Το δημοψήφισμα για αυτονομία σε κρατικό επίπεδο των δημοκρατιών Λουγκάνσκ και Ντονέτσκ δεν επέφερε θεμελιώδεις αλλαγές στην κατάσταση στην Ουκρανία. Είναι προφανές ότι τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος δεν θα τα αναγνωρίσει ούτε ο κόσμος, ούτε η Ρωσία, παρά τη δεδομένη στάση σεβασμού της Μόσχας στη λαϊκή ετυμηγορία.
Το κατανοούν αυτό και σε Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, αν κρίνουμε από τον τόνο των δηλώσεων. Θα ήταν λάθος να εκληφθούν τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος και οι ανακοινώσεις που ακολούθησαν, ως απόφαση για απόσχιση από την Ουκρανία. Το πιθανότερο, αποτελούν ένα σαφές μήνυμα ότι χωρίς ευρύ διάλογο η χώρα απειλείται με αναπόφευκτη διάλυση.

Ωστόσο, τον διάλογο εμποδίζει η ψυχολογία των σημερινών αρχών του Κιέβου, οι οποίες πραγματοποίησαν ένα πραξικόπημα και αντιμετωπίζουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους ως ηττημένους, είτε ως εκείνους τους οποίους καλούνται να καταβάλλουν με κάθε τρόπο. Ο σκοπός είναι προφανής. Nα αποκλείσουν τις περιοχές όπου ο υπερισχύει ο ρωσόφωνος πληθυσμός από την πολιτική διαδικασία, σε αυτή τη συνεχιζόμενη περίοδο αλλαγής της εξουσίας.

Ευθύνες σε Ουάσιγκτον-Κίεβο

Η θέση της Ρωσίας είναι εκ διαμέτρου αντίθετη. Τα λόγια του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ σχετικά με την αναγκαιότητα εσωτερικού διαλόγου στην Ουκρανία δίνουν το ακριβές στίγμα της Μόσχας. «Είμαστε βέβαιοι -είπε ο υπουργός- ότι αυτό πρέπει να γίνει το συντομότερο δυνατόν, και είναι κρίμα. Επαναλαμβάνω, κάποιοι στην Ουάσιγκτον και στο Κίεβο είναι αντίθετοι στο διάλογο με τις περιφέρειες, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο άλλωστε, παρά τη σχετική πρόθεσή μας, ο “οδικός χάρτης” που ετοίμασε ο πρόεδρος του ΟΑΣΕ δεν δημοσιοποιείται».

Προκειμένου να γίνει κατανοητή η λογική της ρωσικής ηγεσίας, θα πρέπει να στραφούμε στην πρόσφατη συνάντηση στη Μόσχα μεταξύ του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και του Ελβετού ομολόγου του Ντιντιέ Μπουρκχάλτερ. Σε αυτήν είχαν προαναγγελθεί ο «οδικός χάρτης» και η ενίσχυση του ρόλου του ΟΑΣΕ στη διευθέτηση της κρίσης. Μια διέξοδο όμως από την ουκρανική κρίση, δεν παρουσίασε κανείς. Δεδομένου μάλιστα, ότι το ουκρανικό ζήτημα -από τη Γενεύη ακόμη- είχε ντε φάκτο καταστεί αντικείμενο διμερών ρωσοαμερικανικών συνομιλιών, η πολιτική κρίση στην Ουκρανία εξελίσσεται πλέον εντελώς ανεξέλεγκτα, και η επίλυσή της εκτός Ουκρανίας -χωρίς τη συμμετοχή στο διάλογο των βασικών πλευρών της διένεξης- είναι μάλλον αδύνατη.

