Χρήστος Τσοπόκης

Σε πρόσφατο άρθρο του ο δικηγόρος Παναγιώτης Μπαλακτάρης, και στη συνέχεια ο δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός, χρησιμοποίησαν μια πολύ εύστοχη λέξη για την περιγραφή όσων εξελίσσονται από την προηγούμενη εβδομάδα στα ελληνοτουρκικά σύνορα, τη λέξη πολιορκία.

Πράγματι, η αποτυχημένη προσπάθεια του τουρκικού κράτους να επιβάλλει μαζική εισβολή λαθρομεταναστών στη χώρα μας, μεταλλάσσεται σε ένα είδος πολιτειακής πολιορκίας. Προφανώς, η χώρα δεν είναι αποκλεισμένη και δεν κινδυνεύει από την έλλειψη υλικών και άλλων αγαθών, αλλά η παρατεταμένη κατάσταση επιφυλακής, αν δεν διαχειριστεί καταλλήλως, μπορεί να οδηγήσει σταδιακά σε εξουθένωση και παράλυση κρίσιμων δομών του κράτους. Η Τουρκία επενδύει σε μια παρατεταμένη περίοδο αυξομειούμενης έντασης, που εκείνη θα αποφασίζει το πού, το πότε και το πώς αυτή θα εκδηλώνεται. Γι’ αυτό λοιπόν ας λαμβάνουμε υπ’ όψιν ορισμένες βασικές παραμέτρους:

• Η Τουρκία γνωρίζει την αδυναμία της να διεξάγει επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας έναντι της χώρας μας (οι λόγοι είναι στρατιωτικής και πολιτικής φύσεως, αλλά όχι της παρούσης). Έτσι, ενώ δεκαετίες τώρα στα ανατολικά της οι επιχειρήσεις είναι υψηλής κλίμακας, ταυτόχρονα στα δυτικά της εφαρμόζει ένα δόγμα στηριζόμενο σε συγκρούσεις χαμηλής έντασης.[i] [1]
• Στις συγκρούσεις χαμηλής έντασης, οι στόχοι είναι δύσκολα προσδιορισιμοί και ταχέως μεταβαλλόμενοι, και ο φορέας επιβολής είναι η ατμόσφαιρα τρομοκρατίας και το κλίμα υπονόμευσης. Για παράδειγμα στην κρίση των Ιμίων οι αγωγοί της κλιμάκωσης αρχικά ήταν ένα εμπορικό πλοίο και ο καπετάνιος του, ακολουθούμενο από ένα πολιτικό ελικόπτερο με δημοσιογράφους, πριν την προσωρινή αντικατάσταση του από μεγάλες μονάδες επιφανείας θαλάσσης (φρεγάτες κτλ.), για να καταλήξουμε σε ένα φουσκωτό με λίγους άνδρες των ειδικών δυνάμεων.[ii]
• Σε αυτές τις μορφές συγκρούσεων, η έκβαση δεν καθορίζεται από το μέγεθος της βλάβης που θα προξενήσει κανείς στις αντίπαλες δυνάμεις, αλλά κρίνεται στο ποιος θα αλλάξει τις πολιτικές μεταβλητές σε σημείο τέτοιο που οι προσπάθειες του αντιπάλου να είναι ατελέσφορες και να επιβάλλουν ένα ψυχολογικό φορτίο παράδοσης. Στο παράδειγμα των Ιμίων, ό,τι δεν μπορούσαν αν πετύχουν οι κατευθυνόμενοι πύραυλοι και τα βαρέα όπλα, το πέτυχε μια μικρή ομάδα Τούρκων Commandos που άλλαξε το πλαίσιο της πολιτικής διαπραγμάτευσης μετά την αποβίβασή της στη δεύτερη βραχονησίδα.
• Η πορεία των συγκρούσεων αυτού του τύπου είναι παλίνδρομη και όχι γραμμική: η ένταση δεν προοδεύει με χρήση όπλων όλο και μεγαλύτερης φονικότητας. Δεν πρέπει λοιπόν να μάς εκπλήσσει το γεγονός, ότι ενώ στις ελληνοτουρκικές κρίσεις των προηγούμενων δεκαετιών κεντρικό ρόλο είχαν τα προηγμένα τεχνικά μέσα όπως πύραυλοι επιφανείας και η «ισορροπία ισχύος», ενώ στον 21^ο αιώνα, όλο και πιο συχνά, εμφανίζονται επεισόδια εμβολισμού.
• Από τα παραπάνω, εύκολα κανείς κατανοεί ότι γενικού τύπου δόγματα δεν είναι κατάλληλα και επιβάλλεται η ύπαρξη κατά τόπους και κατά περίπτωση τακτικών και επιχειρησιακών μεθόδων.

