Του Fabio Caffio

[Απόστρατος Αξιωματικός του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού, ειδικός στο Θαλάσσιο Δίκαιο]

Απόδοση/Μετάφραση -Ιωάννης Ε. Χρυσάφης, δημοσιογράφος

Ο πόλεμος των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών [ΑΟΖ]

Ο εν εξελίξει πόλεμος για την κατοχύρωση των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών [ΑΟΖ στο εξής] της Μεσογείου [https://www.affarinternazionali.it/2019/08/mediterraneo-allargato-mare-disordine/ ] γίνεται ολοένα και πιο ασύμμετρος. Στον κυπριακό δυναμισμό αντιπαρατίθεται ο τουρκικός τυχοδιωκτισμός. Η Τρίπολη υπεραμύνεται της συμφωνίας με την Άγκυρα [https://www.affarinternazionali.it/2019/12/libia-turchia-spartizione-zee/] διεκδικώντας το δικαίωμα να ορίσει τη δική της ΑΟΖ. Η Αθήνα εκτοξεύει έντονες προειδοποιήσεις επιδιώκοντας την εμπλοκή της ΕΕ.

Η ΑΟΖ, σύμφωνα με τη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, είναι η θαλάσσια ζώνη με μέγιστη έκταση 200 μιλίων στην οποία το παραθαλάσσιο κράτος ασκεί κυρίαρχα δικαιώματα επί της υδάτινης μάζας για τη διαχείριση των φυσικών αποθεμάτων [κυρίως αλιευτικών] και για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. Το εξωτερικό όριο της ΑΟΖ , αν δεν έχει καθορισθεί με διαφορετικό τρόπο, συμπίπτει με το όριο της υποκείμενης υφαλοκρηπίδας στην οποία το ίδιο το κράτος έχει το δικαίωμα να εκμεταλλευτεί τα ορυκτά αποθέματα. Η ΑΟΖ μπορεί να μην ανακηρυχθεί: Σε αυτήν την περίπτωση το κράτος είναι καθ’όλα κάτοχος των αρχικών δικαιωμάτων επί της υφαλοκρηπίδας.

Η Ιταλία, ως συνήθως, είναι συγκρατημένη: Εκ των πραγμάτων, με το να μην υπογράψει το κοινό ανακοινωθέν της Διάσκεψης του Καίρου  [https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/egypt/news/article/meeting-of-the-foreign-ministers-of-egypt-france-cyprus-and-greece-final?xtor=RSS-1 ] της 8^ης Ιανουαρίου 2020 στο οποίο επισημαίνονται ως άκυρες οι τουρκο-λιβυκές απαιτήσεις, φαίνεται να τηρεί αποστάσεις από Ελλάδα, Κύπρο και Αίγυπτο όπως επίσης και από τη Γαλλία. Η προσοχή μας [ΣΗΜ.Μ. της Ιταλίας] για τις ΑΟΖ φαίνεται να περιορίζονται μόνον έναντι των απαιτήσεων της Αλγερίας οι οποίες συζητήθηκαν στην πρόσφατη επίσκεψη του [Ιταλού] πρωθυπουργού Giuseppe Conte στο Αλγέρι. Το χαμηλό προφίλ της Ιταλίας εκφράζει οπωσδήποτε μια σωστή θεώρηση επίλυσης των θαλασσίων διενέξεων.

