Δύσκολο εγχείρημα και το επιτυγχάνει ενώ δεν παραλείπει να παραθέσει πολύ παραστατικούς χάρτες και πλήθος πολύτιμων πληροφοριών για το πώς εξελίσσονται τα πράγματα στον πλανήτη και στην περιφέρεια, στην οποία ανήκει η Ελλάδα και η Κύπρος. Η ανάλυση γίνεται ακόμη πιο σημαντική επειδή συμπλέκει κατά τρόπο διαφωτιστικό, στρατηγικές, τα μέσα που διαθέτουν οι δρώντες και τα συμφέροντα που διακυβεύονται.

Μέσα από αυτά καταδεικνύει σε κάθε ενδιαφερόμενο τις Συμπληγάδες των στρατηγικών παιγνίων, τις ευκαιρίες των εμπλεκομένων κρατών και τους κινδύνους που διατρέχουν, όχι μόνο εάν πάρουν λάθος αποφάσεις, αλλά και εάν παραλείψουν να υιοθετήσουν συγκεκριμένες στρατηγικές αξιοποίησης των ευκαιριών και αποφυγής των κινδύνων.

Η ανάλυση του Γιάννου Χαραλαμπίδη συνδυάζει τις γεωπολιτικές δομές και τους  γεωστρατηγικούς προσανατολισμούς, ενώ ταυτοχρόνως, διαχειρίζεται πλήθος μεταβλητών μεγάλης κύμανσης και συχνά άγνωστων τιμών, που διαμορφώνουν στρατηγικές επιλογές, θέσεις και αποφάσεις, που διαρκώς αναπροσαρμόζονται εντός του δεδομένου προσανατολισμού.

            Η γεωπολιτική ανάλυση του συγγραφέα συνδυάζει στρατηγική θεωρία και θεωρία διεθνών σχέσεων φωτίζει το πώς λειτουργούν τα σοβαρά και βιώσιμα κράτη. Πρωτίστως αναλύει  ότι αρχή και τέλος της στρατηγικής τους είναι ο προσδιορισμός των εθνικών συμφερόντων και η ιεράρχησή τους σε έσχατα (επιβίωσης), ζωτικά, μείζονα και δευτερεύοντα. Αυτό επιτρέπει την συγκρότηση εθνικής στρατηγικής και την διαρκή πάλη εκπλήρωσης αυτών των συμφερόντων.

            Τόσο από την ανάλυση του βιβλίου του Γιάννου Χαραλαμπίδη όσο και από αυτήν κάθε άλλου καλού κειμένου στα πεδία της στρατηγικής εμβάθυνσης  απαιτούνται ισχυροί κρατικοί θεσμοί διαρκούς παρατήρησης, πληροφόρησης, ανάλυσης, στάθμισης, εκτίμησης και χάραξης εναλλακτικών στρατηγικών σχεδίων εκπλήρωσης των εθνικών συμφερόντων. Η πολιτική ηγεσία ανάλογα με το πώς εξελίσσονται τα πράγματα επιλέγει και αποφασίζει με σκοπό τα βέλτιστα αποτελέσματα που μεγιστοποιούν το εθνικό συμφέρον. Στα βιώσιμα κράτη τίποτα δεν είναι τυχαίο και τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη.

            Μείζον ζήτημα, όπως διαρκώς καταδεικνύεται στο βιβλίο του Γιάννου Χαραλαμπίδη, είναι η κατανομή ισχύος σε κάθε ιστορική στιγμή και σε κάθε περίσταση, καθώς και ανακατανομές ισχύος όπως εξελίσσονται, επηρεάζοντας συσχετισμούς, συμφέροντα και στρατηγικές. Έτσι,  ο στρατηγικός σχεδιασμός, που προαναφέραμε, στην πρακτική του λειτουργία,  συμπεριλαμβάνει αλληλένδετους βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους σκοπούς και σχέδια. Οι βραχυχρόνιοι σκοποί και σχέδια συχνά δεν είναι πλήρως ορατά, αλλά μεθοδεύονται με γνώμονα την εκπλήρωση των μακροχρόνιων σκοπών.

