ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18^η Ιανουαρίου 1957, λίγο πριν τα μεσάνυχτα, θυσιάστηκε πολεμώντας τους Εγγλέζους Κατακτητές, στα βουνά της Ευρύχου, ο 24χρονος αντάρτης της Ε.Ο.Κ.Α. Μάρκος Δράκος. Έπεσε μαχόμενος αντάρτης, επικεφαλής ομάδας ανταρτών, σε νυκτερινή ενέδρα των Εγγλέζων στρατιωτών του Suffolk Regiment της 3^ης βρετανικής Ταξιαρχίας που περικύκλωσαν τα χωριά της Σολέας για να εξοντώσουν την ΕΟΚΑ της περιοχής. Μετά την μάχη οι Εγγλέζοι διαπίστωσαν και κατέθεσαν ότι το αυτόματο όπλο Στεν του Μάρκου Δράκου, είχε υποστεί εμπλοκή καθώς το 13^ο φυσίγγιο έπαθε αφλογιστία κι έμεινε σφηνωμένο στην θαλάμη.

Tην επόμενη μέρα, Σάββατο 19^η Ιανουαρίου 1957, στις 8 το βράδυ, οι Εγγλέζοι έθαψαν τον νεκρό ήρωα στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας. Στο πρόχειρο κοιμητήριο που επίτηδες έφτιαξαν για την ΕΟΚΑ τον προηγούμενο χρόνο, δίπλα στο προαύλιο της Αγχόνης. Τα έκτοτε Φυλακισμένα Μνήματα.

Πριν από τον Μάρκο Δράκο οι Εγγλέζοι είχαν ήδη ενταφιάσει εκεί τους Οκτώ Ήρωες της ΕΟΚΑ, οι οποίοι υπέστησαν την θανατική εκτέλεση των πρώτων απαγχονισμών που διέπραξαν οι δήμιοι της Χερ Μάτζεστι.

– Τον Μιχαλάκη Καραολή και τον Ανδρέα Δημητρίου στις 10 Μαΐου 1956,

– τον Ανδρέα Ζάκο, τον Ιάκωβο Πατάτσο, και τον Χαρίλαο Μιχαήλ στις 9 Αυγούστου 1956,

– τον Στέλιο Μαυρομμάτη, τον Ανδρέα Παναγίδη και τον Μιχάλη Κουτσόφτα στις 21 Σεπτεμβρίου 1956.

Μετά από τον Μάρκο Δράκο, οι Εγγλέζοι έθαψαν στα Φυλακισμένα Μνήματα, άλλους Τέσσερεις Ήρωες:

– Τον Γρηγόρη Αυξεντίου στις 4 Μαρτίου 1957,

– Τον Έννατο και τελευταίο απαγχονισθέντα Ευαγόρα Παλληκαρίδη στις 14 Μαρτίου 1957,

– Τον Στυλιανό Λένα στις 28 Μαρτίου 1957, και:

– Δέκατο τρίτο και τελευταίο, τον Κυριάκο Μάτση στις 20 Νοεμβρίου 1958.

ΕΝΤΕΛΩΣ μόνος και αυστηρά φρουρούμενος από ένοπλους Εγγλέζους στρατιώτες, ο ιερέας των Κεντρικών Φυλακών εκείνα τα χρόνια και εφημέριος του καθεδρικού ναού του Αγίου Ιωάννη της Λευκωσίας, ο Παπάντωνης Ερωτοκρίτου, τέλεσε εκεί στο προαύλιο της Αγχόνης, μία προς μία, τις φυλακισμένες νεκρώσιμες ακολουθίες των Δεκατριών Ηρώων.

Λίγα χρόνια μετά τον Αγώνα ο Παπάντωνης έγραψε το 1962 ένα μικρό συγκλονιστικά κατατοπιστικό βιβλίο, με τον τίτλο «Πώς έζησα το δράμα των απαγχονισθέντων», που εκδόθηκε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Εξαντλημένο και δυσεύρετο, μόνο σε φωτοτυπίες διακινούμενο, το βιβλίο του μακαριστού Παπάντωνη, φρόντισε η πρώην υπουργός Παιδείας, ως πρόεδρος τότε του Σ.Ι.Μ.Α.Ε., Κλαίρη Αγγελίδου, να το επανεκδόσει το 2009. Για τους νεότερους, ώστε να το βρίσκουν τουλάχιστον στο μικρό εκείνο βιβλιοπωλείο που λειτουργεί μέχρι σήμερα απέναντι από την είσοδο των Φυλακισμένων Μνημάτων.

ΕΙΝΑΙ οι Δεκατρείς εκ των Αρχαγγέλων της κυπριακής ελευθερίας, αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α.

Στην έκτοτε Κιβωτό με τα αγιότερα των αγίων του κυπριακού Ελληνισμού, όπως έγραψε ένας ποιητής για τα Φυλακισμένα Μνήματα.

