The destroyed Bab Amro neighborhood of Homs, Syria, photo via Freedom House Flickr CC

Θα ξαναχτίσει η Κίνα τη Συρία;

By Roie Yellinek*, April 1, 2020

Μετάφραση: Αντγος εα Ηλίας Α Λεοντάρης**

BESA Center Perspectives Paper No. 1,514, April 1, 2020 ***

ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Μετά από μια δεκαετία, σχεδόν, εμφυλίου πολέμου στη Συρία, έχει ανακύψει πολλές φορές το ζήτημα του ποιος θα αναλάβει την ανοικοδόμηση (αν και πρακτικά, οποιαδήποτε δραστηριότητα προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ανασταλεί κατά τη διάρκεια της έξαρσης της κρίσης του κοροναϊού).

Η Κίνα πιθανόν να βρίσκεται σε καλύτερη θέση στο θέμα αυτό. εξετάζοντας τις προ-πολεμικές σχέσεις της με τη Συρία και τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και Συρίας χρονολογούνται από το 1956, όταν οι δυο χώρες ανέπτυξαν για πρώτη φορά διπλωματικές επαφές. Οι διμερείς σχέσεις παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό σταθερές. Το 2010 (η τελευταία χρονιά που μετρήθηκε η παραγωγή της Συρίας ), το εμπόριο μεταξύ των χωρών ανήλθε στα 2,2 δις δολάρια, κινούμενο ως επί το πλείστον προς μία κατεύθυνση, από την Κίνα στη Συρία. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη της Στοκχόλμης, το Πεκίνο, από το 2000, έχει πουλήσει στη Συρία αμυντικό εξοπλισμό συνολικού ύψους 76 εκατομμυρίων δολαρίων. Για λόγους σύγκρισης, η Ρωσία, κατά την ίδια περίοδο αγόρασε μικρά όπλα αξίας 2,1 δις δολαρίων.

Στις 5 Αυγούστου 2018, ο πρεσβευτής της Κίνας στη Συρία δημοσίευσε ένα άρθρο στην συριακή εφημερίδα al-Watan, (όργανο του πρόεδρου Μπασάρ Άσαντ). Στο άρθρο τόνισε τους κινεζο-αραβικούς δεσμούς, ανήγγειλε ότι το Πεκίνο θα εμβαθύνει τις στρατηγικές συνεργασίες του στη Μέση Ανατολή, και υποστήριξε ότι η Κίνα επιθυμεί να διαδραματίσει έναν μεγαλύτερο ρόλο στην επικράτηση της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή.

Ο πρέσβης έγραψε επίσης ότι από την αρχή της συριακής κρίσης, η Κίνα έχει υποστηρίξει τον συριακό λαό τόσο πολιτικά όσο και με ανθρωπιστική βοήθεια. Επαίνεσε τις δυνάμεις του Άσαντ για την ενίσχυση της σταθερότητας του καθεστώτος και δήλωσε ότι η Κίνα επιθυμεί να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των δυο χωρών και είναι έτοιμη να συμμετάσχει στην ανοικοδόμηση της Συρίας:

Επαινούμε ιδιαίτερα την “προς ανατολάς” κατεύθυνση της  συριακής στρατηγικής και σκοπεύουμε να συνεργαστούμε περισσότερο με τη Συρία στον πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό και κοινωνικό τομέα, να συμμετάσχουμε ενεργά στην οικονομική ανασυγκρότηση της, έτσι ώστε η συριακή πλευρά να επωφελείται από τα κινεζικά οικονομικά οφέλη… και να καθιερωθεί η ανταλλαγή τεχνογνωσίας στους τομείς της ιδεολογίας, του πολιτισμού και της κυβέρνησης, ώστε να συμβάλει στην αποκατάσταση της ειρήνης, της σταθερότητας και της ευημερίας στη Συρία το συντομότερο δυνατόν.

