Από τον απεσταλμένο μας στη Μόσχα Κώστα Ράπτη

Η Ευρασιατική Ένωση, την οποία οραματίζεται ο Βλαντίμιρ Πούτιν, με στόχο
την (οικονομική καταρχάς) επανενοποίηση του μετασοβιετικού χώρου, δεν
έχει ακόμη συγκροτηθεί. Διαθέτει, όμως, ήδη την αδιαμφισβήτητη
πρωτεύουσα της: την πόλη που άλλοτε ήταν συνδεδεμένη στη συλλογική
φαντασία μόνο με τις εικόνες του περιτειχισμένου Κρεμλίνου και των
στρατιωτικών παρελάσεων στην Κόκκινη Πλατεία και τώρα «επανεφευρίσκει»
τον εαυτό της ως μια αντιφατική, πλην σφύζουσα, καπιταλιστική μητρόπολη.

Ευτυχής συγκυρία μάς έφερε την προηγούμενη εβδομάδα στη Μόσχα, ακριβώς
τη στιγμή που η νέα ουκρανική κρίση έστρεφε το διεθνές ενδιαφέρον στο
ανοιχτό ερώτημα αν θα είναι η Ρωσία ή η Δύση (εν προκειμένω η
γερμανοκρατούμενη Ε.Ε.) που θα καταφέρει να δελεάσει το Κίεβο. Το ότι η
αντιπαράθεση των δύο πόλων δεν έχει πλέον συστημικά και ιδεολογικά
χαρακτηριστικά, όπως το μαρτυρούσε, άλλωστε, η πανταχού παρουσία της
ελεύθερης αγοράς στους δρόμους της ρωσικής πρωτεύουσας, καθόλου δεν
υποβαθμίζει τη σημασία των μεταψυχροπολεμικών ανταγωνισμών. Όμως, η
αφορμή της επίσκεψης δεν οφειλόταν στην πολιτική ειδησεογραφία.

Η ο press tour που διοργάνωσαν για εκπρο σώπους μέσων ενημέρωσης από όλο
τον κόσμο το Τμήμα Εξωτερικών Οικονομικών και Διεθνών Σχέσεων του Δήμου
Μόσχας και η αγγλόφωνη εφημερίδα «Moscow Times», σε συγχρονισμό με το
Moscow Urban Forum, που διοργανωνόταν τις ίδιες ημέρες, έθετε στο
επίκεντρο τα (συγκριτικώς ανώδυνα εκ πρώτης όψεως) θέματα των πολιτικών
αστικής ανάπτυξης. Που ήταν, ωστόσο, απολύτως αποκαλυπτικά για τις
ευρύτερες οικονομικές και (γεω)πολιτικές δυναμικές που μεταμορφώνουν τη
σύγχρονη Ρωσία και το περιφερειακό της περιβάλλον. Τη δε εικόνα που
μετέφεραν οι συνεδριακές παρουσιάσεις και οι πεζές στατιστικές
μετέτρεπαν σε εύγλωττη πραγματικότητα οι εντυπώσεις της μοσχοβίτικης
καθημερινότητας που πολιορκούσαν τον περιστασιακό περιηγητή.

Η νεοαποκτημένη χλιδή
Για τους γνωρίζοντες, η «πραγματική Ρωσία», λιτή, ανθρώπινη και προσηνής
στους ξένους, δεν ξεκινά παρά μετά τον τέταρτο από τους ομόκεντρους
δακτυλίους που περιβάλλουν την αλαζονική πρωτεύουσα. Τα δεδομένα της
συλλογικής ψυχολογίας είναι βεβαίως κάτι το απροσδιόριστο, όμως η
λιγότερο αμφίσημη γλώσσα των οικονομικών στοιχείων αποδεικνύει ότι
πράγματι, σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα, η Μόσχα είναι ένας «ξέχωρος
κόσμος», αν όχι και ένας «δυνάστης». Η μεγαλούπολη των 12 εκατομμυρίων
κατοίκων (ή 17, αν συνυπολογίσουμε και τα εξώτερα προάστια) συγκεντρώνει
το 80% των χρηματοπιστωτικών ροών της Ρωσίας, το 50% του ρωσικού
τραπεζικού κεφαλαίου και το 90% του όγκου των χρηματιστηριακών
συναλλαγών. Το μηνιαίο καθαρό κατά κεφαλήν καθαρό εισόδημα των
Μοσχοβιτών υπολογίζεται στα 1.396 δολάρια (έναντι 738 για την Αγία
Πετρούπολη και 562 για την όλη Ρωσία), οι κατά κεφαλήν ξένες άμεσες
επενδύσεις στα 538 δολάρια (έναντι 262 για την άλλοτε αυτοκρατορική
πρωτεύουσα και 112 για τη λοιπή χώρα), ενώ ο όγκος λιανικού εμπορίου που
αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο ανέρχεται στα 8.052 δολάρια (έναντι 4.466
και 3.433 αντιστοίχως).

