Ο νομικός και συγγραφέας Λεωνίδας Κουμάκης μιλά αποκλειστικά στο κανάλι του Σάββα Καλεντερίδη για τα Σεπτεμβριανά του 1955, χαρακτηρίζοντάς τα ως «έναν από τους πιο σοβαρούς σταθμούς στην πορεία αφελληνισμού που καθόρισε η Τουρκία από το 1923 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα».

Η νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 σημαδεύτηκε από μια ανεξέλεγκτη έκρηξη βίας κατά της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με τον Κουμάκη, η πόλη βυθίστηκε σε χάος, με βανδαλισμούς, εμπρησμούς και λεηλασίες ελληνικών καταστημάτων και κατοικιών. Το μανιασμένο πλήθος δεν άφησε τίποτα όρθιο, ενώ οι εκκλήσεις για προστασία από τις αρχές παρέμειναν ανεκπλήρωτες.

Ο ίδιος περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο πώς κατάφερε η οικογένειά του να γλιτώσει από την οργή του όχλου, ενώ εξηγεί τη σημασία του συνθήματος «Bügün malınız, yarın kafanız» («Σήμερα οι περιουσίες σας, αύριο τα κεφάλια σας»), που κυριαρχούσε στους δρόμους και δυνάμωνε το κλίμα τρόμου.

Η μαρτυρία του Κουμάκη αναδεικνύει τα βαθιά τραύματα που άφησαν τα Σεπτεμβριανά στον Ελληνισμό της Πόλης, αλλά και τη διαχρονική αδυναμία της Τουρκίας να αναγνωρίσει ή να αλλάξει τις πολιτικές που οδήγησαν σε αυτά τα γεγονότα.

Μια από τις πιο συγκλονιστικές αποκαλύψεις αφορά στον ρόλο του πράκτορα της Mi5, Ίαν Φλέμινγκ, μετέπειτα συγγραφέα των βιβλίων για τον Τζέιμς Μποντ, που είχε εμπλοκή με τα γεγονότα, προσθέτοντας μια διεθνή διάσταση στην ιστορική αυτή τραγωδία.

Το βίντεο, παραγωγής ΧΑΚ Productions, σκηνοθετημένο και επιμελημένο δημοσιογραφικά από τον διευθυντή σύνταξης του Geopolitico.gr, Χρήστο Κωνσταντινίδη, φέρνει στο φως μια ζωντανή και συγκλονιστική αφήγηση για ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της ιστορίας του Ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη.

Η μαρτυρία του Λεωνίδα Κουμάκη υπενθυμίζει ότι τα Σεπτεμβριανά δεν αποτελούν μόνο ιστορικό γεγονός, αλλά και μόνιμο σημείο αναφοράς για τις σχέσεις Ελλάδας–Τουρκίας και για τη συλλογική μνήμη της ελληνικής μειονότητας.

Γράφει ο Θεοφάνης Μαλκίδης

1. Τα «λάθη» και η «φασιστική πολιτική»

Ήταν το 2009, όταν ο τότε πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ είχε μιλήσει για το πογκρόμ εναντίον του Ελληνισμού της Πόλης ( αλλά και της Σμύρνης, της Ίμβρου, της Τενέδου, ) ως «λάθη» και αποτέλεσμα «φασιστικής πολιτικής»!!!! Αυτά τα «λάθη» η ιστορικός Ντιλέκ Γκιουβέν στο βιβλίο της «Εθνικισμός, Κοινωνικές Μεταβολές και Μειονότητες: Τα επεισόδια εναντίον των μη μουσουλμάνων της Τουρκίας, 6/7 Σεπτεμβρίου 1955», τα τεκμηριώνει και αναδεικνύει τον οργανωμένο χαρακτήρα του πογκρόμ βασιζόμενη σε ανέκδοτο υλικό στρατιωτικού δικαστή της εποχής.

Από την πλευρά του, ο Γιλμάζ Καρακόγιουνλου, υπουργός της κυβέρνησης του εισβολέα στην Κύπρο Ετσεβίτ και συγγραφέας του βιβλίου «Φθινοπωρινός Πόνος», το βιβλίο έγινε κινηματογραφική ταινία από την Τομρίς Γκιριτλίογλου, γράφει για το διωγμό του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης το 1955: «Ήμουν μάρτυρας των γεγονότων και με επηρέασαν βαθιά. Έγραψα αυτά που είδα. Θα ήθελα να αντικρύσω έστω και έναν από τους λαφυραγωγούς. Είμαι περίεργος να δω τι αισθάνθηκαν, όταν είδαν την ταινία. Νομίζω ότι όλοι τους αισθάνθηκαν ντροπή»!