Στις 5 Ιουνίου 2019, ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping επισκέφθηκε τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του, είπε τα παρακάτω για τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας:

“Η Συρία είναι… κληρονόμος ενός  εκ των αρχαιότερων πολιτισμών με μακρά ιστορία, και είναι επίσης μια σημαντική χώρα στη Μέση Ανατολή … Καθώς η διαδικασία εξεύρεσης πολιτικής λύσης στην κρίση είναι σ’ εξέλιξη και η συριακή κυβέρνηση και ο λαός αρχίζουν να ανοικοδομούν την πατρίδα τους, η Κίνα είναι έτοιμη να συμμετάσχει στην ανοικοδόμηση της Συρίας στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της και να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να βοηθήσει το συριακό λαό να επανέλθει σύντομα την κανονική του ζωή και την παραγωγή.”

Η Κίνα θεωρείται ευρέως ως ο κύριος υποψήφιος ν’ αναλάβει την ανοικοδόμηση των ολοκληρωτικά κατεστραμμένων υποδομών της Συρίας, λόγω της μακροχρόνιας διάρκειας του πολέμου. Πέρα από τις δηλώσεις της κινεζικής ηγεσίας, η άποψη αυτή δικαιολογείται καθόσον: καμία άλλη χώρα δεν υποστηρίζει τόσο το καθεστώς Άσαντ και είναι ταυτόχρονα σε θέση να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα τέτοιας κλίμακας. Το καθεστώς Άσαντ έχει την υποστήριξη του Ιράν, αλλά η Ισλαμική αυτή Δημοκρατία στερείται των οικονομικών δυνατοτήτων της Κίνας. Οι εκτιμήσεις για το κόστος της ανοικοδόμησης της Συρία κυμαίνονται από τη “μετριοπαθή” εκτίμηση του ποσού των 200 δις δολαρίων έως την  πιο  « απαισιόδοξη» πρόβλεψη να αγγίζει την περιοχή του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων.

Το επίπεδο αυτών των δυνητικών δαπανών εγείρει το ερώτημα: Θέλει η Κίνα να έχει ένα ρόλο “διαχειριστή του έργου” της ανοικοδόμησης της Συρίας; Για να απαντήσουμε σε αυτό και να κάνουμε προβλέψεις σχετικά με την αναπτυσσόμενη πολιτική του Πεκίνου για τη Συρία, είναι χρήσιμο να αναλύσουμε την κινεζική στάση και τα πιθανά κίνητρά της, που τήρησε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου – μια τεράστια καταστροφή που έχουν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι, κατέστρεψε την οικονομία της Συρίας, κατέστρεψε τις μισές υποδομές της χώρας, εκτόπισε 4 εκατομμύρια Σύριους στο εσωτερικό της, και προκάλεσε τη μετανάστευση άλλων 6 εκατομμυρίων.

Οι δύο πλευρές του πολέμου έχουν λάβει εξωτερική βοήθεια σε διάφορες μορφές, με τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα να παρέχουν στήριξη στο καθεστώς Άσαντ και τις ΗΠΑ και άλλες Δυτικές χώρες να υποστηρίζουν το αντικαθεστωτικό κίνημα.

Ενώ η Ρωσία και το Ιράν έχουν στείλει στρατεύματα και έχουν πουλήσει όπλα στο καθεστώς, η Κίνα έχει παράσχει σχεδόν αποκλειστικά διπλωματική υποστήριξη στη Δαμασκό. Υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις στις οποίες κινεζικό προσωπικό είτε βρέθηκε στο έδαφος της χώρας είτε ήταν σε άμεση επικοινωνία με τους πληρεξούσιούς τους (proxies). Το Xinhua, το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων της Κίνας, επικαλέστηκε ότι ανώτερος Κινέζος αξιωματούχος φέρεται να είπε στις 16 Αυγούστου 2016 ότι, «η Κίνα θέλει να ενισχύσει τους στρατιωτικούς δεσμούς της με τη Συρία». Ο αξιωματικός έκανε αυτό το σχόλιο κατά τη διάρκεια μιας από τις σπάνιες επισκέψεις Κινέζων στη διαιρεμένη χώρα.

