Ο Κινέζος καλλιτέχνης Ai Weiwei στο στούντιό του στο Βερολίνο (φωτό: Markus Wächter)

Συνέντευξη της Susanne Lenz με τον Κινέζο καλλιτέχνη Ai Weiwei για την Berliner Zeitung

Το Βερολίνο είναι η πιο άσχημη, η πιο βαρετή πόλη που υπάρχει!

Ο Κινέζος καλλιτέχνης μιλάει για χλιαρούς Γερμανούς, τεμπέληδες φοιτητές της Βερολινέζικης Σχολής Καλών Τεχνών (UdK), καθώς και για το τί συμβαίνει όταν η Κίνα παθαίνει ένα κρύωμα…

Βερολίνο – συναντούμε τον Κινέζο καλλιτέχνη Ai Weiwei στο στούντιό του στο Πρέντσλαουερ Μπεργκ, στις υπόγειες, εν είδει κατακόμβης, αίθουσες στο Pfefferberg. Τοποθετώ τη συσκευή ηχογράφησης πάνω στο τραπέζι, η δική του είναι εκεί ήδη. Ηχογραφεί όλες του τις συνεντεύξεις, λέει. Βγάζει και μια φωτογραφία μου, προτού ξεκινήσει η συζήτησή μας.

Ε: κ. Ai, γνωρίζετε ότι οι δηλώσεις σας στον Guardian New York Times αναφορικά με την Γερμανία (αποκαλέσατε την Γερμανία, μεταξύ άλλων, φασιστική χώρα) ξεσήκωσαν ολόκληρη θύελλα;

Α: Όχι, δεν το γνωρίζω αυτό, καθώς δεν μιλάω καθόλου γερμανικά. Επιπλέον τα γερμανικά ΜΜΕ δεν ζήτησαν ποτέ τη γνώμη μου.

Ε: Αλήθεια;

Α: Αλήθεια. Τα γερμανικά ΜΜΕ είναι μοναδικά. Στους άλλους που με ρώτησαν, απάντησα ανοιχτά. Ταυτόχρονα ζούσα στην Γερμανία, δουλεύω εδώ στο στούντιό μου πολύ σκληρά. Συχνά έρχονταν δημοσιογράφοι από τις ΗΠΑ και την Ολλανδία, αλλά καθόλου Γερμανοί, επειδή εγώ ασχολούμαι με την κατάσταση των προσφύγων. Έκανα τρεις ταινίες για τους πρόσφυγες, οι οποίες έλαβαν πολύ καλές κριτικές στην Γαλλία, τον Καναδά, την Αγγλία και τις ΗΠΑ, αλλά πολύ κακές κριτικές στην Γερμανία.

Ε: Πώς το ερμηνεύετε αυτό εσείς ο ίδιος;

Α: Δεν ξέρω. Εγώ είμαι ξένος εδώ. Εκτιμούν την τέχνη μου, με εκτιμούν ως αγωνιστή ενάντια στον κομμουνισμό, αλλά δεν τους αρέσει όταν εγώ μιλάω για την κατάσταση με τους πρόσφυγες στην Γερμανία. Ή για τον αγώνα μου για το Χόνγκ Κονγκ. Δεν τους αρέσει που μιλάω για την Volkswagen, για τα δικαιώματά μου πάνω στον πίνακά μου. Έκανα μήνυση εναντίον της Volkswagen και κέρδισα. Τα γερμανικά ΜΜΕ δεν έκαναν καμμία αναφορά στο γεγονός.

Ε: Η Berliner Zeitung έγραψε

Α: Ναι αλλά όχι συγκριτικά με όσα έγραψαν τα ΜΜΕ σε άλλες χώρες. Όμως εδώ δεν επρόκειτο για τον Ai Weiwei, αλλά για την πνευματική ιδιοκτησία, η οποία προσβλήθηκε από μια μεγάλη εταιρία. Πώς μπορεί κανείς να κάνει αγώνα ενάντια σε μια τόσο μεγάλη εταιρία;! Ξόδεψα πάρα πολλά χρήματα, δεν με πειράζει. Ήμουν έτοιμος να τα χάσω όλα, προκειμένου να δικαιωθώ ηθικά.

