Αντρέι Ιλιάσενκο, ειδικά για τη RBTH

Το κύμα των περιφερειακών κρίσεων δημιουργεί νέα δεδομένα στη διεθνή γεωπολιτική πραγματικότητα. Σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη παγκόσμια πολιτική σκηνή, απαιτείται η εξεύρεση νέων διπλωματικών εργαλείων και διεθνείς αποφάσεις με θεσμική νομιμότητα, οι οποίες να οδηγούν στην επίλυση των σύνθετων συγκρουσιακών προβλημάτων.

Το σημαντικότερο αποτέλεσμα του «ψυχρού πολέμου», ήταν η κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ και της ίδιας της Σοβιετικής Ένωσης. Οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που μέχρι τότε ήταν μέλη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και οι σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής, σε διάφορα στάδια μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και στο ΝΑΤΟ. Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών των διεργασιών, οι δυτικές διεθνείς θεσμικές δομές έφτασαν πολύ κοντά στα σύνορα της νέας – μετασοβιετικής – Ρωσίας.

Τα σενάρια της «νέας τάξης»

Ωστόσο, στη Δύση εξακολουθούν να ανησυχούν, ότι η ΕΣΣΔ μπορεί να ξαναγεννηθεί. Αυτό ανακοίνωσε δημόσια τον Ιανουάριο του 2014, όταν αποχωρούσε από το αξίωμα της επικεφαλής του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, η Χίλαρι Κλίντον. Σύμφωνα με την έμπειρη πολιτικό, η νέα Σοβιετική Ένωση μπορεί να δημιουργηθεί με νέα ονομασία, όπως «Τελωνειακή Ένωση» ή «Ευρασιατική Ένωση». Μια πιο συγκεκριμένη ιδέα είχε διατυπώσει ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφαλείας των ΗΠΑ Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι (Zbigniew Brzezinski). «Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι μια αυτοκρατορία, αλλά με την Ουκρανία, αυτόματα, μετατρέπεται σε μια αυτοκρατορία … ».

Ο Μπρεζίνσκι, φυσικά, είναι μια γνωστή προσωπικότητα με κύρος, αλλά ακόμη και αυτός δεν είναι αλάθητος. Διότι, δεν υπάρχουν ιστορικά παραδείγματα που να μας δείχνουν, ότι όταν μια αυτοκρατορία συντρίβεται, ξαναγεννιέται «από τις στάχτες της» ακριβώς η ίδια. Η νέα Ρωσία (Ρωσική Ομοσπονδία), δεν θα γίνει ποτέ Σοβιετική Ένωση ή Ρωσική Αυτοκρατορία. Δεν υπάρχουν για αυτό, ούτε τα ιδεολογικά, πόσο μάλλον τα πολιτικά υπόβαθρα.

Μία ρεαλιστική λύση

Ωστόσο, η Μόσχα ενδιαφέρεται πραγματικά να αναβιώσει τους οικονομικούς δεσμούς της με τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Και σε αυτή τη στρατηγική συνηγορεί το γεγονός, ότι η Ρωσία συνορεύει με δύο παγκόσμια οικονομικά κέντρα. Είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Κίνα, που το μέγεθος των αγορών τους είναι ασύγκριτα μεγαλύτερο της ρωσικής. Ίσως, ο Πούτιν να ήταν διατιθέμενος να ενωθεί με έναν από τους δύο ευρασιατικούς οικονομικούς γίγαντες σαν ισότιμος εταίρος. Κανείς όμως δεν τον καλεί για συνεργασία σε τέτοιο επίπεδο. Αλλά και να γίνει ένας απλός προμηθευτής πρώτων υλών (φυσικών πόρων) ενός από αυτούς, η Μόσχα επίσης δεν το θέλει.

Από αυτή τη θέση ξεκίνησε και η ιδέα του Ενιαίου Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ). Μιας κοινής αγοράς αγαθών, κεφαλαίων, υπηρεσιών και εργασίας, την οποία δημιουργούν η Ρωσία, το Καζακστάν και η Λευκορωσία. Σε αυτή τη δομή ολοκλήρωσης είναι έτοιμες να προσχωρήσουν η Αρμενία και το Κιργιστάν. Μέχρι το Μάϊο, θα πρέπει να είναι έτοιμα όλα τα επίσημα έγγραφα για την ένταξή τους. Ωστόσο, χωρίς την Ουκρανία, που έχει πληθυσμό 45 εκατομμύρια και ανεπτυγμένη βιομηχανία, ο ΕΟΧ δεν θα διαθέτει εκείνο το μέγεθος της αγοράς που να μπορεί να ανταγωνιστεί τα άλλα οικονομικά κέντρα.

