Κλέαρχος Α. Κυριακίδης

Στρατηγός Σερ Νίκολας Κάρτερ είναι ο Αρχηγός του Αμυντικού Επιτελείου και επαγγελματίας επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ). Επομένως, κατ’ ουσίαν, ο Στρατηγός Κάρτερ έχει στα χέρια του την ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) και των πολιτών της. Τα γράφω αυτά, επειδή το ΗΒ όχι μόνον εξακολουθεί να ασκεί κυριαρχία σε δύο υπολείμματα της Βρετανικής Αποικίας του Στέμματος της Κύπρου, αλλά χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως «εγγυήτρια δύναμη» της ΚΔ. Κατά συνέπειαν, το ΗΒ είναι σε θέση και, σύμφωνα με το Άρθρο ΙΙ της Συνθήκης Εγγυήσεων του 1960, είναι υποχρεωμένο «να εγγυηθεί την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα και ασφάλεια» της ΚΔ.

Ο «κίνδυνος» από «μιαν αδικαιολόγητη κλιμάκωση»

Στις 5 Δεκεμβρίου 2019, ο Στρατηγός Κάρτερ εξέδωσε μια μνημειώδη δημόσια διάλεξη στο RUSI, ένα επιστημονικό επιτελείο στο Λονδίνο. Στη διάλεξή του, ο Στρατηγός Κάρτερ δεν ανέφερε ρητώς την τυραννία του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή τη νεο-οθωμανική επιθετικότητα της Τουρκίας. Όμως, η τουρκική κυβέρνηση μάλλον ήταν μεταξύ των καθεστώτων που είχε υπόψη ο Στρατηγός Κάρτερ όταν μίλησε για «έντονα αυταρχικά καθεστώτα», τα οποία «συμπεριφέρονται» σαν να στερούνται τα «ιστορικά τους δικαιώματα».

Σε ακριβώς αυτό το πλαίσιο, ο Στρατηγός Κάρτερ, ο οποίος έχει υπηρετήσει στο παρελθόν ως στρατιώτης στη Νήσο Κύπρο και σε άλλα μέρη του κόσμου, προειδοποίησε:

«Έχουμε επιστρέψει σε μια εποχή των μεγάλων ανταγωνισμών εξουσίας, ακόμα και των διαρκών συγκρούσεων. Μοιάζει, ίσως, με την πρώτη δεκαετία του περασμένου αιώνα».

Σε σχέση με το περίπλοκο σύγχρονο στρατηγικό κλίμα, ο Στρατηγός Κάρτερ πρόσθεσε κάτι εξίσου ανησυχητικό. Υπάρχει «κίνδυνος» ότι «μια αδικαιολόγητη κλιμάκωση θα καταλήξει σε έναν εσφαλμένο υπολογισμό». Ως παράδειγμα, χρησιμοποίησε τη «σύρραξη» στη Συρία, όπου εμπλέκονται διάφοροι κρατικοί και μη κρατικοί φορείς, όπως την Τουρκία και την τζιχαντιστική οργάνωση «ISIS» αντίστοιχα. Ο Στρατηγός Κάρτερ παρατήρησε ότι καθένας από αυτούς τους φορείς έχει «διαφορετική ατζέντα», κάτι που «υποδηλώνει ότι πρόκειται για προσάναμμα που μπορεί, με ευκολία, να ανάψει μια ευρύτερη πύρινη λαίλαπα». (Πηγή: www.gov.uk/government/speeches/chief-of-the-defence-staff-general-sir-nick-carters-annual-rusi-speech)

«Τα συμφέροντά μας είναι αιώνια»

Αυτές είναι ανησυχητικές παρατηρήσεις, ειδικά αν θυμηθούμε τη γεωγραφική θέση της ΚΔ δίπλα από τη Συρία, καθώς και την ιστορία. Η πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα, που αναφέρθηκε από τον Στρατηγό Κάρτερ, οδήγησε στην έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τον Ιούλιο του 1914, στη γερμανική εισβολή στο Βέλγιο στις 3 Αυγούστου 1914 και, την επόμενη μέρα, στην ενεργοποίηση μιας προϋπάρχουσας βρετανικής εγγύησης προς όφελος του Βελγίου.