Ο νεοαποκτημένος αυτός πλούτος, και τα ήθη που γεννά, σφηνώνεται με κάθε
αφορμή στο μάτι του επισκέπτη, είτε αυτό έχει να κάνει με την κίνηση
στους δρόμους, είτε με την κατάσταση της αγοράς ακινήτων, είτε με την
πληθώρα των εμπορικών καταστημάτων και τη ζωντάνια της νυχτερινής ζωής,
είτε και με την αδιαφορία προς ό,τι έχει να κάνει με τον δημόσιο χώρο
(παραμελημένοι κοινόχρηστοι χώροι πολυκατοικιών, αγενής συμπεριφορά στις
ουρές, παράτολμη οδήγηση).

Σε μια πόλη όπου στο πυκνό δίκτυο του ονομαστού μετρό ο μέγιστος χρόνος
αναμονής για τον συρμό είναι τα δύο λεπτά, το κυκλοφοριακό πρόβλημα πάνω
από την επιφάνεια της γής είναι αφόρητο, και τα τρόλεϊ σχεδόν άδεια,
καθώς οι Μοσχοβίτες έχουν επιδεικτικά προσχωρήσει στη λατρεία του Ι.Χ. –
αν και τα ρωσικά μοντέλα σπανίως πλέον κάνουν την εμφάνισή τους. Πολύ
συχνά, ακούει κανείς να δίνονται ραντεβού για δουλειές «μετά το τράφικ»,
ήτοι μετά τις 10 το βράδυ, αν και παραμονεύουν πάντοτε οι δυσάρεστες
εκπλήξεις, αν κρίνουμε από τη μεταμεσονύχτια συμφόρηση που προκάλεσε
στην Μπαλσάια Νταραγκομίλοφσκαϊα η «νύχτα εκπτώσεων» του mall
Εβροπέισκαϊα.

Ούτως ή άλλως, η πόλη κατά μία έννοια «δεν κοιμάται», εφόσον η συχνά
24ωρη λειτουργία των καταστημάτων ήρθε να προστεθεί στα σοβιετικά ήθη,
που δεν γνώριζαν την αργία της Κυριακής.

Αντιφατικές εικόνες
Σε μια διαρκή άσκηση «βιωμένου μεταμοντερνισμού» η πόλη αναμετριέται με
αντιφατικές ερμηνείες του παρόντος και του παρελθόντος της, καθώς ο
ξέφρενος καταναλωτισμός διαπλέκεται με την υπόρρητη αποκατάσταση του
Στάλιν, τα τσαρικά μνημεία με την αρ νουβό των αρχών του 20ού αιώνα, τα
φουτουριστικά πειράματα της πρώτης επαναστατικής περιόδου, τα θλιβερά
μπρεζνιεφικά μονομπλόκ των περιχώρων και τους κραυγαλέους γυάλινους
ουρανοξύστες των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Το υπουργείο Άμυνας διαθέτει, πλέον, τον δικό του περικαλλή ναό, στις
πύλες του Κρεμλίνου (δίπλα από το Μαυσωλείο του Λένιν) επέστρεψαν τα
χριστιανικά σύμβολα, οι εικόνες αγίων εντοπίζονται παντού (από τα
δηλωμένα ή πειρατικά ταξί μέχρι τους τοίχους των μπαρ), ενώ ταυτόχρονα
τα δημόσια κτίρια φέρουν ακόμη ανάγλυφα με το σφυροδρέπανο και ο
ανδριάντας του Μαρξ στην Πλατεία Επανάστασης περιβάλλεται από
χριστουγεννιάτικα λαμπιόνια (σ.σ.: ο Δήμος Μόσχας έκρινε ότι ο
εορταστικός φωτισμός, που λόγω Παλαιού Ημερολογίου θα διατηρηθεί μέχρι
τα τέλη Ιανουαρίου, αποτελεί καλό αντίδοτο στην εποχική κατάθλιψη, την
οποία επιδείνωσε η προ-πέρσινη απόφαση Μεντβέντεφ για κατάργηση της
θερινής αλλαγής ώρας).

