Στη στροφή του 19ου προς
τον 20ό αιώνα, η Ελλάδα έμενε έξω από τις
κοσμοϊστορικές αλλαγές. Η άνοδος της
αστικής τάξης που διεκδικούσε τα
δικαιώματά της από την παλιά αριστοκρατία
των Φαναριωτών και γαιοκτημόνων, το
παρατεινόμενο καθεστώς των κολίγων
στις αγροτικές περιοχές και η ήττα από
την Τουρκία, μαζί με την άθλια οικονομική
κατάσταση, τα «Ευαγγελιακά» (1901) και τις
συχνές διαδηλώσεις, παρουσίαζαν την
εικόνα μιας χώρας στα πρόθυρα της
διάλυσης. Από τον Νοέμβριο του 1902 ως τον
Δεκέμβριο του 1904, παρέλασαν επτά
κυβερνήσεις με εναλλαγή των ίδιων
προσώπων στην πρωθυπουργία.

Η κυβέρνηση Θεοτόκη
μπόρεσε να κρατηθεί στην εξουσία πέντε
χρόνια και να ενισχύσει τον Μακεδονικό
αγώνα αλλά τα προβλήματα ξεφύτρωναν σε
κάθε της βήμα με πρωταρχικό το ζήτημα
της Κρήτης. Από το 1904, στη Βουλή
παρουσιάστηκε η ομάδα των πέντε
ανεξαρτήτων «Ιαπώνων», όπως τους είπαν.
Ονομάστηκαν Ιάπωνες, επειδή τότε φυσούσε
ανανεωτικός άνεμος στην Ιαπωνία, που
προόδευε με εκπληκτικούς ρυθμούς. Επί
τέσσερα χρόνια, σφυροκοπούσε την
κυβέρνηση, ώσπου ο πρωθυπουργός Γεώργιος
Θεοτόκης έπεισε τον Δημήτριο Γούναρη,
μέλος της ομάδας, να αναλάβει το υπουργείο
Οικονομικών. Μαζί του πήγε κι ο Πέτρος
Πρωτοπαπαδάκης. Το φορολογικό νομοσχέδιο,
που ο Γούναρης ετοίμασε, δεν πέρασε, ο
ίδιος παραιτήθηκε αλλά η ομάδα είχε
διαλυθεί. Και οι δύο «Ιάπωνες» έμελλε
να τουφεκιστούν ως υπεύθυνοι της
καταστροφής του 1922.

Στα 1909, μια ομάδα από
μορφωμένους κατώτερους αξιωματικούς
της φρουράς της Αθήνας δημιούργησε τη
μυστική οργάνωση «Στρατιωτικός
Σύνδεσμος». Τα μέλη της πρότειναν στον
συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά να μπει
αρχηγός. Είχε μετάσχει στον πόλεμο του
1897 ως επικεφαλής μοίρας πυροβολικού.
Όταν μετά την ήττα δημοσιεύτηκε η επίσημη
έκθεση του Γενικού Επιτελείου που
έβρισκε διάφορες προφάσεις για την
ταπείνωση, βγήκε και την κατάγγειλε:
Πάνω απ’ όλα, έφταιγαν η κακή οργάνωση
του στρατού, οι αμόρφωτοι που έπαιρναν
κληρονομιά ή προίκα τα γαλόνια, καθώς
και το ότι αρχηγοί στο στράτευμα ήταν
οι πρίγκιπες που μοναδικό προσόν είχαν
τον βασιλιά μπαμπά τους.

Στην Τουρκία είχε ήδη
επικρατήσει η επανάσταση των Νεότουρκων,
η ανεξάρτητη πια Βουλγαρία απειλούσε
την κατεχόμενη Μακεδονία και στην Κρήτη
τα γεγονότα τρέχανε, ενώ στην Αθήνα η
επί έξι χρόνια κυβέρνηση Θεοτόκη έπεσε
στις 4 Ιουλίου του 1909. Ορκίστηκε νέα
(στις 5 του μήνα) με πρωθυπουργό τον ως
τότε αρχηγό της αντιπολίτευσης Δημήτριο
Ράλλη. Και αυτή παρέπαιε.