Οι Κινέζοι έχουν επίσης παράσχει στη Συρία οικονομική βοήθεια σε μικρή κλίμακα. Στις 10 Ιουλίου 2018, ο Xi υποσχέθηκε ένα πακέτο δανείων ύψους 20 δις δολαρίων και ποσό 106 εκατομμυρίων δολαρίων, περίπου, ως οικονομική βοήθεια προς άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, ως μέρος του προγράμματος που αποκάλεσε “oil and gas plus” για την αναζωογόνηση της οικονομικής ανάπτυξης στην περιοχή. Δεν είναι σαφές ποιο μέρος του δανείου προοριζόταν για τη Συρία, δεδομένου ότι 91 εκατομμύρια δολάρια προορίζονταν για την Ιορδανία, τον Λίβανο, τη Συρία και την Υεμένη μαζί.

Στις 27 Αυγούστου 2019, ο πρεσβευτής της Κίνας στη Δαμασκό δήλωσε ότι η χώρα του θα δώσει στον συριακό λαό νέα λεωφορεία και τόνισε ότι είναι έτοιμη να παράσχει και περισσότερη υποστήριξη στη Συρία σε όλους τους τομείς, και ιδιαίτερα στον τομέα των μεταφορών. Φαίνεται ότι το Πεκίνο, αν και περιορίζει τις επενδύσεις του στη Συρία μέχρι στιγμής, περιμένει το τέλος του πολέμου και στη συνέχεια θα αυξήσει τις επιχειρήσεις του σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Όπως σημειώνεται, η σημαντικότερη κινεζική υποστήριξη για τη Συρία ήταν διπλωματική. Στον ΟΗΕ, το Πεκίνο έχει σταθεί σταθερά με τη Μόσχα υπέρ του Άσαντ, «μπλοκάροντας» έξι από τα επτά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας που καταδίκαζαν τις συριακές αρχές για χρήση βίας εναντίον των πολιτών της. Αυτή η μακροχρόνια υποστήριξη από την Κίνα έδωσε στο καθεστώς Άσαντ το περιθώριο να πολεμήσει τους αντάρτες με μεγάλη ένταση χωρίς να χρειάζεται να αντιμετωπίσει και τις εξουθενωτικές πιέσεις της διεθνούς κοινότητας.

Στις 31 Οκτωβρίου 2012, κατά τη διάρκεια συνομιλιών με τον Κοινό (ΟΗΕ-Αραβικού Συνδέσμου), Ειδικό Απεσταλμένο, Λακντάρ Μπραχίμι στο Πεκίνο, ο Γιανγκ Τζιέτσι, διευθυντής του Γραφείου Εξωτερικών Υποθέσεων του Κομμουνιστικού Κόμματος κατέθεσε πρόταση τεσσάρων σημείων για τη δημιουργία μεταβατικού κυβερνητικού οργάνου. Αν και αυτή η πρόταση δεν περιελάμβανε σχέδια για οποιαδήποτε δράση για την επίλυση της κρίσης, κατέστησε σαφή τη δέσμευση της Κίνας προς τη Συρία. Στα τέλη του 2015, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της Κίνας δήλωσε ότι το  Πεκίνο θα καλέσει τις δύο πλευρές ξεχωριστά να συζητήσουν επιλογές για τερματισμό του πολέμου.

Γιατί το Πεκίνο, το οποίο τείνει να αποφεύγει τις παρεμβάσεις και επικρίνει τις δυτικές χώρες κάθε φορά που εμπλέκονται στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών (όπως στην Υεμένη, τη Βενεζουέλα και αλλού), υποστηρίζει το καθεστώς Άσαντ;  Υπάρχουν αρκετοί λόγοι!!!!!!