Εννέα Μνήματα Δεκατριών πανευφήμων και

πανενδόξων Αθανάτων Ηρώων της Ε.Ο.Κ.Α.

Στον ίδιο τάφο, μπροστά στην στενή είσοδο, μαζί, ο Αυξεντίου και ο Παλληκαρίδης.

Στον πρώτο τάφο δεξιά, μαζί, ο Παναγίδης κι ο Κουτσόφτας.

Στον πρώτο τάφο αριστερά ο Ζάκος με τον Μάτση.

Στη γωνιά μέσα αριστερά, ο Ανδρέας Δημητρίου με τον Λένα.

Σε μονούς τάφους, ο Μαυρομμάτης, ο Καραολής, ο Δράκος, ο Χαρίλαος Μιχαήλ και ο Πατάτσος.

Πού ακριβώς είχαν ενταφιάσει, τότε, τον κάθε Έναν από τους Δεκατρείς Αρχαγγέλους της Λευτεριάς, οι Εγγλέζοι, ουδείς είδε. Ουδείς ήξερε.

Ακόμη και τον ιερέα Παπάντωνη, που οι ίδιοι μετέφερναν στις φυλακές για να ψάλλει τις νεκρώσιμες ακουλουθίες, επάνω από τα φέρετρα αφημένα στο έδαφος στο προαύλιο ανάμεσα στην Αγχόμη και στα Φυλακισμένα Μνήματα, δεν τον άφησαν ποτέ να εισέλθει για να δει πού ακριβώς και πώς τους έθαβαν.

Όταν το 1959 ο τελευταίος Εγγλέζος διευθυντής των φυλακών Άκερ, παρέδιδε τις φυλακές στον Έλληνα διευθυντή, έσπευσε εκεί ο Παπάντωνης, ζήτησε και πήρε το σχεδιάγραμμα ενταφιασμού των Δεκατριών Ηρώων, που είχαν φυλαγμένο στο αρχείο τους οι δήμιοι. Έτσι τοποθετήθηκαν και οι πρώτοι σταυροί, με τα ονόματα των ηρώων, στα Φυλακισμένα Μνήματα, μετά που έφυγαν οι Εγγλέζοι. Ο Παπάντωνης έδωσε το δακτυλογραφημένο αγγλιστί σχεδιάγραμμα που τυπώθηκε στο μικρό εκείνο βιβλίο του.

ΟΤΑΝ ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός, έγραφε Μάιο μήνα του 1823 στην Ζάκυνθο τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι  ύστερα από 133 ακριβώς χρόνια, από τον Μάιο του 1956, κάποιοι Έλληνες Κύπριοι της ΕΟΚΑ θα ανέβαιναν στην Αγχόνη των Εγγλέζων Αποικιοκρατών, ψάλλοντας τους δικούς του στίχους ως την Ύστατη Πνοή τους.

Δεν μπορούσε ούτε να προβλέψει, ο Διονύσιος Σολωμός, πιο συγκλονιστική και θυσιαστική τελετή καθ-ΙΕΡΩΣΗΣ του

“Σε γνωρίζω από την κόψη

του σπαθιού την τρομερή,

σε γνωρίζω από την όψη

που με βία μετράει τη γη,

απ’ τα κόκκαλά βγαλμένη

των Ελλήνων τα ιερά

και σαν πρώτα ανδρειωμένη,

χαίρε ώ χαίρε ελευθεριά”,

ως του ιερότερου ΥΜΝΟΥ των αγωνιζομένων για λευτεριά Ανθρώπων.

Ψάλλοντας στεντόρεια το “Σε Γνωρίζω Από την Κόψη”, βάδιζαν από το Κελλί των Μελλοθανάτων προς την Αγχόνη και οι Εννέα Απαγχονισθέντες. Και αντηχούσε, την ίδια στιγμή, απ’ όλα τα στόματα, απ’ όλα τα κελιά των φυλακισμένων γυναικών και ανδρών της ΕΟΚΑ στις φυλακές και στα κρατητήρια των Εγγλέζων Κατακτητών. Σε όλα τα λημέρια και τα κρησφύγετα των ανταρτών της ΕΟΚΑ. Σε όλον τον υπόδουλο λαό που αγωνιζόταν για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού, την απελευθέρωση της Κύπρου και την Ένωσή της με τη μητέρα Ελλάδα.

Σε εκείνον τον ιερότατο και ενδοξότερο χώρο, αξιώθηκε να ενταφιαστεί και να ενθρονιστεί, επάξια πλέον, στο Πάνθεο των Αθανάτων, μαζί με άλλους δώδεκα εκ των αξιότερων συναγωνιστών του, ο Μάρκος Δράκος, εκείνο το Σάββατο βράδυ 19 του Γενάρη 1957.