Επτά δεκαετίες μετά τα «Σεπτεμβριανά», την καταστροφή του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης 1955, την τουρκική «Νύχτα των Κρυστάλλων», μετά από το οργανωμένο πογκρόμ από το τουρκικό κράτος και παρακράτος, δεν έχει αποδοθεί μέχρι σήμερα δικαιοσύνη.

Της δίωξης των Ελλήνων είχαν προηγηθεί ήδη από τις δεκαετίες του 1930 και 1940 και άλλες πράξεις που παραβίαζαν διεθνείς συνθήκες και δίκαιο και κυρίως την ανθρώπινη ηθική: απελάσεις, απαγόρευση εξάσκησης επαγγελμάτων, κατασχέσεις περιουσιών, επεμβάσεις στις εκλογές των ομογενειακών ιδρυμάτων, παρεμβολή εμποδίων στη λειτουργία των εκπαιδευτηρίων, στρατολόγηση Ελλήνων και η αποστολή τους σε «τάγματα εργασίας». Επίσης «φορολογία περιουσίας» με την οποία η Τουρκία όρισε φόρο που έφθανε να είναι διπλάσιος ή και τριπλάσιος της αξίας της περιουσίας, ενώ στην περίπτωση που οι Έλληνες δεν κατέβαλλαν τον φόρο εντός 15 ημερών, οι αρχές είχαν δικαίωμα να κατάσχουν την περιουσία του.

2. Η προβοκάτσια και το οργανωμένο σχέδιο

Τη νύχτα της 5ης προς τη 6η Σεπτεμβρίου 1955, γίνεται μία έκρηξη στον κήπο του τουρκικού προξενείου Θεσσαλονίκης και έξω από το φερόμενο ως σπίτι του Μουσταφά Κεμάλ. Φερόμενο γιατί έχουμε αποδείξει ότι το σπίτι αυτό δεν ήταν ποτέ ο τόπος γέννησης του φυσικού αυτουργού της Γενοκτονίας του Ελληνισμού, αλλά μία παραχώρηση – υποχώρηση προς την Τουρκία από την Ελλάδα τη δεκαετία του 1930.

Αμέσως μετά την έκρηξη ο κλητήρας του προξενείου έπεσε σε αντιφάσεις και τελικώς ομολόγησε ότι αυτός έβαλε τη βόμβα, προσθέτοντας ότι του την έδωσε ο μουσουλμάνος εκ Θράκης Οκτάυ Εγκίν, ο οποίος και ομολόγησε την πράξη του. Ο Εγκίν αφέθηκε ελεύθερος με εγγύηση και ο τούρκος πρόξενος της Κομοτηνής Αχμέτ Ομάρ τον φυγάδευσε στην Τουρκία, ενώ στη συνέχεια ο Εγκίν ανταμείφθηκε με θέσεις στο τουρκικό κράτος και παρακράτος! (Περισσότερα για αυτό το ζήτημα στο Θεοφάνης Μαλκίδης «Διπλωματικές και πολιτικές συνιστώσες της δραστηριότητας του γενικού προξενείου της Τουρκίας στην Κομοτηνή», Αθήνα: Γόρδιος 2010) .

Μετά το συμβάν η εφημερίδα του καθεστώτος «Ιnstabul Ekspress» παραποίησε τα γεγονότα και σε συνδυασμό με την τουρκική αντίδραση για τον απελευθερωτικό αγώνα του Ελληνισμού της Κύπρου, προέτρεψε σε επεισόδια εναντίον των Ελλήνων με το κράτος, το παρακράτος και τις εθνικιστικές οργανώσεις να αναλαμβάνουν την υλοποίηση του σχεδίου.