Τώρα που η Άγκυρα διέβη τον Ρουβίκωνα της Ανατολικής Μεσογείου γεννάται το ερώτημα αν η πρωτοβουλία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας ελιγμός εντυπωσιασμού. Στην πραγματικότητα, από το 2009 υπάρχει μια λιβυκή ΑΟΖ που ανακηρύχθηκε μονομερώς, η οποία ενσωματώνει τη Ζώνη Προστασίας της Αλιείας [https://www.affarinternazionali.it/2019/09/pesca-acque-libiche/ ] του 2005 και που απλώνεται «μέχρι τα επιτρεπτά από το διεθνές δίκαιο όρια» εκτός αν υπάρχει συμφωνία με τις γειτονικές χώρες. Η Τρίπολη το διευκρινίζει σε ένα έγγραφο [https://undocs.org/en/A/74/634 ] που απέστειλε στον ΟΗΕ στο οποίο αναφέρεται ότι μέχρι το 2014 υπήρξε σε εξέλιξη μια διαπραγμάτευση με την Ελλάδα: Η συμφωνία δεν κατέληξε εξαιτίας της αδιάλλακτης στάσης της Αθήνας με την απαίτησή της ότι ένα νησάκι κάτω από την Κρήτη [η Γαύδος] επηρέαζε τη χάραξη μιας γραμμής ισαπόστασης που την ευνοούσε.

Η αμετακίνητη ισαπόσταση που παρέχει ισχύ στα νησιά είναι η απαραβίαστη αρχή των ελληνικών απαιτήσεων, παρά την τάση προς ένα ισομερές αποτέλεσμα σύμφωνα με το οποίο υπάρχει μια αναλογικότητα ανάμεσα στις επιφάνειες που πρέπει να κατανεμηθούν και το μήκος των ακτών που τις περιβάλλουν. Η Άγκυρα συνεπώς πρόσφερε στην Τρίπολη ένα συνοριακό όριο πιο βόρεια σε σχέση με εκείνο που απαίτησε η Αθήνα, λαμβάνοντας υπόψη τις ακτές της Κυρηναϊκής και της Ανατολίας, παραβιάζοντας όμως τα δικαιώματα των Δωδεκανήσων και της Κρήτης στις δικές τους ζώνες.

Οι ελληνοκυπριακές στρατηγικές

Με διακεκομμένη γραμμή οι εκατέρωθεν απαιτήσεις. Με συνεχή γραμμή ό,τι έχει καθορισθεί με συμφωνίες. Η διεκδικούμενη από την Τουρκία ΑΟΖ επικαλύπτει την ελληνο-κυπριακή που βασίζεται στην ισαπόσταση. Τα σημεία ΑΒ προέκυψαν από την ανάλυση του τουρκο-λιβυκού Μνημονίου. [η επεξεργασία του χάρτη έγινε από τον S. Ferrero πάνω σε μια ανεπίσημη χαρτογραφική βάση]

Η Αθήνα εκδηλώνει την αβεβαιότητά της στο να ανακηρύξει ΑΟΖ όχι τόσο στο Αιγαίο [η κατάσταση του οποίου φαίνεται να έχει παγώσει εξαιτίας διάφορων πολιτικο-στρατιωτικών βέτο] όσο στην Ανατολική Μεσόγειο, παρά το γεγονός ότι έχει ήδη αρχίσει τις έρευνες σε ζώνες υφαλοκρηπίδας στο Ιόνιο και στα νότια της Κρήτης. Επιπλέον, η Ελλάδα επιζητεί μια επαφή [http://www.ekathimerini.com/247945/article/ekathimerini/news/ankaras-regional-plan-prompts-athens-diplomacy ] με την Ιταλία και την Αλβανία για τον καθορισμό ΑΟΖ. Αυτό δεν κατέστη ακόμη εφικτό τόσο γιατί εμείς [ΣΗΜ.Μ. οι Ιταλοί] επιδιώκουμε την προστασία των δικαιωμάτων μας στην αλιεία, όσο και γιατί τα Τίρανα δεν επικύρωσαν ποτέ τη συμφωνία του 2009 που έκριναν, εκ των υστέρων, άνιση.

Βεβαίως δεν πέρασε απαρατήρητος ο ελληνικός ελιγμός να προταθεί ως ένας γεωπολιτικός παίκτης πέρα από τη Μεσόγειο, δηλώνοντας συμμετοχή στη Mission Europeenne de Surveillance Maritime dans le Detroit d’ Ormuz [EMASOH] που θα επιτηρεί τη διέλευση στο Στενό του Χορμούζ [https://www.affarinternazionali.it/2019/05/golfo-hormuz-ritorno-passato/].