Γι’ αυτό, η στρατηγική κάθε βιώσιμου κράτους απαιτεί μια διαρκή εκτίμηση τόσο για τις κατανομές και ανακατανομές ισχύος όσο και για τους σκοπούς και τις στρατηγικές των άλλων κρατών και τον τρόπο που επηρεάζουν τις δικές μας. Έτσι μόνο μπορούμε να χαράξουμε και να εφαρμόσουμε στρατηγική υπολογίζοντας σωστά τους αναγκαίους συντελεστές ισχύος και τους πόρους που θα δεσμεύσουμε για αυτό (όπως λέμε: «ούτε ένα δολάριο περισσότερο ούτε ένα λιγότερο από ότι απαιτεί η εκπλήρωση των σκοπών»). Όλα αυτά αναδεικνύονται με σαφήνεια στο βιβλίο του Γιάννου Χαραλαμπίδη.

Για την ανάλυση, στάθμιση, εκτίμηση και συγκρότηση εναλλακτικών σχεδίων και προτάσεων δεν χρειάζονται μεγάλα ποσά γιατί είναι ζήτημα επιλογής των κατάλληλων ανθρώπων στον αριθμό που απαιτείται για την ύπαρξη επιτελικών ομάδων. Επειδή δε, η επιστράτευση ανθρώπων είναι ελάχιστα δαπανηρή σε σύγκριση με άλλα έξοδα του κράτους, η επιτελική οργάνωση ενός οποιουδήποτε κράτους είναι κάτι περισσότερο από εφικτή.

Η ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής είναι προϋπόθεση για να μπορέσει ένα λιγότερο ισχυρό κράτος να επιτύχει συμμετρικές σχέσεις με τα πιο ισχυρά κράτη (τα ζητήματα αυτά αναλύονται από ένα μεγάλο πλέον κλάδο της στρατηγικής, το patron-client relations).

            Η ορθολογιστική στρατηγική και συμμετρικές σχέσεις με τους πιο ισχυρούς απαιτεί καλή γνώση της διεθνούς πολιτικής, αλλά και το πώς κινείται ο κόσμος: Πάει προς ένωση του πλανήτη ή προς ολοένα και πιο ανελέητες κρατοκεντρικές λογικές μέσα σε ένα διεθνές σύστημα όπου η πολιτική ηθική είναι μηδενική;

            Μια ορθολογιστική εθνική στρατηγική ενός μικρού ή μεσαίου κράτους απαιτείται να επιτυγχάνει στρατηγική εποπτεία του δικού του χώρου και της περιφέρειας του, να συμμετέχει στις σωστές συμμαχίες και να συνομιλεί με τα ισχυρότερα κράτη με τρόπο που θα δείχνει ότι δεν θεωρεί τον εαυτό του αναλώσιμο.

Τούτου λεχθέντθος απαιτείται να γνωρίζουμε ότι στο επίπεδο των μεγάλων δυνάμεων τα εναλλακτικά στρατηγικά σενάρια στα τρία επίπεδα, βραχυχρόνια, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα είναι ανελέητα. Δεν ξέρουν φίλους και εχθρούς αλλά περισσότερο ή λιγότερο αναλώσιμα κράτη και κοινωνίες πάνω στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών τους παιγνίων. Εκεί οδηγούνται για κατακρεούργηση και διασκορπισμό όσα κράτη και κοινωνίες δείχνουν να είναι αναλώσιμες.

Το κύριο κριτήριο είναι η κατανομή ισχύος και η θέση και ο ρόλος του καθενός στα διαρκή ανελέητα στρατηγικά παίγνια. Υποδειγματικό στρατηγικό πρότυπο μικρού κράτους είναι το Ισραήλ: Μια γροθιά γύρω από τις έσχατες λογικές εθνικής επιβίωσης, πανίσχυρες ΄Ενοπλες Δυνάμεις καθολικής συμμετοχής, πανίσχυρες επιτελικές ομάδες, πανίσχυρες μυστικές υπηρεσίες, διαρκείς και πολύ καλά μελετημένες πελατειακές συναλλαγές με τις μεγαλύτερες δυνάμεις και όσον αφορά την περιφέρειά του επιτυγχάνει σταθερή στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ κατά τρόπον  που πείθει την Αμερική  ότι μπορεί να ασκήσει στρατηγική εποπτεία επί της Μέσης και Μείζονας Μέσης Ανατολής.