Ε: Πίσω στα της Γερμανίας.

Α: Δεν μου μιλάτε για τις σινογερμανικές σχέσεις, επί των οποίων είμαι ειδικός. Η Γερμανία και η Κίνα διανύουν τον μήνα του μέλιτος, γι’αυτό δε θέλουν να ακούσουν τη φωνή μου. Τίποτα σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα. Ή σχετικά με την λογοκρισία στο φεστιβάλ κινηματογράφου του Βερολίνου. Δεν θέλουν να μιλήσουν για τον κορωνοϊό.

Ε: Όμως τώρα τελευταία μιλάνε μόνο γι’αυτό.

Α: Μιλάω για μένα. Το γνωρίζω αυτό πολύ καλύτερα, καθώς έκανα ταινία για τον SARS το 2003. Μετά το σεισμό στο Σιτσουάν διεξήγα έρευνες, βρήκα τα ονόματα 5.000 μαθητών που έχασαν τη ζωή τους τότε. Ξέρω εκ των έσω τόσα πράγματα για την κινεζική κοινωνία.

Ε: Τί ξέρετε λοιπόν για τον κορωνοϊό;

Α: Η κρίση καθ’εαυτή δεν συνίσταται στην άγνωστη αυτή ασθένεια ή τον ιό. Συνίσταται στο ότι η Κίνα δεν αποκαλύπτει πληροφορίες, δε λέει την αλήθεια, δεν συμπεριλαμβάνει την διεθνή κοινότητα. Πώς μπόρεσε μία τόσο κλειστή κοινωνία να γίνει ένα από τα πρώτα έθνη στον κόσμο; Και μάλιστα ο καλύτερος συνεργάτης της Γερμανίας! Αυτό δεν προκαλεί καμμία ανησυχία στην γερμανική κοινωνία; Απολαμβάνουν το μήνα του μέλιτος, καθώς η Κίνα παράγει όλα αυτά που η Γερμανία δεν μπορεί να παράγει φθηνά. Φθηνή εργασία και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καμμία προστασία για τα δικαιώματα των εργαζομένων. Διαφθορά. Οι Γερμανοί βρήκαν τον καλύτερο συνεργάτη για την αποκαλούμενη δημοκρατική τους κοινωνία. Τι σόι κοινωνία είναι αυτή, στην οποία οι βασικές αξίες δεν προστατεύονται;! Όταν αρπάζει μόνο τα κέρδη;!

Ε: Εννοείτε δηλαδή ότι έχει να κάνει μόνο με την οικονομία;

Α: Ναι και όταν είναι έτσι, κανείς δεν μπορεί να προσάψει κάτι σε κάποιον. Έτσι μπορεί δημοσιογράφοι της Washington Post να δολοφονούνται στην Τουρκία, όπως συνέβη με εναν δημοσιογράφο στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας εκεί. Φυσικά, έχει να κάνει μόνο με την οικονομία. Η Γερμανία πουλάει όπλα στην Σαουδική Αραβία και μ’αυτά οι Σαουδάραβες σκοτώνουν ανθρώπους στην Υεμένη. Τουλάχιστον ο Τραμπ είναι ειλικρινής όταν λέει: America First (Πρώτα οι ΗΠΑ).

Ε: Θέλετε μ’ αυτό να πείτε ότι η Γερμανία δεν είναι ειλικρινής;

Α: Η Γερμανία είναι βαθύτατα ανειλικρινής. Θέλουν να είναι υπερήφανοι, θέλουν να κάνουν το σωστό, και γι’αυτό έχουν προσπαθήσει πάρα πολύ, επειδή έχουν ένα σκοτεινό παρελθόν. Όμως λειτουργεί αυτό πραγματικά, ή απλώς αυτό κάνουν; Εμένα δε μου αρέσει όταν κάποιος απλά και μόνο κάνει αυτό. Ακόμα κι όταν υπάρχουν ναζί, τότε το εκτιμώ γιατί είναι τουλάχιστον αληθινοί. Δεν εκτιμώ όμως τους Φιλελεύθερους, οι οποίοι καμώνονται σαν να ήταν όντως φιλελεύθεροι. Αυτοί όμως έχουν βαθειά μέσα τους αφομοιώσει την ναζιστική “κουλτούρα”.