Διευρυμένο «στρογγυλό τραπέζι»

Αυτό τόνισε και ο πρόεδρος Πούτιν, ο οποίος υποστήριξε την ιδέα μιας «στρογγυλής τραπέζης», με αφορμή τη στάση των Δυτικών να ρίχνουν συνεχώς το μπαλάκι στη Μίσχα. «Ενώ η Ευρώπη και οι ΗΠΑ οδηγούν τη μια κατάσταση κατόπιν της άλλης σε αδιέξοδο, όλη την ώρα πως τώρα επαναλαμβάνουν ότι το κλειδί της επίλυσης του προβλήματος βρίσκεται στα χέρια της Μόσχας, και ότι αυτή έχει όλη την ευθύνη».

Οι βασικές ανακοινώσεις της συνάντησης, οι οποίες δείχνουν τη ρωσική στρατηγική στη σύγκρουση αυτή, ήταν η έκκληση για αναβολή του δημοψηφίσματος στη Νοτιοανατολική Ουκρανία, αλλά ταυτόχρονα και οι εγγυήσεις που θα πρέπει να λάβουν οι πολίτες των συγκεκριμένων περιοχών μετά τις Προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία. Η πρόταση ήταν ουσιαστικά ένα κάλεσμα προς τις ουκρανικές Αρχές σε διάλογο, και το πρωταρχικό θέμα, η οριοθέτηση ενός σημείου για το ξεκίνημα του διαλόγου.

Προϋπόθεση για τη μετάθεση του δημοψηφίσματος ήταν η έναρξη διαλόγου μεταξύ του Κιέβου και των νοτιοανατολικών περιοχών. Πολύ περισσότερο, προϋπόθεση για τον διάλογο μπορεί να είναι μόνο ο τερματισμός της στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον της αντιπολίτευσης και η έναρξη του αφοπλισμού από το Κίεβο των ακραίων στοιχείων. Κάτι που αναφέρθηκε και στη σημφωνία της Γενεύης, στις 17 Απριλίου. Ο ηγέτης του «Νοτιοανατολικού» κινήματος, Ολέγκ Τσαριόφ, είχε επιβεβαιώσει την ετοιμότητα να αναβληθεί το δημοψήφισμα, με τον όρο να τηρηθούν από τις νέες ουκρανικές αρχές τα συμφωνηθέντα στη Γενεύη και να συμφωνήσει ο πληθυσμός με ένα τέτοιο βήμα.

Απαραίτητες οι εγγυήσεις

Το θέμα των εγγυήσεων για την αντιπολίτευση και συνολικά για το λαό της Νοτιοανατολικής Ουκρανίας, το οποίο ήχησε φευγαλέα στη συνάντηση της Μόσχας, είναι πολύ σημαντικό, καθώς θέτει το περιεχόμενο των μελλοντικών συνομιλιών, εφόσον αυτές τελικά πραγματοποιηθούν. Στη συνάντηση είχε γίνει λόγος για την ανάγκη να συμφωνηθεί η μορφή των διαπραγματεύσεων, να καθοριστούν οι μετέχοντες από την πλευρά της νοτιοανατολικής χώρας, να τεθούν τα βασικά θέματα και να μείνει αυτή η υποθήκη ως κληρονομιά στον μελλοντικό πρόεδρο, ο οποίος υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είναι ο Πιοτρ Ποροσένκο. Αυτό θα έδινε την ελπίδα ότι δεν θα υπάρξει άρνηση για συμβιβασμό. Προς το παρόν όμως ο υποψήφιος πρόεδρος δηλώνει ότι δεν βλέπει άλλη εναλλακτική από την επιχείρηση των σωμάτων ασφαλείας.

Αναμφίβολα η Ρωσία ενδιαφέρεται να διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία, καθώς θα πρέπει να έχει νόμιμους εταίρους στο Κίεβο για τη διεξαγωγή συνομιλιών. Σε διαφορετική περίπτωση, όλες οι πόρτες για επικοινωνία με τις ουκρανικές αρχές θα είναι κλειστές προς τη Δύση, και εκεί ακριβώς θα γραφεί εν συνεχεία η ουκρανική ιστορία. Οι νέες ουκρανικές αρχές το κατανοούν αυτό, αν και εξακολουθούν να διασπείρουν τον πανικό, επιδιώκοντας να πείσουν τους πάντες -στο εσωτερικό της χώρας και στο εξωτερικό- ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να στείλει στρατό και να ματαιώσει τις εκλογές.