Για να μπορέσει ένα κράτος να λειτουργήσει έτσι, δηλαδή ορθολογιστικά, απαιτείται να γνωρίζει πώς κινούνται οι μεγάλες δυνάμεις. Στηριζόμενοι στο εμβληματικό και έξοχα τεκμηριωμένο έργο του John Mearsheimer, γνωρίζουμε ότι οι κύριες προσεγγίσεις των στρατηγικών των μεγάλων δυνάμεων στοχεύουν στην παρεμπόδιση κάποιας περιφερειακής δύναμης να καταστεί περιφερειακός ηγεμόνας. Αυτό συμαίνει ότι οι υφιστάμενες μεγάλες δυνάμεις  φοβούνται ότι οι περιφερειακοί ηγεμόνες θα εξελιχθεί σε παγκόσμια ηγεμονική δύναμη και θα θέσουν σε κίνδυνο την δική τους επιβίωση.  Βεβαίως,  μια παγκόσμια ηγεμονία είναι δύσκολη ή ακόμη και ανέφικτη. Αν και ο μόνος τρόπος παγκόσμιας ηγεμονίας είναι η συντριπτική πυρηνική υπεροχή που είναι είναι επίσης ανέφικτη συν τον κινδύνου που εγκυμονεί ένας πυρηνικός πόλεμος. Τι απομένει λοιπόν; Ένας διαρκής ανταγωνισμός στις περιφέρειες και προσπάθεια μεγιστοποίησης του πλούτου που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους, παρεμπόδιση κάποιας περιφερειακής ηγεμονίας και διαρκείς εκτιμήσεις και υπολογισμοί για το κόστος – όφελος πάνω στην πλάστιγγα εναλλακτικών αποφάσεων. Αυτά όλα τα καταγράφει και τα επισημαίνει ο Γιάννος Χαραλαμπίδης μέσα από τη θεωρία και των πρακτική των διεθνών σχέσεων και τη στρατηγική ανάλυση στη βάση συγκλίνοντων και αποκλίνοντων συμφερόντων.  

Οι κεντρικές στρατηγικές και τακτικές προσεγγίσεις των μεγάλων δυνάμεων συμπεριλαμβάνουν την μεταφορά βαρών, εξισορρόπηση (δέσμευση αναχαίτισης επιτιθέμενου αντιπάλου κατόπιν τυπικής ή άτυπης διακρατικής συμμαχίας και εμπράκτων μέτρων και δεσμεύσεων), εκβιασμούς (απειλή χρήσης βίας), πρόκληση πολέμου για κατατριβή τρίτων (μέριμνα ούτως ώστε η εμπλοκή κάποιου αντιπάλου σε πόλεμο να οδηγήσει σε μακροχρόνια κατατριβή και αποδυνάμωση), εξασθένιση «εχθρών» και/ή «φίλων» (με πρόκληση μακροχρόνιων συρράξεων και πολέμων), παρεμπόδιση άλλων μεγάλων δυνάμεων να έχουν πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους, απόκτηση ισχύος με πόλεμο, στρατηγικές soft power (διείσδυση και αποδυνάμωση του φρονήματος άλλων κοινωνιών και της πίστης τους στην κυριαρχία του κράτους τους), προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς για να ρυθμιστεί η κατανομή ισχύος (Βοήθεια ΕΣΣΔ Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) και κατάκτηση και προσωρινός έλεγχος πόρων.

Στο σημείο αυτό, ακριβώς, αναφέρω απόσπασμα από το κεφάλαιο 8 του βιβλίου του Γιάννου Χαραλαμπίδη όπου αναφέρει τα εξής:

Based on the facts, which can be drawn from this work, we conclude that, when the following factors come into play, a crisis is averted:

1. In case that a balance of power exists.

2. In case that the interests of great powers do not allow a conflict through which their national interests will be dramatically harmed.

3. In case that economic, commercial and other energy interests are shaped and create a preventive shield against external threats.

4. In case that reliable alliances establish in serving common interests and preventing external threats. 

5. In case that a reliable deterrence functions in the context of an alliance or alliances on the basis of the following concept: the cost of an attack will be much higher than any economic profit and political benefit.

5. In case that a state decides to have reliable military forces with aim of either to effectively defend itself and/or to join regional and/or global alliances. 