Μέχρι τώρα η Αθήνα είχε ευνοηθεί από την αποφασιστικότητα της Κύπρου προκαλώντας την Τουρκία στη Θάλασσα της Ανατολής [https://www.affarinternazionali.it/2019/06/mediterraneo-marosi-contenzioso/] , παραχωρώντας άδειες έρευνας σε περιοχές νότια της Κύπρου, στα όρια με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Η Άγκυρα αμφισβητεί αυτές τις περιοχές –υποστηρίζοντας το δικαίωμα της τουρκο-κυπριακής κοινότητας να προσπορισθεί μέρος των εσόδων- όπως επίσης και εκείνες δυτικά του μεσημβρινού 32^ο 16’ όπου ήδη έχει αρχίσει τις διερευνητικές γεωτρήσεις.

Το κοινό μέτωπο που συγκροτήθηκε από την Κύπρο με τον EastMed Gas Forum [EMGF] φαίνεται στέρεο, μια και συμμετέχουν σε αυτό η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Αίγυπτος. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο η Άγκυρα απειλεί την έναρξη γεωτρήσεων στη Μεσόγειο: Πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα αφορούν στις περιοχές νοτιοανατολικά της Κρήτης, που μοιράζεται με τη Λιβύη, αλλά σε εκείνες που περιβάλλουν την Κύπρο. Σε ό,τι αφορά στην χάραξη του αγωγού EastMed [https://ec.europa.eu/inea/en/connecting-europe-facility/cef-energy/7.3.1-0025-elcy-s-m-15 ] –στον οποίο εναντιώνεται η Άγκυρα- νομικά η Τουρκία δεν θα μπορούσε να εμποδίσει τη διέλευση.

Ερωτηματικά της Ε.Ε.

Συνεχώς η Ελλάδα και η Κύπρος παραθέτουν τη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αντιτίθεται στο Τουρκο-λιβυκό Μνημόνιο. Οι Βρυξέλλες ακόμη δεν έχουν εκφράσει “null and void”, αλλά απλά απείλησαν με κυρώσεις κατά της Τουρκίας. Μεταξύ άλλων, το 2013 οι δύο χώρες, μαζί με τη Μάλτα [αλλά όχι την Ιταλία] , επιδίωξαν να εμπλέξουν την ΕΕ στο πρότζεκτ για τη δημιουργία μιας υποτιθέμενης Ευρωπαϊκής ΑΟΖ.

Εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι η ΕΕ δεν μπορεί να αντικρούσει τρίτες χώρες που διατυπώνουν υπερβολικές θαλάσσιες απαιτήσεις και ούτε μπορεί να υιοθετήσει μέτρα για την επίλυση διενέξεων. Το πολύ-πολύ μπορεί να ασκήσει πολιτικές πιέσεις ή να διευκολύνει τον διάλογο. Αυτό ακριβώς συνέβη όταν ανέκυψε η διένεξη Σλοβενίας Κροατίας για τoν Κόλπο του Πιράνο [https://www.lastampa.it/esteri/2017/07/03/news/la-baia-di-pirano-fa-litigare-ancora-slovenia-e-croazia-1.34446049 ] . Εξάλλου, η ΕΕ δεν παίρνει θέση σε ανάλογα θέματα, όπως προκύπτει από την περίπτωση των αλγερινών απαιτήσεων για μια ΑΟΖ που επικάλυπτε περιοχές της Ιταλίας και της Ισπανίας. Η ΕΕ, αντίθετα, υποστηρίζει την ανάπτυξη της ενεργειακής αυτονομίας των κρατών μελών, παρέχοντας σε αυτά έμμεση υποστήριξη στις offshore θαλάσσιες απαιτήσεις.

