδρωμένο» πυρπολικό του. Πρέπει να κυριαρχήσει η ελεύθερη αντισυμβατική σκέψη. “Τhink outside the box” λένε οι αγαπητοί σύμμαχοι.

Αν μπορούσε λοιπόν κάθε Ηγεσία να δει μακρύτερα από την εφήμερη θητεία της και να ξεφύγει από την απλή διαχείριση της καθημερινότητας, θα ήταν σε θέση να σχεδιάσει μεθοδικά και μακροπρόθεσμα (όχι για τους ίδιους αλλά για τους επόμενους).  Πρώτα σε επίπεδο οράματος η δημιουργία του οποίου απαιτεί μακρόχρονη προετοιμασία, ιδιαίτερα την πρώτη φορά που αυτό θα γίνει με σοβαρότητα και σε επιστημονική βάση και όχι απλά για να γίνει.

Να σχεδιάζονται σωστά και με συνέπεια από τους κατ’ εξοχήν ειδικούς σε κάθε τομέα, οι εξοπλισμοί, η υποστήριξη, η δημιουργία υποδομών και να διερευνώνται λύσεις που εμπλέκουν την ανάπτυξη εγχώριας τεχνογνωσίας. Λύσεις που θα μπορούσαν παράλληλα να ενισχύσουν την αυτάρκεια και την εφοδιαστική ασφάλεια.

Σήμερα με την ΑΒ αποδυναμωμένη, οι προμήθειες οδηγούνται απλά στο διαδικτυακό σουπερμάρκετ. Αναζητείται η «Ferrari» του κάθε προϊόντος που μαξιμαλιστικά κάποιος ονειρεύεται, ή είδε άλλους να προμηθεύονται. Οι προδιαγραφές σε αρκετές περιπτώσεις ελλείψει βαθιάς γνώσης, βγαίνουν καθ’ ομοίωση του επιθυμητού μοντέλου, συνήθως με προσθήκη κάνα-δύο απαιτήσεων οικείας προέλευσης.

Σε κάθε περίπτωση όμως η ζημιά γίνεται, αφού αποθαρρύνεται οποιαδήποτε εγχώρια προσπάθεια που δεν έχει την ωριμότητα των συστημάτων των διεθνών κολοσσών. Χρειαζόμαστε όμως παντού “Ferrari”;

Αυτό είναι η ηθική και άδολη προσέγγιση, γιατί όλοι ξέρουμε πως συχνά τα «συμφέροντα» επιβάλλουν «έντεχνα» στους ιθαγενείς πελάτες διεθνώς την ιδέα για το ποια επιχειρησιακή απαίτηση πρέπει να έχουν. Και η ιστορία διαιωνίζεται και οι “χάρτινοι πύργοι” της αμυντικής βιομηχανίας που λέμε ότι θέλουμε ανυψώνονται επιβλητικοί εξωτερικά, αλλά άδειοι και έρημοι εσωτερικά έρμαιο του πρώτου οικονομικού ανέμου.

Στο δεύτερο μέρος αυτής της ανάλυσης που ακολουθεί, αναλύονται κάποιες ρεαλιστικές προτάσεις για την μοναδική αυτή ευκαιρία που έχουμε μπροστά μας σαν έθνος να αναστρέψουμε την καταστροφική πορεία της εγχώριας Αμυντικής Βιομηχανίας αξιοποιώντας την νέα αυτή τεχνολογική επανάσταση.

*Ο Φώτης Καμπιώτης είναι Αεροναυπηγός Μηχανικός, Ταξίαρχος (εα) της Πολεμικής Αεροπορίας

www.defencepoint.gr