Αυτή η παράμετρος είναι αρκετά κατανοητή στις ΗΠΑ και την ΕΕ, οι οποίες προσπαθούν συστηματικά να τραβήξουν την Ουκρανία στη σφαίρα της δικής τους επιρροής. Η κατάληξη αυτής της διαδικασίας θα μπορούσε να είναι μια συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, που θα έκλεινε όμως το δρόμο της χώρας προς την ευρασιατική ολοκλήρωση με τη Ρωσία.

Ωστόσο, η υπογραφή της συμφωνίας, που είχε προγραμματιστεί για το τέλος του Νοεμβρίου 2013 στη διάρκεια της συνόδου κορυφής της ΕΕ στο Βίλνιους, δεν πραγματοποιήθηκε. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς , προφανώς, είχε αποφασίσει να συνεχίσει να διαπραγματεύεται με την ΕΕ και τη Ρωσία με την ελπίδα να κερδίσει κάτι επιπλέον για τη χώρα του. Έτσι, ανέβαλε την υπογραφή, ελπίζοντας να πάρει από τη Ρωσία βοήθεια με τη μορφή δανείων και εκπτώσεων επί της τιμής του φυσικού αερίου.

Τα μεθεόρτια μιας συνθήκης που δεν υπογράφτηκε

Κάτω από την πίεση του «Μαϊντάν», στο οποίο βγήκαν να διαδηλώσουν οι υποστηρικτές της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης της Ουκρανίας, ο Γιανουκόβιτς παρέδωσε την εξουσία χωρίς σχεδόν καμία αντίσταση. Οι πολιτικοί διάδοχοι του στο Κίεβο, επανέφεραν αμέσως το διάνυσμα της κίνησης της Ουκρανίας προς τα δυτικά, θέτοντας τη Μόσχα μπροστά στη μοιραία επιλογή.

Είναι γεγονός, ότι το φάντασμα της ΕΣΣΔ και οι φόβοι των αμερικανών και των ευρωπαίων πολιτικών για μια αναβίωση της σοβιετικής αυτοκρατορίας, αντανακλούνται στη Ρωσία όχι μόνο με τη μορφή οικονομικής πίεσης, αλλά και με προβλήματα ασφάλειας της χώρας.

Το ΝΑΤΟ, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ διευρύνθηκε απότομα με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής, φθάνοντας στα ρωσικά σύνορα. Την ίδια στιγμή, το γεωγραφικό πεδίο δράσης της Συμμαχίας πέρασε τα όρια του Ατλαντικού: Έφτασε στην Αφρική (Λιβύη), τη Μέση Ανατολή (Ιράκ) και στην Κεντρική Ασία (Αφγανιστάν). Οι ρώσοι στρατηγοί ποτέ δεν θα σταματήσουν να πιστεύουν, ότι η απειλή από το ΝΑΤΟ συνεχίζει να υπάρχει. Ακόμα περισσότερο ανησυχούν για την προοπτική της εγκατάστασης των συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας των ΗΠΑ στην Ουκρανία, τα οποία μπορούν να αφαιρέσουν το κύριο ανατρεπτικό αμυντικό πλεονέκτημα της Ρωσίας, τους βαλλιστικούς πυραύλους που εκτοξεύονται από χερσαίες βάσεις της ρωσικής ενδοχώρας.

Η απάντηση της Ρωσίας

Τέλος, η Μόσχα είναι δύσκολο να αποδεχτεί το γεγονός ότι η Ουκρανία, που μαζί με τη Ρωσία αποτελούν το σκελετό του σλαβικού- ορθόδοξου πολιτισμού, περνά κάτω από την επιρροή του δυτικού πολιτισμού, ένθεν – κακείθεν του Ατλαντικού. Λαμβάνοντας υπόψη τις εξαιρετικά στενές διαπροσωπικές επαφές των κατοίκων των δύο κρατών, που τα τελευταία 350 χρόνια βρίσκονταν μαζί, ως ισότιμα μέλη στον ίδιο οργανισμό, η «αποκόλληση» της Ουκρανίας γίνεται το μεγαλύτερο εσωτερικό πολιτικό πρόβλημα για τη Ρωσία.