Αυτά τα γεγονότα προκάλεσαν την ολοκλήρωση της γερμανο-τουρκικής συμμαχίας και την αποσύνθεση της μακρόχρονης βρετανο-τουρκικής συμμαχίας. Έτσι, στις 5 Νοεμβρίου 1914, σε μια εποχή που το HB συμμαχούσε με τη Ρωσία, στην οποία είχε επιτεθεί η Τουρκία, το ΗΒ κήρυξε πόλεμο κατά της Τουρκίας. Ταυτόχρονα, το ΗΒ ανακοίνωσε τόσο τη μονομερή ακύρωση της αγγλο-τουρκικής Σύμβασης Αμυντικής Συμμαχίας του 1878, όσο και τη βρετανική προσάρτηση της Νήσου Κύπρου.

Αυτή η ιστορία μάς διδάσκει πως μια εισβολή σ’ ένα αδύνατο κράτος, όπως το Βέλγιο το 1914 και την Πολωνία το 1939, μπορεί να ενεργοποιήσει μια βρετανική εγγύηση με αποτέλεσμα την κήρυξη ενός παγκοσμίου πολέμου. Επίσης, μας διδάσκει πόσο απότομα ένας μακροχρόνιος σύμμαχος του ΗΒ μπορεί να μετατραπεί σε εχθρό, ή αντίστροφα, και πόσο σοφός ήταν ο Υποκόμης Πάλμερστον. Στις 1 Μαρτίου 1848, ως τότε Υπουργός Εξωτερικών του ΗΒ, παρατήρησε: «Δεν έχουμε αιώνιους συμμάχους, ούτε μόνιμους εχθρούς. Τα συμφέροντά μας είναι αιώνια και μόνιμα, και καθήκον μας είναι να τα ακολουθούμε» (Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 1 March 1848, Column 122).

«Η Τουρκία θέτει τους κανόνες…»

Κατά σύμπτωση, στις 5 Δεκεμβρίου 2019, την ίδια μέρα με τη διάλεξη του Στρατηγού Κάρτερ στον Λονδίνο, η Τουρκία δημοσίως παρουσίασε την προκλητικότητά της. Σε μια επίσημη γραπτή ανακοίνωση που εξέδωσε μετά από μια «συνάντηση» που είχε στο Λονδίνο, ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε: «Η Τουρκία θέτει τους κανόνες του παιγνιδιού στην περιοχή της…». Αυτός ο αλαζονικός ισχυρισμός ήταν και τίτλος της επίσημης ανακοίνωσης του Προέδρου Ερντογάν στα Αγγλικά: «Turkey sets the rules of the game in its region» (Πηγή: www.tccb.gov.tr/en/news/542/113802/-turkey-sets-the-rules-of-the-game-in-its-region-).

Νεοναζισμός

Αυτή η ακραία τουρκική συμπεριφορά είναι σε αντίθεση με το κράτος δικαίου. Εντούτοις, είναι συνεπής με «το δίκαιο της δύναμης», τον αλυτρωτισμό και τον νεο-οθωμανισμό. Επίσης, εφόσον η Τουρκία προφανώς πιστεύει στην παλιά πεποίθηση ότι «η Κύπρος είναι τουρκική», μια παραλλαγή του ναζιστικού δόγματος «lebensraum» («ζωτικός χώρος»), αυτή η τουρκική συμπεριφορά είναι συνεπής με τον νεοναζισμό.

Η Τουρκία δεν κρύβει τον νεοναζιστικό επεκτατισμό της. Σε επίσημη δήλωση της 24ης Φεβρουαρίου 2018, ο Πρόεδρος Ερντογάν προειδοποίησε: «Η Τουρκία είναι μια τόσο μεγάλη χώρα, που δεν μπορεί να περιοριστεί σε 780 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα [εννοούσε χιλιόμετρα]…». Έτσι, ο Πρόεδρος Ερντογάν σιωπηρά εξέφρασε το ναζιστικό δόγμα «lebensraum».

Πιο πρόσφατα, διάφορα τουρκικά υπουργεία έχουν δημοσιεύσει επίσημους χάρτες που, ψευδώς, υποδεικνύουν ότι η Τουρκία ασκεί κυριαρχία σε ολόκληρη τη Νήσο Κύπρο, συμπεριλαμβανομένων των δύο υπολειμμάτων της βρετανικής αποικιοκρατίας. Αυτή η ανακρίβεια όχι μόνο υπονομεύει την ΚΔ και το ΗΒ, αλλά εξευτελίζει τους πολίτες αυτών των κρατών.