Ο ρόλος της Ιταλίας

Η σημασία της μη υπογραφής της Ιταλίας στο κοινό ανακοινωθέν του Καϊρου της 8^ης Ιανουαρίου δεν εκτιμήθηκε δεόντως. Η χώρα μας [ΣΗΜ.Μ. η Ιταλία] –έστω και αν συνειδητοποιεί το θαλάσσιο τυχοδιωκτισμό της Άγκυρας – φάνηκε να τηρεί τις αποστάσεις από την ελληνο-κυπριακή αυτοπεποίθηση, διαφοροποιούμενη ταυτόχρονα από τη Γαλλία η οποία προστατεύει τα ενεργειακά συμφέροντα της TOTAL  στο Ιόνιο, στην Κρήτη και –μαζί με την ΕΝΙ [https://www.affarinternazionali.it/2019/10/italia-eni-turco-cipriota/ ] – στα νότια της Κύπρου. Οι επιφυλάξεις μας για τον αγωγό EastMed σχετίζονται ίσως μόνο για το τελικό τμήμα της προς το Ότραντο. Αλλά, σίγουρα, θεωρούμε πρωτεύον το θέμα της ροής αερίου από την Τριπολιτάνια [ΣΗΜ. Μ. ζώνη της Λιβύης όπου και η πρωτεύουσα Τρίπολη] μέσω του GreenStream [https://www.greenstreambv.com/it/gasdotto-greenstream.html  ] πέρα από την ολοκλήρωση του αγωγού Tap [https://www.affarinternazionali.it/2018/08/tap-polemiche-strategia-italia/ ] .

Σε κάθε περίπτωση, η ιταλική ψυχρότητα στις εν εξελίξει διαμάχες θα μπορούσε να διευκολύνει ένα δικό μας [ΣΗΜ.Μ. ιταλικό] ρόλο νομικο-πολιτικής διαμεσολάβησης. Μια διπλωματική σύνοδος ή ακόμη και ένα απλό φόρουμ ανάμεσα στις μεσογειακές χώρες σχετικό με τα θαλάσσια σύνορα θα διευκόλυνε κατά κάποιο τρόπο τον διάλογο. Η Τρίπολη, αναφορικά με την πολεμική για τη δική της ΑΟΖ, υπενθύμισε επιπλέον ότι έχει επιλύσει ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου τις δικές της διαφωνίες με την Τυνησία και τη Μάλτα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην από το 2006 διαδικτυακή περιοδική έκδοση “AFFARI INTERNAZIONALI”, έντυπη έκφραση του ομώνυμου Think Tank. Το Ινστιτούτο «AFFARI INTERNAZIONALI» ιδρύθηκε το 1965 από τον Altiero Spinelli και στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων του ήταν η προαγωγή με αναλύσεις, έρευνες και σχόλια της συζήτησης για διεθνή πολιτική, αποδίδοντας ιδιαίτερη προσοχή στην ιταλική εξωτερική πολιτική, στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Μεσογείου, της παγκόσμιας ασφάλειας, προσθέτοντας στο διάβα του χρόνου την οικονομία του περιβάλλοντος, την ενέργεια και το μεταναστευτικό, την τρομοκρατία και τη διεθνή συνεργασία.

Ο Altiero Spinelli (1907-1986) υπήρξε Ιταλός πολιτικός, Ευρωπαίος φεντεραλιστής και από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως νέος υπήρξε κομμουνιστής και φυλακίστηκε επί 10 χρόνια από το φασιστικό καθεστώς. Το 1937 διαχώρισε τη θέση από το ΚΚΙταλίας και πέρασε στο σοσιαλιστικό χώρο. Μετά το Β’ΠΠ υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του Ευρωπαϊκού Φεντεραλιστικού Κινήματος και αργότερα πρωτοστάτησε στη γέννηση και προώθηση της Ε.Ε. Το κεντρικό κτίριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου φέρει το όνομά του.

https://www.affarinternazionali.it/2020/01/litalia-di-fronte-dinamiche-marittime-mediterraneo/