Το πρώτο κύμα των «διαδηλωτών» έσπαγε πόρτες, τζάμια, ρολά, το δεύτερο κατέστρεφε το εσωτερικό σπιτιών και το τρίτο κύμα έβαζε φωτιά και κατέστρεφε ό,τι είχε απομείνει. Στην αρχή, ενδιάμεσα και στο τέλος, ο όχλος βασάνιζε, βίαζε, δολοφονούσε!

Τουλάχιστον τριάντα Ελληνίδες και Έλληνες σκοτώθηκαν και εκατοντάδες άλλοι κακοποιήθηκαν. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεράσιμος και ο μοναχός Χρύσανθος Μαντάς ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου, ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος παραφρόνησε από τους ξυλοδαρμούς και ύστερα από λίγο χρόνο πέθανε, ενώ διάκονος υπέστη περιτομή.

Επίσης βιάσθηκαν πάνω από 2000 Ελληνίδες αλλά για ευνόητους λόγους δηλώθηκαν μόνο 200 βιασμοί. Μέσα σε 9 περίπου ώρες καταστράφηκαν ολοσχερώς 1004 σπίτια, 4348 καταστήματα, 27 φαρμακεία, 26 σχολεία, 5 σύλλογοι, οι εγκαταστάσεις 3 εφημερίδων, 12 ξενοδοχεία, 11 κλινικές, 21 εργοστάσια, 110 ζαχαροπλαστεία και εστιατόρια, 73 εκκλησίες, ενώ συλήθηκαν πάρα πολλοί τάφοι καθώς και οι τάφοι των πατριαρχών στην Μονή Βαλουκλή. (Για τις καταστροφές βλ. Θεοφάνης Μαλκίδης , ανωνύμου αυτόπτου μάρτυρα «Τα τουρκικά εγκλήματα της Κωνσταντινουπόλεως την 6ην και 7ην Σεπτεμβρίου 1955 ή χρονικόν της 3ης αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και της καταστροφής του εν αυτή Ελληνισμού». Αθήνα 2015)

Επίθεση από οργανωμένες ομάδες δέχθηκε και το ελληνικό προξενείο στη Σμύρνη, το ελληνικό περίπτερο στην έκθεση της πόλης, όπου σχίσθηκε η ελληνική σημαία, ενώ οι Έλληνες αξιωματικοί που υπηρετούσαν στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ διασώθηκαν την τελευταία στιγμή. Ο Francois Crouzet υπολογίζει τις ζημιές σε 300 εκατομμύρια δολάρια της εποχής, δηλαδή πολύ περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου σημερινών δολαρίων .

3. Η «τιμωρία» και η αποτροπή επανάληψης των εγκλημάτων

Μετά τις δολοφονίες, τους βιασμούς, τα βασανιστήρια και τις καταστροφές των ελληνικών περιουσιών, η κυβέρνηση Μεντερές κήρυξε το στρατιωτικό νόμο στην Άγκυρα, Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, συνέλαβε πάνω από 2000 άτομα και εμφάνισε ως υπεύθυνους των ταραχών τους κομμουνιστές. Λίγα χρόνια αργότερα ο Μεντερές απαγχονίστηκε από την τουρκική χούντα, με το κατηγορητήριο για τα «Σεπτεμβριανά να αποτελεί μία υποσημείωση, ενώ η τότε κυβέρνηση στην Ελλάδα, αρκέστηκε σε μερικές διαβεβαιώσεις από το ΝΑΤΟ που κινδύνευε από την διάρρηξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων και σε μία έπαρση της ελληνικής σημαίας στο προξενείο…..

Η δολοφονία, ο βιασμός και η εκδίωξη του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης το Σεπτέμβριο του 1955 αποτελεί μία μελανή στιγμή στην ιστορία του Ελληνισμού, αποτελεί ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και ως τέτοιο πρέπει να προβληθεί, να αναδειχθεί, να συζητηθεί, να τιμωρηθεί.

Η αναφορά στα «Σεπτεμβριανά» είναι μία συνεχής υπενθύμισης της υποχρέωσης του θύτη, της κατοχικής Τουρκίας να αποκαταστήσει την αδικία, αλλά αφορά και το καθήκον του θύματος, του Ελληνικού λαού, αλλά και των άλλων λαών που υπέστησαν το έγκλημα (Αρμένιοι, κ.ά), να προβάλλει το γεγονός και να διεκδικήσει την αποκατάσταση, την επανόρθωση. Η απόδοση της δικαιοσύνης για τα «Σεπτεμβριανά», για τη «Νύχτα των Κρυστάλλων» είναι μία ακόμη προϋπόθεση για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, για την παρουσία του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, Ίμβρου και Τενέδου, καθώς και για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά και για την συνέχεια και την επιβίωσή μας στο Αιγαίο, στην Κύπρο, στη Θράκη.