Στις 11 του μήνα, παρά
τις προκλήσεις και τις απειλές των
Νεότουρκων, η κυβέρνηση Ράλλη δήλωνε
πως στόχος της ήταν η σύσφιξη των σχέσεων
Ελλάδας – Τουρκίας. Την 1η Αυγούστου,
νέες προκλήσεις στο Αιγαίο και ένταση
στην Κρήτη ανέβασαν το θερμόμετρο, ενώ
η κυβέρνηση αντιδρούσε χλιαρά.

Αρχές Αυγούστου, μια
επιτροπή αξιωματικών του «Στρατιωτικού
Συνδέσμου» υπέβαλε στον πρωθυπουργό
τα αιτήματα «του λαού και του στρατού».
Ο Ράλλης τους έδιωξε κακήν κακώς.

Το απόγευμα, 14 Αυγούστου
του 1909, τα μέλη του Στρατιωτικού Συνδέσμου
μαζεύτηκαν στο πεδίο πυροβολικού στου
Γουδή και κήρυξαν επανάσταση. Η κυβέρνηση
έπεσε την επομένη μέσα σε ενθουσιώδεις
διαδηλώσεις των Αθηναίων. Ανέλαβε ο
Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, εγγονός
εκείνου που το 1831 δολοφόνησε τον Ιωάννη
Καποδίστρια.

Κάτω από την πίεση του
Συνδέσμου, η κυβέρνηση προχώρησε σε
όλες τις μεταρρυθμίσεις, που προτάθηκαν
από τους στρατιωτικούς: Οι πρίγκιπες
απομακρύνθηκαν από τη διοίκηση του
στρατεύματος, πάρθηκαν μέτρα για την
αναδιοργάνωση και την ενίσχυσή του και
παραγγέλθηκε το θωρηκτό «Αβέρωφ».

Κίνημα του ναυτικού
κατά του Συνδέσμου πνίγηκε στο αίμα.
Κατάφερε, όμως, να εντείνει τη δυσπιστία
για όλη την τότε πολιτική ηγεσία. Ο
«Στρατιωτικός Σύνδεσμος» αποτάθηκε
στους Ιάπωνες αλλά αυτοί αρνήθηκαν να
αναλάβουν. Τότε, κάλεσε τον Ελευθέριο
Βενιζέλο από την Κρήτη. Έφτασε στις 28
Δεκεμβρίου του 1909. Μόλις η κατάσταση
ομαλοποιήθηκε, ο Νικόλαος Ζορμπάς
προχώρησε στη διάλυση του Στρατιωτικού
Συνδέσμου. Από το 1910, η Ελλάδα μπήκε σε
νέα τροχιά με πρώτο μέλημα την εκπαιδευτική
μεταρρύθμιση. Και, δειλά αλλά και κάτω
από το βάρος της εξέγερσης του Κιλελέρ,
προχώρησε στην αγροτική μεταρρύθμιση,
με απαλλοτριώσεις τσιφλικιών: 1.058.700
στρέμματα μοιράστηκαν σε 7.500 οικογένειες
ως το 1914. Από αυτά, 250.000 στρέμματα είχαν
κληροδοτηθεί στο κράτος, είκοσι χρόνια
πριν, από την οικογένεια Ζάππα. Και, μόνο
στα νεοαποκτηθέντα εδάφη της Μακεδονίας
και της Ηπείρου, τα τσιφλίκια έφταναν
τα 1228. Όμως, μόλις τέσσερα χρόνια μετά
την επανάσταση στου Γουδή, η Ελλάδα είχε
υπερδιπλασιάσει την έκτασή της.