ΜΕΛΕΤΗ

Η αντιπαράθεση Ουάσιγκτον και Άγκυρας για το θέμα της αγοράς ων ρωσικών αντιαεροπορικών S-400 είναι ίσως η κρισιμότερη διαφορά που έχει προκύψει ποτέ  στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις και η οποία θα απασχολήσει τις δύο χώρες καθ’ όλη τη διάρκεια του 2020 και μετά. Οι εξελίξεις γύρω από το θέμα αυτό αναδεικνύουν  τις μεταβαλλόμενες σχέσεις και ρόλους στην περιοχή και τις επιδράσεις τους στο γεωπολιτικό  τοπίο στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία προβάλλει ως ισχυρός παίχτης στο χώρο αυτό, ενώ διάφοροι δρώντες,  μεταξύ των οποίων και η Κύπρος,  είναι αντιμέτωποι με προκλήσεις στις οποίες καλούνται να απαντήσουν. 

Αυτά υπογραμμίζει σε τελευταία μελέτη του υπό τον τίτλο «Οι S-400 και οι Μεταβαλλόμενες Αμερικανοτουρκικές Σχέσεις: Γεωπολιτικές Προεκτάσεις και Επιπλοκές» ο επικεφαλής του Κυπριακού Κέντρου Στρατηγικών Μελετών  Δρ Άριστος Αριστοτέλους.

Ο κ. Αριστοτέλους επισημαίνει ότι η Τουρκία, υποβοηθούμενη από αλματώδη ανάπτυξη της οικονομίας και σημαντική  ενίσχυση των ενόπλων δυνάμεών της,  επιζητεί ρόλο και στάτους μεγάλης δύναμης στην περιοχή και πέραν από αυτή. Δηλώνει απεξάρτηση από ξένα κέντρα αλλά δεν εγκαταλείπει το ΝΑΤΟ ούτε διακόπτει συμμαχικούς δεσμούς με τις ΗΠΑ, υποδηλώνοντας βασικά ότι δεν αισθάνεται αρκετά ισχυρή εκτός Συμμαχίας έναντι   πιθανών προκλήσεων  από γεωπολιτικούς της αντιπάλους. Την ίδια ώρα ενεργεί αντίθετα με τις επιταγές και τα συμφέροντα ασφάλειας της Συμμαχίας όπως με  την αγορά των S-400.

Οι Αμερικανοί αντιδρούν μεν έντονα για τη στάση αυτή της Τουρκίας και την προειδοποιούν με κυρώσεις  βάσει του CAATSA – πέραν του αποκλεισμού από το πρόγραμμα των F-35 –  αλλά οι  χειρισμοί Τραμπ και Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, εκπέμπουν αντιφατικά μηνύματα.  Θεωρώντας την «πολύτιμο»  εταίρο δείχνουν προδιατεθειμένοι να κάμουν εκπτώσεις σε βάρος αμερικανικών Νόμων και νατοϊκών θέσεων, προσδοκώντας να συντηρήσουν μια υποφερτά λειτουργήσιμη σχέση μαζί της –  να μην την εξωθήσουν προς τη Ρωσία όπως τους απειλεί.  Ως αποτέλεσμα η  Τουρκία παραμένει αμετακίνητη στις θέσεις της για την απόκτηση και αξιοποίηση των  S-400, εκτιμώντας ότι το κόστος που θα της επιβληθεί δεν θα είναι αρκετά ψηλό  για να την αποτρέψει.

Ο φόβος  τουρκικής προσχώρησης  στο αντίπαλο ρωσικό στρατόπεδο, υποδεικνύει ο κ. Αριστοτέλους, είναι ανεδαφικός. Πεποίθηση της Τουρκίας  είναι ως μεγάλη δύναμη να ασκεί ανεξάρτητη («πολυδιάστατη») εθνική πολιτική και όχι να απεξαρτηθεί  από τις ΗΠΑ και να καταστεί εξαρτώμενη της Μόσχας.