Με τον όρο «Σεπτεμβριανά» εννοούμε το πογκρόμ που εξαπέλυσε ο τουρκικός όχλος, υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Μεντερές, εναντίον της πολυπληθούς και ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955. Αποτέλεσμα, οι 100.000 Έλληνες που ζούσαν εκείνη την περίοδο στην Πόλη να συρρικνωθούν σταδιακά και σήμερα μόλις και μετά βίας να ξεπερνούν τις 2.000.

Η αφορμή για το Πογκρόμ κατά του Ελληνισμού της Πόλης δόθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου, με την έκρηξη ενός αυτοσχέδιου μηχανισμού στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, που στεγαζόταν και στεγάζεται και σήμερα στο σπίτι, όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, ο ιδρυτής του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Ως δράστης συνελήφθη από τις ελληνικές αρχές ο Οκτάι Εγκίν, ένας μουσουλμάνος σπουδαστής από την Κομοτηνή, που αργότερα περιεβλήθη το φωτοστέφανο του ήρωα. Τιμήθηκε στην Τουρκία και διορίστηκε κυβερνήτης σε επαρχία. Χρόνια αργότερα σε μία συνέντευξή του στην «Ελευθεροτυπία» αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με το συμβάν και θεώρησε τον εαυτό του θύμα των ελληνικών αρχών.

Στις 5 το απόγευμα, το μαινόμενο πλήθος των 50.000 ατόμων στράφηκε κατά των ελληνικών περιουσιών στη συνοικία Πέραν. Οι λεηλασίες κράτησαν μέχρι τις πρωινές ώρες της 7ης Σεπτεμβρίου, όταν επενέβη ο Στρατός, καθώς η κατάσταση κινδύνευε να τεθεί εκτός ελέγχου. Μέχρι τότε, οι αρχές παρέμειναν απαθείς, όταν δεν διευκόλυναν τους πλιατσικολόγους στο έργο. Ο μηχανισμός του Δημοκρατικού Κόμματος, που ήλεγχε τα συνδικάτα, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στα έκτροπα.

Μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε από τη Δυτική Μικρά Ασία δωρεάν, αντί αμοιβής 6 δολαρίων, που ουδέποτε τους δόθηκε. 4.000 ταξί τους μετέφεραν στον χώρο των ταραχών, ενώ φορτηγά του Δήμου της Κωνσταντινούπολης είχαν αναπτυχθεί σε επίκαιρα σημεία της Πόλης, φορτωμένα με τσεκούρια, φτυάρια, ρόπαλα, αξίνες, σφυριά, σιδερένιους λοστούς και μπιτόνια βενζίνης, απαραίτητα σύνεργα για τον όχλο των επιδρομέων, που επέπεσε επί των ελληνικών καταστημάτων με τα συνθήματα «Θάνατος στους γκιαούρηδες», «Σπάστε, γκρεμίστε, είναι γκιαούρης», «Σφάξτε του έλληνες προδότες», «Κάτω η Ευρώπη» και «Εμπρός να βαδίσουμε κατά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης». Την οργή του όχλου δεν γλύτωσαν και κάποια καταστήματα αρμενικής και εβραϊκής ιδιοκτησίας.

Άνδρες και γυναίκες βιάστηκαν και σύμφωνα με τη μαρτυρία του γνωστού τούρκου συγγραφέα Αζίζ Νεσίν, πολλοί ιερείς εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή, με θύμα ένα αρμένιο παπά. 16 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους και 32 τραυματίστηκαν.

Ο Οικ. Πατριάρχης Αθηναγόρας στα ερείπια του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου, Κωνσταντινούπολη.

Ο πρωθυπουργός Μεντερές σε δηλώσεις του ισχυρίστηκε ότι το πογκρόμ κατά των Ελλήνων ήταν έργο των κομμουνιστών. Ένας ισχυρισμός που κατέπεσε αυτοστιγμεί και από τις αναφορές των ξένων πρεσβειών στην Άγκυρα προς τις κυβερνήσεις τους, που επισήμαιναν τις μεγάλες ευθύνες των τουρκικών αρχών.