Πιο κάτω, επίσης, τονίζει τα ακόλουθα:     

What is considered illegal by the International Law, for the time being, might become legal tomorrow, if the countries – which have legal interests – give up their sovereign rights and submit to those nation-states, which possess and use strength. This is the quintessence of the Turkish revisionist strategy. The signature of a federal solution on the Cyprus issue and the control of gas resources by Ankara constitute essential developments about the successful outcome of the Turkish strategic goals.

Preventive policy constitutes an indispensable pillar of a wider strategy with a certain goal. It is a rational response to external threats, which may put national interests, territorial integrity and state’s sovereignty at risk. Given the fact that convergent national interests constitute a foundation upon which an alliance can be built, the question is whether Israel and Cyprus could sign and establish an alliance and what the character of this alliance could be.  

Και σε άλλο σημείο αναφέρεται σε συμμαχικές συγκλίσεις:

 Με δεδομένα τα πιο πάνω και με κριτήριο ότι αποτελούν αλφαβητάριο για όποιο ασχολήθηκε με την στρατηγική θεωρία, τι γίνεται με την Ελλάδα και την Κύπρο;

Πόσο ηγεσία και πολίτες κινούνται ιδεολογικά και πόσο με βάση τον ανελέητο αληθινό όρο ότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά κράτη που δεν θα ενωθούν ποτέ πάνω σε ένα πλανήτη όπου η πολιτική ηθική ορίζεται εκεί που υπάρχει κοινωνία και κράτος και επειδή παγκόσμια κοινωνία και παγκόσμια κράτος δεν υπάρχουν, η πολιτική ηθική είναι μηδενική, το δε κύριο νόμισμα στο διεθνές σύστημα είναι η ισχύς.

Τι επιτελικές ομάδες έχουν Ελλάδα  και Κύπρος;

Τι λένε για την διεθνή πολιτική και για τον τρόπο  με τον οποίο κινείται ο κόσμος;

Μήπως οι περισσότεροι έχουν συγχύσει την εθνική στρατηγική και μάλιστα την αποτρεπτική με τον πόλεμο και τον εθνικισμό;

Μήπως  κάποιοι Πρωθυπουργοί και υπουργοί δήλωσαν ότι η έννοια εθνικό συμφέρον είναι ανύπαρκτη και εθνικιστική προαίρεση;

Πόσο και ποιος παρατηρεί, αναλύει, σταθμίζει, διατυπώνει εκτιμήσεις και χαράσσει εναλλακτικά σχέδια για εναλλακτικές αποφάσεις σε κάθε περίπτωση και για όλα τα θέματα της περιφέρειας και του κόσμου;

Πόσοι κατάλαβαν ότι το κράτος τους είναι ο θεσμός συλλογικής ελευθερίας και χωρίς αυτό είναι σκορποχώρι και έρμαιο ξένων συμφερόντων;

Πόσοι κατέχοντες θέση ευθύνης γνωρίζουν την διαλεκτική σχέση αποτροπής απειλών χαμηλής έντασης, ετοιμότητας και ικανότητας ελέγχου της κλιμάκωσης και εκτεταμένου πολέμου;

Πώς εκτιμάται πχ η Τουρκική απειλή σε αυτό το πλαίσιο αλλά και ευρύτερα;

Τελειώνοντας εύχομαι το βιβλίο του Γιάννη Χαραλαμπίδη να συνεισφέρει ουσιωδώς στην καλύτερη κατανόηση των γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών εξελίξεων όπως εξελίσσονται στον 21ο αιώνα. Εννοώ τη διεθνή βιβλιογραφία. Με δεδομένη, όμως, την κρισιμότητα των στιγμών στην παρούσα ιστορική συγκυρία θα ήταν ευχής έργο εάν κάθε ενδιαφερόμενος μελετήσει και κατανοήσει πώς Κύπρος και Ελλάδα μπορούν να επιβιώσουν στο διεθνές και περιφερειακό σύστημα. Κυρίως θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η επιβίωση είναι συνάρτηση καλής γνώσης  της λειτουργίας των διεθνών σχέσεων και του ορθολογισμού, όπως πολύ ορθά  αναλύονται στο βιβλίο του Γιάννου Χαραλαμπίδη.  Συγχαρητήρια στον Γιάννο Χαραλαμπίδη και καλοτάξιδο το βιβλίο του.

*Ο Παναγιώτης Ήφαιστος είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων και στρατηγικής 

Σημερινή