Του Luigi Scazzieri

Η τρέχουσα πορεία της ιταλικής πολιτικής είναι πιθανό να επηρεάσει σημαντικά το μέλλον της ΕΕ. Πριν από 10 χρόνια, η Ιταλία ήταν μία από τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Τώρα είναι μεταξύ των πιο ευρωσκεπτικιστικών κρατών-μελών. Μαζί με τον ατλαντισμό, η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν ένα βασικό στοιχεία της μεταπολεμικής εξωτερικής πολιτικής της Ιταλίας. Οι ελίτ είδαν την βαθύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως έναν τρόπο να προάγουν τη θεσμική και οικονομική μεταρρύθμιση στην ίδια την Ιταλία. Οι δημοσκοπήσεις έδειξαν σταθερά τον βαθμό στον οποίο οι Ιταλοί εμπιστεύτηκαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα περισσότερα από τα εθνικά τους. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια δραματική αλλαγή στις συμπεριφορές. Μια πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αποκάλυψε ότι μόλις το 49% των Ιταλών -το χαμηλότερο στην ΕΕ- θεωρεί ότι η συμμετοχή στην ΕΕ έχει ωφελήσει την Ιταλία, ενώ μόλις το 49% δήλωσε ότι θα ψήφιζε να παραμείνει στην ΕΕ σε ένα δημοψήφισμα.

Αυτή η αντιστροφή της κοινής γνώμης απέναντι στην ΕΕ έγινε προφανής με τα ισχυρά ποσοστά του λαϊκιστικού Κινήματος Πέντε Αστέρων και της εθνικής Λέγκας στις εκλογές του Μαρτίου 2018. Αυτά τα κόμματα ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια άβολη κυβέρνηση συνασπισμού που συγκρούστηκε με τις Βρυξέλλες και άλλα κράτη-μέλη για σειρά θεμάτων, από τα δημοσιονομικά μέχρι τη μετανάστευση και την εξωτερική πολιτική. Η σχέση υπονομεύθηκε περαιτέρω από το γεγονός ότι η κυβέρνηση στη Ρώμη δεν θεωρούνταν σοβαρός εταίρους από τα άλλα κράτη-μέλη, κάτι που εμπόδισε τις πολύ απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη.

Η ευρωσκεπτικιστική στροφή οφείλεται, πάνω από όλα, στην κρίση της ευρωζώνης. Πολλοί Ιταλοί θεωρούν πως το ευρώ και οι κανόνες της ευρωζώνης ήταν ένας μεγάλος λόγος για την στασιμότητα της οικονομίας της Ιταλίας την τελευταία δεκαετία -υποχρεώνοντας την Ρώμη να μειώσει τις δαπάνες όταν η οικονομία χρειαζόταν δημοσιονομική τόνωση.

Πολλοί Ιταλοί ξεκίνησαν να βλέπουν την ΕΕ όχι ως μια εκσυγχρονιστική και θετική δύναμη αλλά ως κάτι που επιβάλει καταστροφικές πολιτικές λιτότητας. Οι συνέπειες της κρίσης της ευρωζώνης επιδεινώθηκαν από αυτό που θεώρησαν ως απουσία της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης στην αντιμετώπιση της μετανάστευσης. Η Ιταλία δέχθηκε 650.000 μετανάστες στο διάστημα 2014-2018. Οι προσπάθειες της ΕΕ να κατανείμει το οικονομικό φορτίο ευρύτερα, ήταν σε γενικές γραμμές συμβολικές, με έναν μηχανισμό για την κατανομή των αιτούντων άσυλο μεταξύ των κρατών-μελών, να μην κατορθώνει να έχει μεγάλη επίπτωση.

Συνδυασμένες, αυτές οι κρίσεις αποδείχθηκαν ένα πανίσχυρο πολιτικό κοκτέιλ, και ως τέτοιο έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από το Κίνημα Πέντε Αστέρων και ιδιαίτερα από τη Λέγκα. Εντός του πλαισίου μιας προϋπάρχουσας διάβρωσης της εμπιστοσύνης στα συστημικά κόμματα, οι κρίσεις της ευρωζώνης και της μετανάστευσης κατέστησαν πιο εύκολο για τους ευρωσκεπτικιστές πολιτικούς, όπως τον ηγέτη της Λέγκας, Matteo Salvini, να υποστηριξουν το επιχείρημά τους. Η άνοδος του ευρωσκεπτικιστικού αισθήματος διευκολύνθηκε από την ενισχυμένη αντίληψη ότι η ΕΕ κυριαρχείται από τη Γαλλία και τη Γερμανία για να εξυπηρετεί τουες σκοπούς τους, αφήνοντας την Ιταλία χωρίς φωνή. Ορατά παραδείγματα αυτών των χωρών να παραβιάζουν τους κανόνες -όπως την παραβίαση των ορίων της ευρωζώνης για το έλλειμμα- τροφοδότησαν την αντίληψη ότι έκαναν το ίδιο και σε άλλους ττομείς στο παρασκήνιο.