Έτσι, δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση για αντίδραση της Μόσχας στην επιθυμία των ρωσόφωνων κατοίκων της ουκρανικής χερσονήσου της Κριμαίας, που αποτελούν το 90% του πληθυσμού της Αυτόνομης Δημοκρατίας και ζητούν να γίνουν τμήμα της Ρωσίας. Και τα σημερινά δεδομένα, αναφορικά με το ορισμένο για τις 16 Μαρτίου δημοψήφισμα των κατοίκων της Κριμαίας, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για το αποτέλεσμα.  

Χαλαρή αντίδραση από τη Δύση

Φαίνεται, ότι η Δύση αντιλαμβάνεται, ότι η «αποκόλληση» της Ουκρανίας δυσαρεστεί αρκετά τη Ρωσία.  Έτσι, μια κατάσταση που θα αφορά σε «μεταβίβαση» της Κριμαίας στη Ρωσία σαν ένα «βραβείο της παρηγοριάς», μάλλον είχε προβλεφθεί. Διαφορετικά, είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την αναιμική αντίδραση της Δύσης στις κινήσεις των αρχών της Αυτόνομης Δημοκρατίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πάγωσε τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία σχετικά με τις διευκολύνσεις στη διαδικασία έκδοσης θεωρήσεων εισόδου (visa) και την προετοιμασία της νέας συμφωνίας-πλαίσιο για την ανάπτυξη της συνεργασίας. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια που οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε αδιέξοδο. Οι δυτικοί απείλησαν ότι δεν θα μεταβούν στο Σότσι για τη σύνοδο κορυφής των «Οκτώ». Οι αντιδράσεις είναι τόσο απαλές που τις νιώθεις σαν ένα απλό τσίμπημα καρφίτσας. Διότι εκτός από το θέμα της «G8», οικονομικές κυρώσεις στη Ρωσία, δεν έχουν επιβληθεί. Οι ΗΠΑ επίσης, μιλούν για κυρώσεις στις θεωρήσεις εισόδου σε ρώσους αξιωματούχους. Αλλά η λίστα δεν είναι έτοιμη. Στον πάγο μπήκε και η στρατιωτική συνεργασία. Δεν θα δούμε αμερικανούς στρατιωτικούς στο «δίαθλο τεθωρακισμένων» (ασκήσεις επίδειξης) στα περίχωρα της Μόσχα (!)… Τέλος, έχει επίσης ακυρωθεί η επίσκεψη τεσσάρων ρώσων εμπειρογνωμόνων για θέματα αγροτικής οικονομίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ναι, αυτή είναι η πραγματικότητα. Κανείς δεν θέλει να αναλάβει το οικονομικό κόστος από το κλείσιμο των διαύλων επικοινωνίας με τη Μόσχα, όταν εκκρεμούν το Συριακό, το ζήτημα των πυρηνικών του Ιράν και το πρόβλημα που λέγεται Αφγανιστάν. Αλλά η Κριμαία, είναι μόνο ένα μέρος της κρίσης. Και μάλιστα, ένα πολύ μικρό τμήμα της.

Εκκρεμότητες

Διότι, για παράδειγμα, δεν είναι σαφές τι ακριβώς θα συμβεί με τις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, εκεί που ζουν πολλοί ρώσοι που δεν θέλουν να υπακούσουν στη φιλοδυτική κυβέρνηση του Κιέβου. Αλλά πολύ πιο σημαντικό, είναι να καταλάβουμε πώς θα προχωρήσουν και που θα καταλήξουν οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, επειδή καμία εκ των πλευρών, απ’ ότι φαίνεται, δεν έχει απαλλαχθεί από τη νοοτροπία του «ψυχρού πολέμου». Τέλος, υπάρχει και το πρόβλημα του σχηματισμού μιας νέας παγκόσμιας τάξης θεσμικής νομιμότητας, την αναγκαιότητα της οποίας μαρτυρούν με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο οι κρίσεις στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τώρα στην Ουκρανία.

H Ρωσία Τώρα