Η αποικιακή προέλευση του ελληνικού μνημονίου
Μετάφραση Akis Gavriilidis Άκης Γαβριηλίδης
Διατυπώσεις όπως αυτές οδήγησαν σε ιστορικές συγκρίσεις. Ως ένας δυνατός παραλληλισμός αναφέρθηκε η Αίγυπτος των τελών του δέκατου ένατου αιώνα. Το 1876, καθώς η υπερχρεωμένη Αίγυπτος βρισκόταν κοντά στην πτώχευση, ο Χεδίβης Ισμαήλ Πασάς συμφώνησε να δημιουργηθεί μια διεθνής επιτροπή, στελεχωμένη από Ευρωπαίους, που να έχει εποπτεία του αιγυπτιακού προϋπολογισμού και έλεγχο επί ορισμένων πηγών δημόσιων εσόδων, με σκοπό να εξασφαλίσει την έγκαιρη εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους. Η ρύθμιση αυτή άνοιξε μια νέα και παρατεταμένη περίοδο έντονης ευρωπαϊκής επέμβασης στην Αίγυπτο –η Caisse de la Dette Publique καταργήθηκε μόλις το 1940. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η σύγκριση με την Αίγυπτο του δέκατου ένατου αιώνα εξυπηρετεί μια πολεμική χρήση κυρίως ως μεταφορά: οι ηγέτες της ευρωζώνης δεν πρέπει να αντιμετωπίζουν την Ελλάδα σαν να ήταν ημι-αποικιακό έδαφος. Αλλά εδώ λειτουργεί κάτι περισσότερο, που δεν είναι απλώς μεταφορά –τουλάχιστον ιστορικά μιλώντας. Όπως έχουν δείξει πρόσφατες έρευνες στη διεθνή ιστορία, υπάρχουν σημαντικές, και συχνά συσκοτισμένες, συνέχειες ανάμεσα στους θεσμούς και τις πρακτικές του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού και τα συστήματα παγκόσμιας διακυβέρνησης που δημιουργήθηκαν ή επεκτάθηκαν κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα[1]. Ελλάδα, 1893 Ελλάδα, 1895 Μία τέτοια περίπτωση είναι και η διεθνής χρηματοπιστωτική εποπτεία και διοίκηση. Η πρώτη φορά που ένας διεθνής οργανισμός επέβλεψε ένα πρόγραμμα λιτότητας σχεδιασμένο για να κερδίσει την εμπιστοσύνη ξένων δανειστών, ήταν ακριβώς η εμπειρία του εξωτερικού δημοσιονομικού ελέγχου στην Αίγυπτο, καθώς και σε άλλες παρόμοιες «αποικίες χρέους», η οποία δημιούργησε ένα μοντέλο για το πώς πρέπει να σχεδιάζεται ένα τέτοιο πρόγραμμα.
Το αυστριακό “Μνημόνιο”
Την άνοιξη του 1921, η νεαρή τότε Κοινωνία των Εθνών, ενώ ακόμα πάλευε να προσδιορίσει τον οικονομικό της ρόλο, κλήθηκε να βοηθήσει στη διάσωση του ηττημένου και διαμελισμένου αυστριακού κράτους από τον εξοντωτικό υπερπληθωρισμό και την οικονομική αστάθεια[2]. Άρχισε αμέσως τη δουλειά για ένα φιλόδοξο διεθνές πρόγραμμα οικονομικής ανασυγκρότησης[3]. Τίποτε παρόμοιο δεν είχε επιχειρηθεί μέχρι τότε στην καρδιά της Ευρώπης· το μόνο πραγματικό σχετικό προηγούμενο προερχόταν από τη διακυβέρνηση εδαφών υπερπόντιων ή –για την περίπτωση της Ελλάδας τη δεκαετία του 1890- της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Ο Άλφρεντ Ρούντολφ Ζίμμερμαν ποζάρει πίσω από το γραφείο του. Φωτογραφία: Leren
Οι αξιωματούχοι της ΚτΕ αφιέρωσαν πολύ κόπο για να πείσουν ότι το σύστημα που σχεδίασαν για την Αυστρία δεν ήταν ίδιο με εκείνα που εφαρμόστηκαν στην Αίγυπτο, την Τουρκία και την Κίνα: εδώ, οι ιδιώτες δανειστές δεν ανέλαβαν άμεσα τον έλεγχο της αυστριακής φορολογικής πολιτικής· κάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο, επέμειναν, σε ένα μοντέρνο και «πολιτισμένο» ευρωπαϊκό κράτος. Απλώς εδώ η Κοινωνία των Εθνών θα χρησίμευε ως μεσολαβητής, ή ως «μαξιλαράκι», μεταξύ των δανειστών και του αυστριακού κράτους. Αυτό θα έκανε μικρότερη την ταπείνωση που ένιωθαν οι Αυστριακοί, ενώ παράλληλα θα απέτρεπε τους ξένους δανειστές από το να πιέζουν τις κυβερνήσεις τους για