Ε: Κατηγορήσατε προηγουμένως την Μπερλινάλε για λογοκρισία. Στείλατε εκεί τις ταινίες σας;

Α: Φυσικά. Είμαι ένας καλλιτέχνης που εργάζομαι στο Βερολίνο. Τρεις ή τέσσερις από τις ταινίες μου είναι γερμανικές παραγωγές. Όμως δεν επιλέχθηκαν, έτσι αναγκάστηκα να τις προτείνω σε άλλα φεστιβάλ, όπως για παράδειγμα σε αυτό της Βενετίας. Και η Βενετία δέχθηκε, καθώς και καμμιά δεκαριά φεστιβάλ ακόμα. Την ταινία μου για τους σαραντατρείς εξαφανισμένους φοιτητές στο Μεξικό δεν την δέχθηκε η Μπερλινάλε. Προβλήθηκε τώρα στο Sundance.

Ε: Αλλά λογοκρισία;

Α: Είμαι φίλος με πολλούς Κινέζους σκηνοθέτες. Μου λένε: Weiwei, αυτοί δεν μπορούν να σε δεχθούν. Δε θέλουν να κλωτσήσουν την Κίνα στα πόδια. Η Volkswagen, η Audi δηλαδή, είναι ένας από τους χορηγούς της Μπερλινάλε. Κι αυτοί με μισούν. Επειδή τσακώθηκα μαζί τους, όταν έθεσα το ερώτημα γιατί πρέπει να κάνουν ένα εργοστάσιο στην Κίνα, η οποία είναι ένα στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας. Αλλά εντάξει, δεν κλαίω γι’αυτό. Όταν δεν με δέχονται στην Μπερλινάλε, αυτό κάτι σημαίνει, εγώ καταλαβαίνω κάτι. Δε με φοβάται μόνο το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας. Οι Γερμανοί είναι τόσο χλιαροί, τόσο ψεύτικοι. Δε θέλουν ούτε να τσακωθούν μαζί μου. Λένε μόνο: “α, αυτός ο τύπος, δε συμπαθεί ούτε τους ταξιτζήδες του Βερολίνου”. Όμως εγώ πάω εδώ και πέντε χρόνια με αυτό το ταξί! Ήρθε η ώρα για μένα να αποβιβαστώ.

Ε: Παραταύτα, ο κινηματογράφος “Babylon” θα προβάλει μια ρετροσπεκτίβα των κινηματογραφικών σας έργων, την πρώτη διεθνώς.

Α: Η ιδέα ήταν ενός φίλου από το “Cinema For Peace”. Όποιος ενδιαφέρεται για το έργο μου, ας πάει να τη δει. Για παράδειγμα, την ταινία μου για τον Sars. Ότι συμβαίνει σ’αυτή την ταινία, επαναλαμβάνεται και τώρα.

Ε: Εννοείτε ότι όλα κρύβονται κάτω από το χαλί;

Α: Ναι, όλα τα ψέμματα. Είναι τελικά ο κορωνοϊός μία φυσική ασθένεια, η οποία παρουσιάστηκε σε μια αγορά στην Γουχάν, ή μήπως είναι ένας ιός που κατασκευάστηκε από τους ανθρώπους; Πολύ κοντά στην αγορά αυτή βρίσκεται ένα τεράστιο βιολογικό εργαστήριο, το οποίο ερευνά τέτοιες ασθένειες.

Ε: Μπορεί να βγήκε κάτι από εκεί μέσα;

Α: Ενδεχομένως. Τέτοιες αγορές υπάρχουν παντού, αλλά ένα τέτοιο ερευνητικό εργαστήριο όχι.

