ΜΙΧΑΛΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ*

Η κρίση του κορωνοϊού είναι ίσως πιο κομβική για την Ευρωζώνη από την κρίση χρέους που μόλις άφησε πίσω της. Οταν η υγειονομική έκτακτη ανάγκη περάσει, η Ευρωζώνη θα είναι ακόμα πιο ασύμμετρη και οι διαφορές μεταξύ των μελών της βαθύτερες. Ο πρώτος και πιο προφανής λόγος είναι ότι δεν μπήκαν όλοι σε αυτή τη δοκιμασία από την ίδια αφετηρία. Χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, μετά μία δεκαετία εξαιρετικών οικονομικών επιδόσεων και χαμηλών επιτοκίων, έχουν δημοσιονομικό χώρο που τους επιτρέπει αυξημένες δαπάνες, ενώ και οι επιχειρήσεις τους έχουν αυξημένες αντοχές. Ο δεύτερος λόγος είναι η ίδια η κρίση του κορωνοϊού. Αν και από τους τηλεοπτικούς δέκτες οι πλατείες φαίνονται εξίσου έρημες στη Ρώμη και στο Βερολίνο, η οικονομική δραστηριότητα δεν έχει περιοριστεί το ίδιο παντού. Δεν έχουμε ακόμα πλήρη στοιχεία για τις διαφορές αυτές, αλλά ενδεικτικά δεδομένα, όπως η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος, δείχνουν ότι σε ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η οικονομική δραστηριότητα συντηρείται σημαντικά περισσότερο από άλλες.

Η διαφορά αυτή οφείλεται σε μία σειρά λόγων. Προφανώς, η παραγωγική δραστηριότητα στην Ιταλία υπήρξε και αυτή θύμα των τραγικών εξελίξεων που προκάλεσε ένας συνδυασμός δημογραφίας, τύχης, (έλλειψης) οργάνωσης και πολιτικών επιλογών. Επιπλέον, οι διαφορές στις υποδομές και στις συνήθειες τηλεργασίας, στο μερίδιο που έχει για την κάθε χώρα η «οικονομία επαφών», όπως ο τουρισμός, ακόμα και η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών παραγγελιών κατ’ οίκον, οδηγούν σε διαφορετικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα. Τέλος, ορισμένοι, κυρίως η Ολλανδία, επέλεξαν συνειδητά ένα διαφορετικό μοντέλο αντιμετώπισης της κρίσης με λιγότερα περιοριστικά μέτρα και μεγαλύτερη ανοχή στη διάδοση του ιού. Ο χρόνος θα δείξει αν το ρίσκο ήταν ηθικά και πρακτικά αποδεκτό. Προφανώς χώρες του νότου με ασθενέστερα συστήματα υγείας δεν είχαν καν την πολυτέλεια τέτοιων πειραματισμών.

Η βαθύτερη αυτή ασυμμετρία απαιτεί τον επανακαθορισμό, για ακόμα μία φορά την τελευταία 10ετία, των δύο βασικών εννοιών που διέπουν την οργάνωση της Ευρωζώνης: της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και της εθνικής ευθύνης. Στην προηγούμενη κρίση, η λύση που προκρίθηκε συνδύαζε και τα δύο στοιχεία. Η απόφαση για «βοήθεια υπό αυστηρούς όρους», που προστέθηκε το 2013 και στις Συνθήκες, εξέφραζε, από τη μια πλευρά, τη δυνατότητα ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, αλλά περιελάμβανε και μια ισχυρή αντανάκλαση της εθνικής ευθύνης κάθε κράτους για την οικονομία του, η οποία εκφράστηκε στους αυστηρούς όρους χορήγησης της βοήθειας και στους νέους μηχανισμούς εποπτείας. Η κρίση του κορωνοϊού είναι μια ευκαιρία για ένα μεγαλύτερο βήμα προς την αλληλεγγύη, καθώς το στοιχείο της εθνικής ευθύνης είναι πολύ λιγότερο σημαντικό. Από αυτή την άποψη, η δραματική κρίση του κορωνοϊού είναι μια μοναδική ευκαιρία για την Ευρωζώνη. Κανένα από τα άλλα σενάρια κρίσης που εξετάζονταν τα τελευταία χρόνια (και ήταν αρκετά) δεν είχε τόσο δραματικό το στοιχείο του κοινού κινδύνου και της περιορισμένης εθνικής ευθύνης. Ορισμένα σημαντικά βήματα έχουν ήδη γίνει προς αυτή την κατεύθυνση, κυρίως το νέο πρόγραμμα της ΕΚΤ, το οποίο αφορά ολόκληρη την Ευρωζώνη, χωρίς τους περιορισμούς των προηγούμενων μηχανισμών που εξαιρούσαν την Ελλάδα.

Στο διακυβερνητικό επίπεδο, η συζήτηση είναι πιο δύσκολη. Στη συντονισμένη πρωτοβουλία τους, οι εννέα ηγέτες που τάχθηκαν υπέρ ενός «κορωνο-ομολόγου» επεσήμαναν σωστά τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτής της κρίσης. Ως τώρα, όμως, μια βασική εναλλακτική επιλογή φαίνεται να είναι μια χρηματοδοτική γραμμή ειδικού χαρακτήρα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, η οποία θα χρηματοδοτηθεί από ένα νέο κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο που θα εκδώσει ο ΕΜΣ. Ο κορμός της θα είναι μία από τις ήδη υπάρχουσες πιστοληπτικές γραμμές του ΕΜΣ ή ένας νέος μηχανισμός, στηριζόμενος στη ρήτρα ευελιξίας που περιλαμβάνει η Συνθήκη ΕΜΣ. Σε κάθε περίπτωση, τα εργαλεία αυτά θα προσαρμοστούν στις ειδικές συνθήκες της κρίσης του κορωνοϊού: ευέλικτη διαδικασία έγκρισης, ακόμα χαμηλότερα επιτόκια και λιγότεροι όροι, στοχευμένοι στις επιπτώσεις του κορωνοϊού και στην ενίσχυση των εθνικών συστημάτων υγείας. Το βασικό αντεπιχείρημα επιλογής του ΕΜΣ, ιδιαίτερα στην Ιταλία, είναι το αρνητικό του πολιτικό βάρος, καθώς έχει συνδεθεί στο παρελθόν με πολιτικές λιτότητας και πρακτικές εποπτείας. Ομως, όπως, στην προηγούμενη κρίση, πολλά θα κριθούν στις τεχνικές λεπτομέρειες, οι οποίες τώρα διαμορφώνονται. Η τελική ισορροπία μεταξύ ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και εθνικής ευθύνης είναι δυναμική. Η ελληνική κυβέρνηση πράττει σωστά επιδιώκοντας την επιλογή του «κορωνο-ομολόγου» και προβάλλοντας τα πλεονεκτήματά της, χωρίς όμως να δαιμονοποιεί τις άλλες επιλογές που είναι στο τραπέζι. Στην Ελλάδα υποφέραμε πολύ από τη ρητορική και το λεξιλόγιο του (αντι)μνημονίου, η οποία μας κόστισε σε πολλά επίπεδα. Αυτή την περίοδο, γεμάτη αβεβαιότητες και κινδύνους, ας μη δημιουργήσουμε ακόμα ένα σκιάχτρο.

* Ο κ. Μιχάλης Ιωαννίδης είναι Senior Research Fellow στο Max Planck Institute for Comparative Public Law and International Law.

Πηγή: Καθημερινή