Σε ένα περιβάλλον που η «ελληνικού στυλ» τέχνη της παράκαμψης των νόμων
και η πανταχού παρούσα διαφθορά μικρών και μεγάλων δημοσίων λειτουργών
αποτελούν (μαζί με την πλήρη αναξιοπιστία του φορολογικού μηχανισμού) το
μεγαλύτερο πραγματικό αναπτυξιακό εμπόδιο, η αντιγραφή δυτικών
«συμπεριφορών», όπως η απαγόρευση και της παραμικρής κατανάλωσης αλκοόλ
στους οδηγούς ή η ολική (από το ερχόμενο καλοκαίρι) απαγόρευση του
καπνίσματος σε όλους τους κλειστούς χώρους, φαντάζει ως δήλωση προθέσεων
εκσυγχρονισμού.

Η μάχη της δημαρχίας
Πολιτικά ανυπότακτη, η Μόσχα των ανερχόμενων μεσοστρωμάτων υπήρξε η
κατεξοχήν εστία των διαδηλώσεων κατά του Πούτιν στην Πλατεία Μπαλότναγια
και επεφύλαξε απροσδόκητα υψηλό ποσοστό στον μπλόγκερ Αλεξέι Ναβάλνι, ο
οποίος διεκδίκησε τη δημαρχία απέναντι στον πολυπράγμονα Σεργκέι
Σομπιάνιν, πρώην προσωπάρχη του Κρεμλίνου. Είναι, λοιπόν, η «πρωτεύουσα
της Ευρασίας» και ένα μεγάλο πολιτικό εργαστήρι – όσο και αν δεν δείχνει
να συμφωνεί η Ρωσία πέραν του τέταρτου δακτυλίου…

Ποιοι πληρώνουν τον «Λογαριασμό»
Λιγότερο ευπρόσδεκτο, βέβαια, είναι το εντυπωσιακά υψηλό κόστος ζωής (με
την εξαίρεση των τσιγάρων, των εισιτηρίων μετρό και των οικιακών
κοινωφελών υπηρεσιών), το οποίο κατατάσσει τη Μόσχα, σύμφωνα με τις
διεθνείς στατιστικές, δεύτερη μετά το Τόκιο ακριβότερη πόλη του κόσμου.
Τουλάχιστον, η αφειδής κεντρική παροχή θέρμανσης στην πόλη αντισταθμίζει
πλήρως τον μοσχοβίτικο χιονιά, όσο και αν υπενθυμίζει ότι με την
μονοκαλλιέργεια του φυσικού αερίου η Ρωσία απλώς «καταναλώνει από το
μέλλον» της. Το γεγονός ότι μετά την ιδιωτικοποίηση της στέγης οι
«γηγενείς» βρέθηκαν απαλλαγμένοι από τα ενοίκια, που έχουν εκτοξευθεί
στα ύψη (αν δεν αναδείχθηκαν και σε εισοδηματίες, σε περίπτωση κάποιας
κληρονομιάς) υπογραμμίζει τις νέες ανισότητες που διαπερνούν την πόλη,
εφόσον ο οδυνηρός λογαριασμός περνά εξολοκλήρου στους μετανάστες από το
εσωτερικό ή το πρώην σοβιετικό «εγγύς εξωτερικό».

Άλλωστε, τα ασιατικά χαρακτηριστικά των οδοκαθαριστών και των εργατών
στους δρόμους, υπενθυμίζει την πολυφυλετική σύνθεση του μοσχοβίτικου
πληθυσμού – όπως την υπενθυμίζουν, δυστυχώς, και οι στατιστικές για τις
ρατσιστικές επιθέσεις των σκίνχεντς στους «σκουρόχρωμους» και ευρύτερα
αντιπαθείς για την καπατσοσύνη τους Καυκάσιους.

Οι διαιρέσεις είναι και ηλικιακές, καθώς, την ώρα που οι μισθοί των
5.000 ευρώ δεν είναι διόλου ανέφικτοι για επαγγελματίες, οι συνταξιούχοι
των 400 ευρώ παραμένουν αθέατοι, σε μια πόλη που, παρά το δημογραφικό
πρόβλημα της Ρωσίας, φαντάζει παραπλανητικά νεανική.

*Αναδημοσίευση από το “ΚΕΦΑΛΑΙΟ” της 14ης Δεκεμβρίου

Πηγή:http://www.capital.gr/News.asp?id=1928944&ppg=1