Ενόψει αυτών των εξελίξεων, θέτω ένα απλό αλλά κρίσιμο ερώτημα. Εάν η Τουρκία εισβάλει στην ΚΔ ξανά, όπως έκανε το 1974 – και, σε σχέση με Νήσο Κύπρο, το 1570/71 – πώς θα αντιδράσει το ΗΒ; Με άλλα λόγια, σε περίπτωση οποιασδήποτε νέας ένοπλης επίθεσης από την Τουρκία, το ΗΒ θα παρέχει στρατιωτική υποστήριξη στην ΚΔ; Ή θα υπάρξει επανάληψη της βρετανικής στρατιωτικής αδράνειας του 1974;

«Θα αποσυρθούμε στη βάση μας …»

Η ιστορία μάς διδάσκει ότι, παρά τη βρετανική εγγύηση του 1960 και τη βρετανική στρατιωτική παρουσία στη Νήσο Κύπρο, το ΗΒ είναι ικανό να μην κάνει τίποτα, επί της ουσίας, για να υπερασπίσει την ΚΔ σε περίπτωση οποιασδήποτε τουρκικής εισβολής. Αρκεί να αναφερθώ σε ένα πρώην μυστικό μνημόνιο, της 2ας Ιανουαρίου 1964, του τότε Συντηρητικού Πρωθυπουργού του ΗΒ, Sir Alec Douglas-Home:

«Δεν έχουμε πρόθεση να αφήσουμε τους εαυτούς μας να ελιχθούμε στη στήριξη της μιας ή της άλλης πλευράς. Εάν οι Τούρκοι εισβάλουν ή αν εμποδιστούμε σοβαρά να εκπληρώσουμε τον αστυνομικό ρόλο μας, έχουμε καταστήσει σαφές ότι θα αποσυρθούμε στη βάση μας. Θα είναι σαφές, ωστόσο, ότι αυτό θα αποτελέσει το σήμα για μια τουρκική εισβολή και θα πρέπει να το κάνουμε αυτό με τη μεγαλύτερη απροθυμία». (Πηγή: Memorandum C.P. (64) 2, CAB 129/116, par. 9, National Archives of the UK.)

Στην πράξη, αυτή ήταν η διπρόσωπη πολιτική που ακολούθησε το 1974 η τότε Εργατική Κυβέρνηση του ΗΒ, όταν απέτυχε να αποτρέψει, να παρεμποδίσει ή να αντιστρέψει την καθεμία από τις δύο τουρκικές εισβολές. Μάλιστα, το ΗΒ και οι ΗΠΑ σιωπηρά υποστήριξαν τη διαχωριστική τουρκική στρατηγική (Δείτε το άρθρο μου στη «Σημερινή», 18.08.2018, «Άβολα κοντά στον Χίτλερ»).

Κατά σύμπτωση, το 1974, όπως και τώρα, ένας εκκεντρικός Ρεπουμπλικάνος Προέδρος των ΗΠΑ αντιμετώπιζε απαγγελία κατηγοριών στο Κογκρέσο. Τότε, ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον παραιτήθηκε στις 9 Αυγούστου 1974, μεταξύ των δύο εισβολών.

Αυτή η ιστορία προκαλεί συμπληρωματικά ερωτήματα. Σήμερα, η βρετανική πολιτική μοιάζει με αυτήν που διαπίστωσε στις 2 Ιανουαρίου 1964 ο τότε Βρετανός Πρωθυπουργός; Εάν ναι, γιατί; Εάν όχι, ποια είναι η τρέχουσα βρετανική πολιτική; Αυτή η βρετανική πολιτική εξαρτάται από την πολιτική των ΗΠΑ ή το αντίστροφο; Εν πάση περιπτώσει, πώς θα αλλάξει η βρετανική πολιτική εάν πραγματοποιηθεί το Brexit;

Θέτω αυτό το τελευταίο ερώτημα, επειδή, μετά το Brexit, το ΗΒ θα πάψει να δεσμεύεται από το άρθρο 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό ορίζει ότι:

«Σε περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών [περί «το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας»]. Αυτό δεν επηρεάζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών».

Με σεβασμό, καλώ τη Βρετανική Κυβέρνηση να απαντήσει δημοσίως στις ερωτήσεις μου.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές

Πηγή: Σημερινή