Η απόφαση από το κίνημα Πέντε Αστέρων και το κεντροαριστερό Δημοκρατικό κόμμα να σχηματίσουν μια συμμαχία μετά από την κατάρρευση της συμμαχίας Λέγκας-Πέντε Αστέρων το καλοκαίρι του 2019, σημαίνει ότι η Ιταλία και η ΕΕ έχουν για την ώρα αποφύγει τον κίνδυνο μιας ηχηρής ευρωσκεπτικιστικής κυβέρνησης με ηγέτη τη Λέγκα. Υπό τη νέα κυβέρνηση, οι σχέσεις μεταξύ της Ρώμης και των Βρυξελλών έχουν γίνει λιγότερο έντονες. Αλλά η συμμαχία μεταξύ του Κινήματος Πέντε Αστέρων και του Δημοκρατικού Κόμματος δεν ήταν εύκολη, και η λαϊκή στήριξη για το Κίνημα Πέντε Αστέρων έχει καταρρεύσει ως αποτέλεσμα της μετάβασης του κόμματος από ένα κίνημα διαμαρτυρίας σε ένα κόμμα της κυβέρνησης. Ο κυβερνητικός συνασπισμός ίσως μείνει ενωμένος μέχρι τις εκλογές του 2023 από ανάγκη, αλλά θα συνεχίσει να χάνει στήριξη εάν η οικονομία συνεχίσει να έχει κακές επιδόσεις ή εάν υπάρξει αύξηση στον αριθμό των μεταναστών που φθάνουν στην Ιταλία. Ο Salvini δεν θα αργήσει να εκμεταλλευτεί τυχόν απροθυμία της ΕΕ να βοηθήσει την Ιταλία έναντι των οικονομικών επιπτώσεων του κορονοϊού ή νέων μεταναστευτικών πιέσεων.

Κάποια στιγμή στα επόμενα χρόνια, είναι πολύ πιθανό η Ιταλία να έχει μια κυβέρνηση της Λέγκας, πιθανώς σε συνδυασμό με το εθνικιστικό Αδέρφια της Ιταλίας. ΜΙα κυβέρνηση της Λέγκας θα αύξανε τον κίνδυνο αποχώρησης της Ιταλίας από το ευρώ, αν και η αποχώρηση θα παρέμενε απίθανη, καθώς η απειλή εξόδου θα ακολουθούσε μετά από μεγάλες οικονομικές αναταράξεις. Αν και μια κυβέρνηση της Λέγκας θα ήταν απίθανο να συμβάλει στις προσπάθειες να γίνει η ΕΕ ένας “πιο γεωπολιτικός” παράγοντας, η εξωτερική της πολιτική είναι απίθανο να αλλάξει δραστικά. Για παράδειγμα, η Λέγκα είναι απίθανο να ασκήσει βέτο στις κυρώσεις της ΕΕ εναντίον της Ρωσίας όσο οι ΗΠΑ παραμένουν υπέρ τους.

Η μεγαλύτερη απειλή για την ΕΕ από μια κυβέρνηση της Λέγκας πιθανώς θα ήταν ο τρόπος με τον οποίο θα προσπαθούσε να επαναβεβαιώσει την εθνική κυριαρχία, για παράδειγμα αρνούμενη να εφαρμόσει τους κανόνες της ΕΕ ή να απαιτήσει έκπτωση από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Σε κάθε τομέα πολιτικής, η Λέγκα θα ήθελε να εξάγει σημαντικά ωφέλη για την Ιταλία, καθιστώντας τη συνεργασία όλο και πιο δύσκολη και τη σχέση πιο συναλλακτική. Αυτό θα καθιστούσε ακόμη πιο δύσκολο για τα κράτη-μέλη να μεταρρυθμίσουν την ευρωζώνη και να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, από την σταθεροποίηση της γειτονιάς της στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, στη ρύθμιση των νέων τεχνολογιών και στην θέσπιση μιας συνεκτικής πολιτικής έναντι της Κίνας.

Εάν η ΕΕ δεν είναι σε θέση να παράσχει αποτελεσματικές λύσεις στις κοινές προκλήσεις, περισσότερα κράτη-μέλη κινδυνεύουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Ιταλίας, προκαλώντας περαιτέρω διάβρωση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και καθιστώντας τη διακυβέρνηση της Ένωσης ακόμη πιο δύσκολη. Τα κράτη-μέλη ενδέχεται να αισθάνονται όλο και περισσότερο υποχρεωμένα να συνεργαστούν εκτός του πλαισίου της ΕΕ για να αντιμετωπίσουν κοινές προκλήσεις. Ενώ ένα τέτοιο σενάριο ίσως να μην φαίνεται πιθανό τώρα, θα γίνει πιο πιθανό εάν η ΕΕ δεν κατορθώσει να εκτονώσει το ευρωσκεπτικιστικό αίσθημα στην Ιταλία και αλλού.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://www.cer.eu/in-the-press/future-eu-new-perspectives-italy

Πηγή: capital.gr