εισβολή κάθε φορά που είχαν απώλειες. Αντί να ζητούν κανονιοφόρους, θα μπορούσαν τώρα να υποβάλλουν τις καταγγελίες τους στη Γενεύη. Ομόλογα που εκδόθηκαν από την Αυστρία για την Κοινωνία των Εθνών Οι γραφειοκράτες και εμπειρογνώμονες που είχαν αναλάβει την ανασυγκρότηση της Αυστρίας επέμεναν να τονίζουν ότι εκτελούσαν την αποστολή ενός καθαρά ουδέτερου διεθνούς οργανισμού. Αυτό το έκαναν, εν μέρει, για να αποκρύψουν αυτό που ήταν προφανές σε όλους τους παρατηρητές: ότι το σύστημά τους για την Αυστρία είχε πράγματι πολλά κοινά με εκείνα που είχαν σχεδιαστεί για τον μη-ευρωπαϊκό κόσμο. Τα χρόνια εκείνα, για παράδειγμα, η «οθωμανοποίηση» είχε γίνει ένας δημοφιλής μειωτικός όρος στη Γερμανία, καθώς αυξάνονταν οι φόβοι ότι μια παρόμοια λύση επρόκειτο να επιβληθεί και στο Βερολίνο[4]. Οι αξιωματούχοι της ΚτΕ αντιμετώπιζαν συχνά επικρίσεις ότι η δραστηριότητά τους στη Βιέννη συνιστούσε δραματική παραβίαση της κυριαρχίας της Αυστρίας, και ακόμη ότι είχαν εκμεταλλευτεί τη μεταπολεμική αδυναμία της χώρας για να «επιβάλουν μια ξένη τυραννία»[5]. Εκλογική αφίσα των σοσιαλδημοκρατών, 1922, κατά της λεγόμενης “Sanierung” (ανασυγκρότησης), δηλαδή του δανείου το οποίο αποπλήρωνε η Αυστρία έως το 1980. Η Κοινωνία των Εθνών καθιέρωσε παρόμοια προγράμματα οικονομικής ανασυγκρότησης σε πολλά διαφορετικά κράτη της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης τα επόμενα χρόνια. Αν και η χρηματοοικονομική σταθερότητα της Ευρώπης δεν άντεξε ούτε μέχρι τη δεκαετία του 1930, το έργο της ΚτΕ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη είχε μια μακρά μετά θάνατον ζωή, καθώς αποτέλεσε σημαντική πηγή εμπειρίας και τεχνογνωσίας για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο[7].
Σημειώσεις
[1] Πιο πρόσφατα, στο Susan Pedersen, The Guardians: The League of Nations and the Crisis of Empire(Oxford: Oxford University Press, 2015).
[2] Βλ. Patricia Clavin, Securing the World Economy: The Reinvention of the League of Nations, 1920-1946(Oxford: Oxford University Press, 2013), για μια πρωτοποριακή μελέτη του οικονομικού έργου της Κοινωνίας των Εθνών.
[3] Η πληρέστερη ανάλυση της οικονομικής ανασυγκρότησης της Αυστρίας από την ΚτΕ είναι του Nathan Marcus, The most thorough account of the League’s financial reconstruction of Austria is in Nathan Marcus, “Credibility, Confidence and Capital: Austrian reconstruction and the collapse of global finance, 1921-1931.” αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, New York University, 2012.
[4] Stefan Ihrig, Atatürk in the Nazi Imagination (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2014), 26.
[5] Salter, “General Survey,” in League of Nations, The Financial Reconstruction of Austria: General Survey and Principal Documents (Geneva, 1926), 82.
[6] Η Anne Orde υποστηρίζει ότι η διοίκηση της ΚτΕ στην Αυστρία στην πραγματικότητα προέβλεπε μεγαλύτερο έλεγχο στα δημόσια οικονομικά από ό,τι το οθωμανικό και το κινεζικό αντίστοιχό της. Βλ. Orde,British Policy and European Reconstruction After the First World War (Cambridge: Cambridge University Press, 1990), 144-145.
[7] Για το σημείο αυτό, βλ. Louis Pauly, “The League of Nations and the Foreshadowing of the International Monetary Fund.” Essays in International Finance, 201 (Princeton: Princeton University Press, 1996), 1-52.
Ευχαριστούμε Nomadic universality |