Η Ρωσία  – υποστηρίζει ο κ. Αριστοτέλους – παρότι επιδιώκει καλές σχέσεις και στρατιωτικές συνεργασίες με την Άγκυρα,  υπονομεύοντας ταυτόχρονα το  ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, δεν μπορεί να μην έχει επιφυλάξεις για την Τουρκία. Τις δύο χώρες χωρίζει αιματηρό ανταγωνιστικό παρελθόν και εθνικές διαφορές – υποβαθμισμένες μεν  επί του παρόντος, αλλά αργά ή γρήγορα οι τουρκικές ηγεμονικές βλέψεις, που εκτείνονται μέχρι την Καυκασία και πέραν από αυτή, θα επηρεάσουν και ζωτικά ρωσικά συμφέροντα προκαλώντας αντιδράσεις στη Ρωσία.

Όσον αφορά το μέλλον των ήδη βεβαρημένων  αμερικανοτουρκικών σχέσεων,  το ασφαλέστερο  συμπέρασμα από την αντιπαράθεση τους  για τους S-400 είναι ότι: Ανεξάρτητα  του αν οι δύο εταίροι στην πορεία συμβιβαστούν ή όχι στο θέμα αυτό, το πλήγμα στις μεταξύ τους σχέσεις είναι γεγονός.  Οι αντιλήψεις όπως και η συμπεριφορά του ενός απέναντι στον  άλλο θα είναι διαφορετικά από πριν, οι δε ικανότητα των ΗΠΑ να ασκήσουν έλεγχο και επιρροή επί της Τουρκίας λιγότερο αποτελεσματική.

Οι  ΗΠΑ,  αναφέρει ο κ. Αριστοτέλους,  θα συνεχίσουν βέβαια να εκτιμούν  ως «πολύτιμο» εταίρο  την  Τουρκία και θα προσπαθούν  να την κρατήσουν σε αμερικανονατοϊκή τροχιά. Θα είναι  όμως  λιγότερο διακριτικές απέναντι της από προηγουμένως, όταν οι ενέργειες της  αντιστρατεύονται εθνικά συμφέροντα ασφάλειας  των ΗΠΑ και των εναλλακτικών στρατηγικών ρυθμίσεων που προωθούν με άλλους εταίρους στην περιοχή για να πληρώσουν το κενό των προβληματικών τους σχέσεων με την Τουρκία.

Ενόσω όμως οι Αμερικανοί συνεχίζουν να  εξευμενίζουν την Άγκυρα, εμπλεκόμενοι δρώντες στον άξονα στρατηγικής συνεργασίας με τις ΗΠΑ που αντιμετωπίζουν απειλές από τη «σύμμαχο» αυτή, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, θα αμφιβάλλουν για την έκταση και την αξιοπιστία της αμερικανικής υποστήριξης την οποία αναμένουν να έχουν έναντι των σε βάρος τους διεκδικήσεων από την Τουρκία.

Τέλος, καθόσον αφορά την Κύπρο η οποία είναι ήδη εμπλεκόμενο μέρος σε αυτό τον άξονα στρατηγικής συνεργασίας,  η κυβέρνηση της Λευκωσίας φαίνεται να οδηγείται σε περαιτέρω εμβάθυνση και θεσμοθέτηση της σύζευξης της με τις ΗΠΑ.  Δεν παύει  όμως  ταυτόχρονα να διαβεβαιώνει τη Μόσχα ότι δεν εγκαταλείπει την «πολυεπίπεδη» εξωτερική της πολιτική, παρόλο που στην πράξη η συστράτευση με τις ΗΠΑ στην προώθηση της αμερικανικής εθνικής  στρατηγικής ασφάλειας στην περιοχή καθίσταται  ολοένα και πιο εμφανής. Αυτή η προσέγγιση ίσως να εμπεριέχει ευκαιρίες αλλά και αρκετούς κινδύνους. Η πρόκληση για την Κυπριακή Δημοκρατία είναι: Πώς συστρατευόμενη με την μία πλευρά σε βάρος της άλλης θα μπορεί να ικανοποιεί ταυτόχρονα και τις δύο, χωρίς απώλειες για την ασφάλεια της και για το Κυπριακό;

16/01/2020