Του Μανώλη Εγγλέζου – Δεληγιαννάκη

www. metotoufekikaitilyra.wordpress.com

Το Ατσιπόπουλο είναι από τα χωριά εκείνα που σημαδεύτηκαν από τη γειτνίαση τους με την πόλη. Από χωριό μεταβλήθηκε σε προάστιο του Ρεθύμνου, με καινούργια σπίτια και τους Ρεθεμνιώτες να επιδιώκουν την εγκατάσταση τους εκεί.

Το τίμημα της «αξιοποίησης» αυτής ήταν η απώλεια του αγροτοποιμενικού χαρακτήρα του χωριού. Όχι όμως στη συνείδηση και τη μνήμη των Ατσιπουλιανών. Κι αυτή την αγάπη για το χωριό τους, την έκαμε βιβλίο ο Αιμίλιος Γάσπαρης, γέννημα του χωριού κι εκπαιδευτικός, ενώ η έκδοση έγινε δυνατή χάρις στο Σάββα Καλεντερίδη και τις εκδόσεις Ινφογνώμων, γνωστές για τα βιβλία εθνικής αυτογνωσίας που βγάζουν. Είχα την τύχη να γνωρίσω το συγγραφέα πριν διαβάσω το βιβλίο. Και η γλυκύτητα και σεμνότητα του με προϊδέασε για το τι θα συναντούσα διαβάζοντας το βιβλίο. 

Γιατί τα χωριά μας απέπνεαν ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη και αυθεντικότητα. Αυτό έβγαινε σε κάθε έκφανση της ζωής στον κύκλο του χρόνου. Κι ο Αιμίλιος Γάσπαρης φροντίζει να μας το δείξει με επιμέλεια και πληρότητα.

Το βιβλίο χωρίζεται σε ενότητες που αναλύουν τον υλικό και τον κοινωνικό βίο του χωριού, όπως τα έζησε ο συγγραφέας στις αρχές του 1970.

Μας μιλά για την κατοικία, με λεπτομέρειες που νομίζεις ότι τις έχει γράψει παλιός μάστορας του χτισίματος. Μαθαίνουμε για την ένδυση, την τροφή, τις αγροτικές δραστηριότητες. Υποσημειώσεις μας εξηγούν λέξεις που πια δεν ακούγονται, αλλά που κάποτε απέδιδαν ακριβώς μια σειρά από αντικείμενα της προβιομηχανικής εποχής.

Το βιβλίο μας λέει για τρόπους επεξεργασίας φυτών, χρήσης εργαλείων ξεχασμένων, τρόπους κατασκευών. Και τελικά συνειδητοποιείς κάπου πριν τα μισά του βιβλίου, ότι ο συγγραφέας σε ξεγέλασε! Μας δίδει ένα βιβλίο για το Ατσιπόπουλο, αλλά τελικά αυτό είναι κάτι μεγαλύτερο, αφορά κάθε χωριό! Οι λεπτομέρειες που δίδονται ταιριάζουν σχεδόν παντού, και τελικά το βιβλίο είναι κάτι πολύ περισσότερο: Μια λαογραφική μελέτη για την τελευταία φάση της περιόδου πριν την «ανάπτυξη», πριν την «αξιοποίηση», πριν τα αυτοκίνητα.

Οι ενότητες για τον ποιμενικό βίο και το κυνήγι μας δίδουν πληθώρα πληροφοριών για τα ζώα και την πανίδα, ενώ οι αναφορές στη βιοτεχνία μας γυρίζουν στον κόσμο της μαστοριάς και της παραγωγής. Και πάντα λέξεις παλιές, λέξεις όμορφες, αποθησαυρισμένες όχι σε λεξικό αλλά παντού, για θύμηση και χρήση ξανά του καθενός, για να μαθαίνουν κι οι νεότεροι αυτά που δεν είχαν την τύχη να φτάξουν.

Το δεύτερο μέρος, ο κοινωνικός βίος, συνιστά σπουδή στις λαϊκές πρακτικές και δοξασίες, από τη γέννηση μέχρι το θάνατο.

Ξεχωριστά καταπιάνεται με την κοινωνική οργάνωση, την εκπαίδευση και τη διασκέδαση, θυμίζοντας μας πόσο δύσκολα ήταν παλιά όλα, αλλά και πόσο τα εκτιμούσαν οι άνθρωποι, σε αντίθεση με σήμερα όπου τα θεωρούμε αυτονόητα και τα περιφρονούμε.

Το βιβλίο περιέχει ξεχωριστά μαντινάδες και ρίμες για το χωριό, ενώ καταχωρεί και δύο ριζίτικα που το αναφέρουν.

Στο τέλος, ο συγγραφέας μας χαλαρώνει με ανεκδοτολογικόύ ύφους πραγματικές ιστορίες του χωριού. Παραθέτει ιστορικά παραλειπόμενα, ενώ πραγματεύεται και τις ρίζες των οικογενειακών ονομάτων και τοπωνυμίων του Ατσιπόπουλου.

Όλο το βιβλίο πλαισιώνεται από φωτογραφίες του χωριού και των ανθρώπων του, τραβηγμένες από το συγγραφέα, ασπρόμαυρες βεβαίως. Άραγε η μνήμη δεν είναι η προσπάθεια να κρατήσομε άφθαρτες κάποιες παλιές κιτρινισμένες φωτογραφίες; και πόσοι το πετυχαίνομε;

Ε, λοιπόν, ο Αιμίλιος Γάσπαρης κατάφερε, με μια εμπεριστατωμένη αλλά όχι στεγνή εργασία, να μας μεταφέρει στο χωριό του σαράντα χρόνια πριν.  Κι όχι μόνο στο χωριό του. Με αγάπη και προσήλωση, δίχως και ο ίδιος να το σχεδιάζει έτσι, μας ξαναγύρισε στα χωριά και στον τρόπο ζωής μιας άλλης εποχής, εποχής γεμάτης δυσκολίες αλλά και αξίες, που χάθηκαν με την «ανάπτυξη», και που τελικά πολύ θα θέλαμε να μην έχουν χαθεί.

Αυτή η αγαλλίαση που μας πρόσφερε το βιβλίο, σεμνό σαν το συγγραφέα του, δεν ξεπληρώνεται με ένα ευχαριστώ. Καλή δύναμη Αιμίλιε, να’ σαι καλά να μας χαρίσεις κι άλλα ταξίδια!