Σταθερή, Ομόσπονδη Ουκρανία

Η Ρωσία επιθυμεί μια σταθερή Ουκρανία. Η τωρινή έμμεση συμμετοχή της στην ουκρανική κρίση ήταν μια αναπόφευκτη αντίδραση στην αποσταθεροποίηση της γειτονικής χώρας, η οποία είναι πολύ σημαντική για τη Μόσχα σε διεθνή, οικονομική, ιστορική και ανθρωπιστική διάσταση. Η παρατεταμένη αστάθεια μπορεί να καταστρέψει τις διαμορφωθείσες επί αιώνες σχέσεις και να καλλιεργήσει το έδαφος για μια πολιτική απομάκρυνσης της Ουκρανίας από τη Ρωσία.

Το άλλο ενδιαφέρον της Ρωσίας, είναι επίσης πολύ προφανές, πρόκειται για την ομοσπονδιοποίηση της Ουκρανίας. Δεν υπάρχει λόγος να κρυφθεί ότι αυτό θα επιτρέψει στη Ρωσία να διατηρήσει την επιρροή της στην Ουκρανία υπό οποιαδήποτε ξαφνική αλλαγή της εξουσίας μελλοντικά. Συν τοις άλλοις, ο φεντεραλισμός μπορεί να αποβεί και σημαντικός σταθεροποιητικός παράγοντας για την Ουκρανία, εφόσον θα υποχρεώσει την οποιαδήποτε νέα ηγεσία στο Κίεβο να φροντίσει για τη διαφύλαξη της ισορροπίας, τόσο στην εξωτερική, όσο και στην εσωτερική πολιτική.

Υπάρχουν και χειρότερα

Το ρωσικό σενάριο για την Ουκρανία, είναι οπτιμιστικό. Στην πραγματικότητα δε, η πορεία κατάπτωσης των θεσμών μπορεί να συνεχιστεί και να καταστεί μη αναστρέψιμη. Τότε, η προσπάθεια απομόνωσης του ρωσόφωνου τμήματος της κοινωνίας θα οδηγήσει σε πραγματική διάλυση της χώρας και γεωγραφική διεύρυνση των εσωτερικών διαφωνιών.

Αν αυτό που συνέβη το χειμώνα που πέρασε θεωρηθεί ως επανάσταση, τότε είναι οφθαλμοφανές το ανολοκλήρωτο της διαδικασίας. Το μέλλον εγκυμονεί πρωτοφανείς οικονομικές δυσκολίες και την εμφάνιση της κοινωνικής διάστασης των διαμαρτυριών. Η συναίνεση μεταξύ των ελίτ είναι πάρα πολύ ασταθής ενώ αρκετοί πολιτικοί, με πρώτη απ’ όλους τη Γιούλια Τιμοσένκο, είναι έτοιμοι να αγωνιστούν για την εξουσία, χωρίς να αποκλείουν ένα νέο Μαϊντάν. Η ουκρανική επανάσταση, αν μπορεί να ονομαστεί έτσι, δεν οδήγησε ακόμη σε αλλαγή των ελίτ, στην εμφάνιση νέων προσώπων, και στην ανακατανομή της περιουσίας, παρά μόνο σε έναν πολύ μεγάλο αριθμό θυμάτων. Αν δεν αρχίσει η διαπραγματευτική διαδικασία, όλα αυτά θα συνεχίσουν να υφίστανται στο προσεχές μέλλον.

Ο Ντμίτρι Οφιτσέροφ είναι αντεπιστέλλον μέλος του καθηγητικού προσωπικού της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών της Ρωσίας

Η Ρωσία Τώρα