Ε: Τα τελευταία χρόνια μοιάζει να έχετε αναλάβει ένα ρόλο πολιτικού ακτιβιστή. Τί είναι σημαντικό για σας ως καλλιτέχνη;

Α: Για μένα όλες οι δραστηριότητές μου είναι τέχνη. Εγώ δεν διακρίνω μεταξύ πολιτικής δράσης, δικαστικής διαμάχης, ή κινηματογραφικής ταινίας και έργου τέχνης. Ζούμε σε μια κοινωνία που αλλάζει πολύ γρήγορα μέσω της παγκοσμιοποίησης και του διαδικτύου. Ξυπνάω τη νύχτα και γράφω ένα άρθρο για την απαγόρευση του βιβλίου του Edward Snowden στην Κίνα, καθώς μου έστειλε μήνυμα αν μπορώ να τον βοηθήσω. Όλα αυτά εγώ τα αποκαλώ τέχνη, καθότι αποτελούν αποτυπώσεις της στάσης μου. Προσπαθώ να αλλάξω την κοινωνία.

Ε: Πώς όμως;

Α: Ο καπιταλισμός δεν προσφέρει καμμία καλύτερη ιδεολογία. Μιλάνε για δημοκρατία, αλλά αυτό δεν αληθεύει όταν κανείς βλέπει πώς οι Δεξιοί κλέβουν τις έδρες στο Γερμανικό Κοινοβούλιο. Η δημοκρατία είναι μόνο ένα όμορφο παλτό για τον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός είναι κτηνώδης, καταστρέφει την φύση και την ηθική μας. Προς το παρόν αποδεχόμαστε ακόμα τις συνέπειες των αυταρχικών, καπιταλιστικών κοινωνιών. Οι άνθρωποι συμμετέχουν σ’αυτό το παιχνίδι όσο έχουν μια καλή ζωή, όσο ο πόλεμος κι η αρρώστια χτυπάνε στο σπίτι του γείτονα κι όχι στο δικό τους.

Ε: Ο κορωνοϊός δεν έμεινε στην Κίνα…

Α: Ούτε και στην Κίνα δεν λειτουργεί αυτό, καθώς η Κίνα έγινε τόσο ισχυρή. Λόγω του κορωνοϊού η Volkswagen ανέβαλε μόλις την κατασκευή ενός νέου εργοστασίου εκεί. Αλλά χωρίς τα ανταλλακτικά, τα οποία παράγονται εκεί, δεν μπορεί να λειτουργήσει η μηχανή. Και η Κίνα δεν παράγει μόνο ένα ανταλλακτικό, αλλά ανταλλακτικά για τη μισή υφήλιο. Όταν κρυολογεί η Κίνα, φτερνίζονται όλοι.

Ε: Ζείτε πλέον στην Αγγλία.

Α: Μετακόμισα στην Αγγλία, για να πάει ο γιος μου σε ένα αγγλικό σχολείο. Δεν ήθελα να πάω οπωσδήποτε στην Αγγλία. Αλλά στην Γερμανία είναι πολύ δύσκολα για μένα. Έγινα ευπρόσδεκτος, έκανα σπουδαίες εκθέσεις, έχω πολλούς φίλους. Αλλά από πολιτιστικής πλευράς είναι δύσκολα.

Ε: Τί εννοείτε μ’αυτό;

Α: Ένας Βέλγος φίλος μου προσκλήθηκε από την τοπική κυβέρνηση του Βερολίνου για να αναλάβει την διεύθυνση ενός θεάτρου.

Ε: Α, εννοείτε τον Chris Dercon.

Α: Προτού καν να έρθει, τον μποϋκοτάρισαν πισώπλατα. Οι Αριστεροί φρόντισαν να μαζέψουν υπογραφές σε μια επιστολή εναντίον του που τον εξύβριζε ως “νεοφιλελεύθερο”, παρότι δεν είχε κάνει ακόμη τίποτα. Πασάλειψαν με περιττώματα την πόρτα του σπιτιού του, του έστειλαν απειλητικές επιστολές. Καταλαβαίνει κανείς λοιπόν πόσο πολύ τους ενοχλεί όταν κάποιοι ξένοι συμπεριλαμβάνονται στα πολιτιστικά τεκταινόμενα. Και αυτοί ήταν όλοι αριστεροί. Οι δεξιοί είναι απλά βλάκες, οι αριστεροί είναι πολύ πιο επικίνδυνοι.

Ε: Όμως στην καλλιτεχνική σκηνή του Βερολίνου υπάρχουν πολλοί ξένοι.