Στον νέο κύκλο έντασης η Τουρκία μοχλεύει τις μετακινήσεις πληθυσμών κατά το παραδοσιακό οθωμανικό πρότυπο της διασποράς χάους και αλλοίωσης των στοιχείων συνοχής μιας κοινωνίας. Το κάνει με ένα δίκτυο λαθροδιακίνησης ανθρώπων, ναρκωτικών και μαύρου χρήματος, που ξεκινάει από το Αφγανιστάν και καταλήγει στις ακτές της Μικράς Ασίας [3].

Η κρίση που ξεκίνησε θα είναι παρατεταμένη γιατί η Τουρκία θέλει να μας βάλει μέσα σε μια πορεία βραδείας εξασθένησης. Προκειμένου η Ελλάδα να μπορέσει να αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή, πρέπει να προσαρμόσει το σχεδιασμό της βάσει των ιδιαιτεροτήτων της βίας περιορισμένης κλίμακας που αναφέρθηκαν παραπάνω.

• Υιοθέτηση κατά περίπτωση τακτικών και τήρηση του κανόνα της βαθμωτής κλιμάκωσης. Για παράδειγμα, τα περίπολα φύλαξης συνοριογραμμής πρέπει να φέρουν ένα εύρος οπλισμού που δίνει τη δυνατότητα άσκησης νόμιμης άμυνας, χωρίς αυτή να οδηγεί σε απ’ ευθείας κλιμάκωση. Τέτοια θα μπορούσαν να είναι ειδικά αεροβόλα όπλα, σφαίρες από καοτσούκ, tasers κ.α. (το άρθρο γράφτηκε πριν τις φήμες ότι αστυνομικές δυνάμεις των Τούρκων αρχίσαν να χρησιμοποιούν αεροβόλα όπλα με μεταλλικά σφαιρίδια των 6mm εναντίον των Ελλήνων συνοριοφυλάκων). Η υιοθέτηση αντιμέτρων για κάθε ένα από αυτά, πριν τη χρήση τους, είναι επιβεβλημένη.
• Όχι δυσανάλογη απόσπαση δυνάμεων που θα δημιουργήσει κενά στα άλλα μέτωπα της εσωτερικής ασφάλειας. Οι διάθεση δυνάμεων με όρους οικονομίας χρήσης είναι επιβεβλημένη αλλά και η διατήρηση της δυνατότητας άμεσης αποστολής ενισχύσεων όπου αυτό χρειαστεί κατά περίπτωση.
• Αποφυγή παρατεταμένης διάρκειας αποσπάσεων για το προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων και σωμάτων ασφαλείας που μεταφέρονται στις συνοριακές γραμμές για να αποφευχθεί η κόπωση. Εξαιρούνται οι αξιωματικοί χειρισμού της κρίσης επί του πεδίου, οι οποίοι έχουν την ευθύνη του χειρισμού του προβλήματος με όρους επιχειρήσεων και πολιτικής.
• Προσαρμογή της διαχείρισης κρίσεων ασφάλειας στο εσωτερικό της χώρας με γρήγορες και σαφείς αποφάσεις ώστε να μην δημιουργηθούν κενά ασφαλείας.

Όμως κανένα από τα παραπάνω δεν μπορεί να αλλάξει ριζικά τις πολιτικές παραμέτρους του προβλήματος, ώστε να καταστήσει την Τουρκία ανίσχυρη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αν ρυθμός αποστολής παράνομων μεταναστών υστερεί του ρυθμού επαναπατρισμού, χωρίς η Τουρκία να είναι ο επίκεντρο της όλης διαδικασίας. Η συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας του 2016 κάνει την Τουρκία κόμβο όλων των κινήσεων, και έτσι η Ελλάδα καλείται να επαναπροωθεί τους παρανόμως αφιχθέντες στην Τουρκία, πράγμα που μάς καθιστά ομήρους της Τουρκίας.[iii] Τα κλειστά κέντρα κράτησης πρέπει κυρίως να τα βλέπουμε ως μέτρο τακτικής σημασίας, γιατί αν και αναγκαία, δεν μπορούν να ανασχέσουν το ρυθμό των αφίξεων παρά μόνο να περιορίσουν τις διακλαδώσεις του προβλήματος για την ελληνική κοινωνία και οικονομία.

