Παρά το γεγονός
ότι είναι συχνά δημοφιλής –ως εκλαϊκευμένη
γνώση– η άποψη ότι μιλάμε για “έθνος”
με τη σημερινή έννοια μόνο στα τέλη του
18ου-αρχές 19ου αιώνα, είναι ανακριβής.
Αποτυγχάνει να διακρίνει το “έθνος”
από το “έθνος-κράτος” και τα δυο
αυτά από τον “εθνικισμό”. Οι Οδύσσειες
των εθνών αντλούν τη σημασία τους και
ανάγονται σε αιώνες που χάνονται πολύ
πίσω από την ανάδυση του εθνικισμού. Η
ιστορική διάσταση του έθνους είναι
δύσκολο να αμφισβητηθεί.

Οι λέξεις έθνος
(nation) και εθνικότητα (nationality) προέρχονται
από τη λατινική natus, που αναφέρεται στη
γέννηση. Από αυτή την άποψη, έθνος είναι
ομάδα ανθρώπων που τους συνδέει κάποια
κοινή καταγωγή (άρα η εθνικότητα ενός
ατόμου μπορεί να διαφέρει από την
υπηκοότητά του). Όπως όμως διαπιστώσαμε,
η κύρια έμφαση στη σύγχρονη κατανόηση
του έθνους αναφέρεται στην ύπαρξη μιας
κοινότητας που αυτοκατανοείται ως
τέτοια βάσει κάποιων κοινών χαρακτηριστικών.
Αυτή, λοιπόν, η προσέγγιση δεν είναι
μόνο σύγχρονη.

Στην ελληνική
και ρωμαϊκή αρχαιότητα, οι έννοιες έθνη
και φύλα είναι άλλοτε σαφώς διακριτές
και άλλοτε όχι. Η αντίληψη της πολιτισμικής
ενότητας της Ελλάδας ωρίμασε σχετικά
γρήγορα, παράλληλα όμως οι Έλληνες
εξακολουθούν για μεγάλο διάστημα να
διακρίνονται σε φύλα (Αιολείς, Ίωνες,
Δωριείς) που ενίοτε αναφέρονται και ως
έθνη.

Ο όρος “έθνος”
μπορεί να βρεθεί στα ομηρικά κείμενα,
με την έννοια όμως ενός συνόλου ή
αθροίσματος, ωστόσο, ήδη στον Ηρόδοτο
ο όρος υποδηλώνει την ομάδα ανθρώπων
με κοινή καταγωγή, θρησκεία, ήθη και
έθιμα (π.χ. το “Μηδικόν ἔθνος”).
Επίσης, ο όρος τείνει να προσλάβει ένα
γενικότερο νόημα και να αφορά όλους
τους Έλληνες σε αντιδιαστολή με τους
βαρβάρους.

Σε κάθε περίπτωση,
τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Ισοκράτης
αναφέρονται σαφώς στην ενότητα των
Ελλήνων, ανεξαρτήτως της ακριβούς χρήσης
της έννοιας του «έθνους». Στον Θουκυδίδη,
η έννοια του έθνους αποδίδει πια την
συγκροτημένη πολιτική κοινότητα: «καὶ
οὐκ ἔστιν ὅστις τῇ ὑπαρχούσῃ παρασκευῇ
τοῦ ναυτικοῦ πλέοντας ὑμᾶς οὔτε
βασιλεὺς οὔτε ἄλλο οὐδὲν ἔθνος τῶν
ἐν τῷ παρόντι κωλύσει» (2.62.3).