Νωρίτερα εκείνην την μέρα οι Εγγλέζοι φρόντισαν να ξεγελάσουν τους γονιούς του Μάρκου, οι οποίοι είχαν πάει στο νεκροτομείο του νοσοκομείου της Πεντάγυιας για να ντύσουν, με τα καλά του, το άσπρο πουκάμισο και την γαλάζια γραβάτα και για να παραλάβουν το νεκρό παλληλάρι τους, για να το κηδεύσουν στην Λεύκα. Στην πραγματικότητα οι Άγγλοι τους έκλεψαν δολίως την σορό του Μάρκου Δράκου και την μετέφεραν στην Λευκωσία. Για να φυλακίσουν ακόμη και νεκρό τον επικηρυγμένο με 5.000 λίρες αντάρτη της ΕΟΚΑ.

Ο ΜΑΡΚΟΣ ΔΡΑΚΟΣ υπήρξε από τους πρωταγωνιστές της 1ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1955, επικεφαλής της Ομάδας Δολιοφθορέων “Αστραπή” της Ε.Ο.Κ.Α. που ανατίναξαν τον ελεγχόμενο από τους Άγγλους Αποικιοκράτες ραδιοφωνικό σταθμό της Κυπριακής Ραδιοφωνικής Υπηρεσίας στην Αθαλάσσα (εκεί που είναι σήμερα το ΡΙΚ).

ΥΠΗΡΞΕ επικεφαλής της απόδρασης 16 φυλακισμένων αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α, από το Φρούριο της Κερύνειας τον Σεπτέμβριο του 1955.

ΥΠΗΡΞΕ αρχηγός των ανταρτών της ομάδας “Ουρανός” στα βουνά του Κύκκου, επικεφαλής και της αποτυχημένες ενέδρας στο Μερσινάκι των αρχαίων Σόλων όπου έπεσε μαχόμενος ο αντάρτης ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΟΥΣΚΟΣ και συνελήφθηκαν οι συναγωνιστές του ΑΝΔΡΕΑΣ ΖΑΚΟΣ και ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΜΙΧΑΗΛ τους οποίους απαγχόνισαν οι Εγγλέζοι την 9η Αυγούστου 1956.

ΥΠΗΡΞΕ ένας εκ των στενότερων συνεργατών του Αρχηγού ΔΙΓΕΝΗ, παρόντα και του ιδίου από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούνιο του 1956 στα κρησφύγετα των βουνών του Κύκκου.

Παρών ο Μάρκος Δράκος, επικεφαλής και της ένοπλης φρουράς η οποία περιφρούρησε στη Μονή του Κύκκου, την μυστική συνάντηση του Εθνάρχη ΜΑΚΑΡΙΟΥ με τον Αρχηγό ΔΙΓΕΝΗ στις 28 Φεβρουαρίου 1956.

ΣΧΕΔΙΑΣΕ και ήταν επικεφαλής των ανταρτών σε αριθμό διαδοχικών πετυχημένων ενεδρών εναντίον των αγγλικών στρατευμάτων στις περιοχές της Λεύκας, Καλοπαναγιώτη, Πεδουλά κ.α.

ΠΡΙΝ από την έναρξη της Κυπριακής Επανάστασης, ο Μάρκος Δράκος ήταν από το 1952 Γραμματέας της Επιτροπής Λευκωσίας της Παγκυπρίου Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας (Π.Ε.Ο.Ν.) που συγκρότησε ο Εθνάρχης ΜΑΚΑΡΙΟΣ για την κλιμάκωση του Ενωτικού Αγώνα, μετά το Ενωτικό Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950. Υπήρξε επίσης δραστήριο στέλεχος της Ορθοδόξου Χριστιανικής Ενώσεως Νέων (Ο.Χ.Ε.Ν.) του Παπασταύρου Παπαγαθαγγέλου.

ΕΙΧΕ αποφοιτήσει το 1949 με άριστα από την Εμπορική Σχολή “Σαμουήλ” της Λευκωσίας, πέρασε πρώτος τις εξετάσεις 300 υποψηφίων και προσλήφθηκε λογιστής στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία του Μαγγλή από την οποία εξαναγκάστηκε σε παραίτηση λόγω της συνδικαλιστικής του δράσης ως εκλελεγμένο μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Συνομοσπονδίας Εργατών Κύπρου (Σ.Ε.Κ.).

Ο ΜΑΡΚΟΣ ΔΡΑΚΟΣ γεννήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 1932 και είχε δύο μικρότερες αδελφές, τη Μεγαλύνη και τη Μαρία. Πατέρας του ο Κυριάκος Δράκος από τον Καλοπαναγιώτη κι η μητέρα του Δέσποινα από την Βατυλή, που είχαν εγκατασταθεί στη Λεύκα.

ΥΠΗΡΞΕ άνθρωπος – υπόδειγμα άψογο, ένας από τους σεμνότερους, αγιότερους, αποφασιστικότερους και γενναιότερους της ενδοξότερης γενιάς των Ελλήνων Κυπρίων.

ΛΑΖΑΡΟΣ Α. ΜΑΥΡΟΣ