Πρώτον, η Κίνα θέλει να καθιερωθεί ως υπερδύναμη και η υπεράσπιση των συμφερόντων των συμμάχων της είναι ένα βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. 

Ο Κινέζος πρεσβευτής στη Συρία δήλωσε πρόσφατα: «Εμείς θα είμαστε υπερήφανοι για τυχόν κυρώσεις που θα επέβαλλε η Ουάσιγκτον σε κινεζικές εταιρείες που συμμετέχουν στη Διεθνή Έκθεση της Δαμασκού», ένδειξη ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να χρησιμοποιήσει τη Συρία ως μέρος της έντονης εμπορικής μάχης μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ.

Ένα δεύτερο στοιχείο που εξηγεί την κινεζική υποστήριξη προς τον Assad είναι η ανησυχία του Πεκίνου για τη μειονότητα των Ουιγούρων, μέλη της οποίας ταξίδεψαν, μυστικά, από τη μακρινή περιοχή Xinjiang της δυτικής Κίνας, στη Συρία και το Ιράκ για να πολεμήσουν στο πλευρό  των ισλαμικών ομάδων. Το ISIS έχει σκοτώσει τουλάχιστον έναν κινέζο όμηρο και έχει κάνει δηλώσεις  απειλώντας να επιτεθεί στην Κίνα, επειδή η κινεζική ηγεσία υποστηρίζει το καθεστώς Άσαντ εναντίον των ισλαμιστών.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι Κινέζοι είναι πολύ υπομονετικοί****. Η υποστήριξη του Ασάντ θα μπορούσε να αποφέρει σημαντικό κέρδος μακροπρόθεσμα και το Πεκίνο είναι έτοιμο να περιμένει για να αποκομίσει τα οφέλη.

Είναι φυσικά δύσκολο να προβλεφθεί τι θα συμβεί στη συνέχεια σε αυτή τη σχέση, η οποία αναπτύσσεται για περισσότερα από 50 χρόνια. Αλλά η υποστήριξη της Κίνας προς το καθεστώς Άσαντ όλα αυτά τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου είναι αδιαμφισβήτητη. Η Κίνα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, και η εντυπωσιακή πρωτοβουλία «Belt and Road*****» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της κινεζικής εμπορικής πολιτικής. Είναι λογικό ότι η Κίνα θα λάβει μέρος στην ανοικοδόμηση της Συρίας μόλις τελειώσει ο πόλεμος και περάσει και η κρίση του κοροναϊού.

Το Πεκίνο θυμάται έντονα την εκκένωση κινέζων εργαζομένων από τη Λιβύη και την Υεμένη και δεν ενδιαφέρεται να θέσει Κινέζους υπηκόους σε κίνδυνο για λογαριασμό του Άσαντ. 

Η πρώτη και σημαντικότερη προϋπόθεση για την κινεζική συμμετοχή στην ανάπτυξη της Συρίας είναι ο πλήρης τερματισμός των συγκρούσεων.

* Roie Yellinek is a Ph.D student at Bar-Ilan University, a doctoral researcher at the Begin-Sadat Center for Strategic Studies, and a non-resident scholar at the Middle East Institute.

** Επίτιμος Διοικητής 1^ης Στρατιάς & Τέως Αρχηγός ΓΕΕΦ

***This is an expanded version of an article that appeared in E-International Relations on March 23, 2020.

**** Deng Xiaoping’s “24-Character Strategy”

 冷静观察、 稳住阵脚、 沉着应付、 韬光养晦、 有所作为、 决不当头。 Observe and analyze calmly， Strengthen your own position， Undertake change with confidence， Conceal your true potential， Contribute your part, Never become the leader.

***** Belt and Road Initiative (BRI). Formerly known as One Belt One Road (OBOR), short for the Silk Road Economic Belt and the 21st-century Maritime Silk Road