Η κυβέρνηση Παπάγου προσπάθησε να διεθνοποιήσει το θέμα, αλλά χωρίς σημαντικά αποτελέσματα. Αμερικανοί και Βρετανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να ασκήσουν πιέσεις στην Τουρκία, πολύτιμο σύμμαχό τους κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου». Οι νατοϊκοί σύμμαχοί μας είπαν ξεκάθαρα να ξεχάσουμε το συμβάν. Μόνο το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών από τους διεθνείς οργανισμούς απαίτησε από την Τουρκία εξηγήσεις για την καταστροφή του 90% των ορθόδοξων ναών στην Κωνσταντινούπολη. Πάντως, τον Αύγουστο του 1995 η αμερικανική Γερουσία με απόφασή της κάλεσε τον Πρόεδρο Κλίντον να ανακηρύξει την 6η Σεπτεμβρίου Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Πογκρόμ.

• τον θάνατο 16 Ελλήνων και τον τραυματισμό 32
• τον θάνατο ενός Αρμένιου
• τον βιασμό 12 Ελληνίδων
• τον βιασμό αδιευκρίνιστου αριθμού ανδρών (εξαναγκάστηκαν να υποστούν περιτομή)
• την καταστροφή:
  4.348 εμπορικών καταστημάτων,
  110 ξενοδοχείων,
  27 φαρμακείων,
  23 σχολείων,
  21 εργοστασίων,
  73 εκκλησιών,
  περίπου 1000 κατοικιών, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.

Το οικονομικό κόστος των ζημιών ανήλθε σε 150 εκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με διεθνείς οργανισμούς, ενώ η ελληνική κυβέρνηση τις υπολόγισε σε 500.000.000 δολάρια. Η οικονομική αιμορραγία και ο φόβος ανάγκασαν χιλιάδες έλληνες ομογενείς να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα.

Αργότερα, το τουρκικό κράτος διά του προέδρου Τζελάλ Μπαγιάρ υποσχέθηκε αποζημίωση για την καταστροφή των ελληνικών περιουσιών. Στην καλύτερη των περιπτώσεων δεν ξεπέρασε το 20% των απαιτήσεών τους, με δεδομένο ότι τα περιουσιακά τους στοιχεία είχαν υποτιμηθεί δραματικά.

Πολλές λεπτομέρειες για τα Σεπτεμβριανά ήλθαν στο φως το 1961, κατά τη διάρκεια της δίκης για εσχάτη προδοσία του ανατραπέντος από τους στρατιωτικούς πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές, ο οποίος τελικά δεν γλύτωσε από την αγχόνη. Πολύτιμα στοιχεία προσκομίζει και το βιβλίο του διαπρεπούς ελληνοαμερικανού βυζαντινολόγου Σπύρου Βρυώνη «The Mechanism of catastrophe: The Turkish Pogrom οf September 6-7, 1955 and the destruction of Greek Community of Istambul (Greekworks.com, New York, 2005).

SanSimera.gr

Συγκλονιστική μαρτυρία του νομικού και συγγραφέα Λεωνίδας Κουμάκης, ο οποίος μιλά αποκλειστικά στο κανάλι του Σάββα Καλεντερίδη.

➡️Η νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου και όσα βίαια γεγονότα συνέβησαν.

➡️Οι βανδαλισμοί και το κάψιμο περιουσιών.

➡️Πως “γλίτωσε” η οικογένειά του από το μανιασμένο πλήθος

➡️Τί σήμαινε το σύνθημα “Bugun maliniz, yarin kafaniz” που δονούσε την ατμόσφαιρα

➡️Τα τραύματα που άφησαν στον Ελληνισμό🇬🇷 της Κωνσταντινούπολης τα Σεπτεμβριανά

➡️Η αποκάλυψη για το ρόλο του πράκτορα της Mi5, Ίαν Φλέμινγκ, μετέπειτα συγγραφέα των βιβλίων για τον Τζέιμς Μποντ

➡️Γιατί η Τουρκία από το 1955 μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει καθόλου