Α: Ασχολούνται μόνο με τους σημαντικούς. Με μένα για παράδειγμα. Όταν κάποιος καλλιτέχνης είναι λιγότερο γνωστός και ψάχνει να νοικιάσει ένα φτηνό στούντιο ή θέλει να δουλέψει σε κάποιο κλαμπ ως DJ, τότε είναι ευπρόσδεκτος, καθώς κοσμεί τη ζωή του Βερολίνου. Αν εξαιρέσεις αυτό, το Βερολίνο είναι μια θλιβερή, απαίσια πόλη.

Ε: Ω!

Α: Είναι η πιο βαρετή και άσχημη πόλη που υπάρχει. Αλλά είναι εντάξει. Είναι φτηνή. Είναι ευρύχωρη. Μόνο όταν κάποιος θέλει να αλλάξει κάτι, τότε παίρνουν στάση άμυνας.

Ε: Για παράδειγμα;

Α: Δίδαξα τρία χρόνια στην Σχολή Καλών Τεχνών (UdK). Ξέρετε γιατί έφυγα;

Ε: Επειδή έληξε η θητεία σας ως καθηγητής;

Α: Είναι αδύνατο να διδάξεις Γερμανούς φοιτητές. Είναι τεμπέληδες, δεν κάνουν τις εργασίες τους. Και το σύστημα είναι εξαιρετικά διεφθαρμένο. Έπρεπε να δώσω στους φοιτητές αυτούς πτυχίο με διάκριση. Ρώτησα πώς είναι αυτό δυνατόν. Μου είπαν ότι το κάνουν πάντα έτσι. Όλοι οι καθηγητές συμφωνούν μ’αυτό. Αυτό είναι διανοητικά ανυπόφορο, γι’αυτό και έφυγα. Θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο για την Γερμανία.

Ε: Τότε κάντε το.

Α: Είμαι πολύ απασχολημένος. Υπάρχουν σημαντικότερα θέματα από την Γερμανία. Απολαύστε λοιπόν την Μπερλινάλε σας, ή όπως τέλος πάντων λέγεται.

Ε: Θα κρατήσετε το στούντιό σας εδώ;

Α: Αν οι Γερμανοί συνεχίσουν να με πιέζουν κι άλλο, θα πρέπει να το αφήσω.

Ε: Ποιός σας πιέζει;

Α: Αυτό δε θέλω να σας το πω. Δέχομαι πιέσεις από την γερμανική κοινωνία. Αυτό είναι εντάξει. Γνωρίζω την ιστορία τους, ξέρω ποιοί είναι οι παππούδες τους. Αλλά προσπαθώ να φανταστώ ότι θα μπορέσουν να βελτιώσουν την κοινωνία τους.

Ευχαριστώ.

Μην το παίρνετε προσωπικά.

Ο καλλιτέχνης και η ρετροσπεκτίβα ταινιών του.

Ο καλλιτέχνης Ai Weiwei γεννήθηκε το 1957 στο Πεκίνο. Γιος του ποιητή και επικριτικού του καθεστώτος Ai Qing, εξέτισε πολύμηνη φυλάκιση στην Κίνα το 2011 λόγω των επικριτικών δηλώσεών του εναντίον του καθεστώτος της χώρας του. Η κυβέρνηση της Κίνας του επέβαλε ταξιδιωτικό περιορισμό ως το 2015, οπότε και μεταφέρθηκε στην Γερμανία. Έστησε το ατελιέ του στην περιοχή Prenzlauer Berg του πρώην ανατολικού Βερολίνου. Από τα τέλη του 2019 ζει στο Cambridge της Αγγλίας.

Ρετροσπεκτίβα “Censored”: από τις 19-24/2 προβάλλονται οι 52 ταινίες του στον κινηματογράφο Babylon. Στις 19/2 κάνει πρεμιέρα η ταινία του “The Rest” για την προσφυγική κρίση στην Ευρώπη.

Μετάφραση στα ελληνικά: Ελίνα Σκαρπαθιώτη

https://www.berliner-zeitung.de/mensch-metropole/ai-weiwei-berlin-ist-die-haesslichste-langweiligste-stadt-die-es-gibt-li.75855