Γι’ αυτό το λόγο, πρέπει ο Έλληνας πρωθυπουργός, για την ανατροπή αυτού του δεδομένου, να αναλάβει πρωτοβουλίες που πρέπει να συνδυάζουν:

• την παρέμβαση συμμαχικών και φιλικών προς την Ελλάδα χωρών, με επιρροή στις χώρες καταγωγής,
• με τη διάθεση οικονομικών και άλλων πόρων από το ελληνικό κράτος, προκειμένου να ενεργοποιηθούν τα σκουριασμένα γρανάζια της γραφειοκρατίας των χωρών καταγωγής.

Για παράδειγμα. η πλειοψηφία των μεταναστών είναι Αφγανικής καταγωγής και οι υπηρεσίες του κράτους τους ενδέχεται να επικαλούνται τεχνικούς λόγους μη πληρότητας εγγράφων για την άρνηση επανεισδοχής. Οι Η.Π.Α. έχουν μεγάλες δυνατότητες παρέμβασης στον κρατικό μηχανισμό του Αφγανιστάν και μπορούν να βοηθήσουν να ξεπεραστούν τα τεχνικά αυτά θέματα. Αντίστοιχες δράσεις μπορούν να ληφθούν για άλλες χώρες όπως το Πακιστάν, στο οποίο η φίλη χώρα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες, αν της δώσουμε τα κατάλληλα κίνητρα και τη σχετική βοήθεια. Για κάθε χώρα καταγωγής πρέπει να εκπονηθεί ειδική εργασία από τις αρμόδιες υπηρεσίες και να δρομολογηθούν οι αντίστοιχες πρωτοβουλίες.

Τέλος δεν πρέπει να λησμονούμε ότι ο στρατηγικός στόχος της χώρας μας είναι η αποδόμηση και απονομιμοποίηση του ρατσιστικού οικοδομήματος που θρέφει τις κρίσεις αιώνες τώρα. Η Τουρκία μας έχει κάνει ένα δώρο αλλάζοντας τις εντυπώσεις αλλά αυτό πρέπει να μετουσιωθεί σε πολιτική, με την ανάδειξη του μακροϊστορικού ρόλου της ως δουλεμπόρου στο πέρας των αιώνων. Και η πρόταση που πρωτοδιατυπώθηκε στο Πόλις-Αγορά επανέρχεται: «Γιατί δεν οργανώνετε στην Λέσβο μία Παγκόσμια Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για την δομική αντιμετώπιση του σύγχρονου εμπορίου δούλων;» [4]. Με τέτοιους τρόπους όχι μόνο θα δώσουμε λύση σε ένα μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας και της Ευρώπης, αλλά θα έχουμε στερήσει και από την Άγκυρα ένα ρόλο που ξέρει καλά να παίζει.

• Για τις συγκρούσεις αυτού του τύπου βλέπε την εμβληματική ανάλυση: “Notes on low-intensity warfare”, Edward Luttwak, 1983.
• Dimitrakis, Panagiotis. (2008). Intelligence for Crisis Management: The Case of the January 1996 Greek–Turkish Crisis. European Security. 17. 455-493. 10.1080/09662830802568865.
• https://www.youtube.com/watch?v=I5WQoL_twhs
• http://polis-agora.blogspot.com/2019/10/normal-0-false-false-false-el-x-none-xhtml

[i] Έχει ενδιαφέρον να μελετήσει κανείς ότι το δόγμα των 2,5 πολέμων, ποτέ δεν ξεκαθάρισε τη μορφή του πολέμου που θα υιοθετείται σε κάθε θέατρο επιχειρήσεων. Η ιστορία απέδειξε ότι αναλογικά ο ενάμισης πόλεμος διεξάγετο συνεχώς εναντίον του Κούρδων στην Ανατολία, ενώ Ελλάδα και Συρία αντιμετώπιζαν παροδικά ψυχολογικές επιχειρήσεις και μικρής έκτασης εντάσεις υπονόμευσης.

[ii] Μια συνεκτική αποτίμηση της κρίσης των Ιμίων στο [2].

[iii] Η πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου υπέρ της Ισπανίας, όσο θετική κι αν είναι, δεν αλλάζει το γεγονός ότι η Τουρκία δεν είναι Μαρόκο, και δεν θα  εφαρμόσει καμία απόφαση αν δεν την συμφέρει.