Η επόμενη Σύνοδος Κορυφής ΕΕ – Ρωσίας
στο τέλος του Δεκεμβρίου θα είναι επετειακή, η 30η στη σειρά των συναντήσεων των μεγάλων
«παικτών» της Ευρασίας. Ο ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, το πιθανότερο θα
προτείνει -για μια ακόμα φορά- στην Ευρώπη μια στρατηγική σχέση οικονομικής
συνεργασίας και πολιτικής σύγκλισης. Ο Πούτιν είναι συνεπής σε αυτή την
προσέγγιση. Την ακολουθεί από τις ημέρες της πρώτης προεδρικής θητείας του,
στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ακόμα και όταν οι σχέσεις των δύο πλευρών
πέρασαν, από τη φάση των υψηλών προσδοκιών σε περιόδους έντασης, στο τέλος της
περασμένης δεκαετίας, αλλά και κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του, ο
Πούτιν, επιμένει στις ίδιες θέσεις. Η Ρωσία και η ΕΕ θα πρέπει να ενώσουν τα
«δυναμικά» στοιχεία τους, γιατί αυτό είναι η φυσική εξέλιξη των πραγμάτων, και
είναι αναγκαίο. Χωρίς αυτό, και τα δύο μέρη θα χάσουν έδαφος στον πολύ
ανταγωνιστικό κόσμο του εικοστού πρώτου αιώνα.

Ουδείς βεβαίως, φέρνει αντίρρηση σε
κάτι τέτοιο. Το θέμα είναι όμως, σε ποιά βάση θα γίνει. Η ΕΕ ανέκαθεν θεωρούσε
δεδομένο ότι βάση πρέπει να είναι το μοντέλο, οι αρχές και οι κανόνες της
Ενωμένης Ευρώπης, και ότι η Ρωσία θα -απλά- πρέπει να προσαρμοστεί στην
πραγματικότητα της Ευρώπης. Ο Πούτιν, αντίθετα, θεωρούσε ότι αυτή η διαδικασία
θα πρέπει να στηρίζεται στην αρχή της ισοτιμίας, και σταδιακά να επέλθει η
σύγκλιση. Ετσι, η Μόσχα αντιτάχθηκε στα κριτήρια της Ευρώπης, αν και αρκετά εξ’
αυτών δεν τα αμφισβήτησε.

Μετά την επιστροφή του Πούτιν στην
προεδρία, το 2012, πολλά άλλαξαν. Πολιτικά, η Ρωσία αρνείται συνειδητά να
ακολουθήσει το συγκεκριμένο μοντέλο. Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, η
Μόσχα είχε αρκετές συγκρούσεις με τους Ευρωπαίους εταίρους σε ζητήματα
πολιτικής και αξιών. Η Ρωσία πάντα υπερασπιζόταν την «εθνική της ιδιαιτερότητα»
και επεσήμαινε επανειλημμένως ότι είναι άλλη η ιστορική πορεία, μέσω της οποίας
η Ευρώπη έφτασε στο δικό της σημερινό μοντέλο της Δημοκρατίας, και άλλη η πορεία
της Ρωσίας. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί κανείς να απαιτεί από τη Ρωσία να κάνει
άλματα αιώνων μέσα σε λίγα χρόνια, και κατά συνέπεια θα πρέπει να γίνουν
απολύτως σεβαστές οι κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές ιδιαιτερότητές της.
Ταυτόχρονα πάντως, η Μόσχα επουδενί απέρριψε το πακέτο των αξιών και τον τελικό
προορισμό. Απλά, η Ρωσία απαιτούσε να γίνει σεβαστό το δικαίωμά της να κινηθεί
προς τη Δημοκρατία με το δικό της τρόπο και ρυθμούς.

Αμφισβητείται
το ευρωπαϊκό μοντέλο
Τώρα η Ρωσία, στην πραγματικότητα, έχει
παύσει να αναγνωρίζει ότι υπάρχει ένας στόχος. Το «μέσο» ευρωπαϊκό πρότυπο δεν
θεωρείται πλέον σημείο αναφοράς και το περιεχόμενο του «πακέτου» των αξιών
τίθεται υπό αμφισβήτηση. Αν στο παρελθόν η Μόσχα αρνιόταν την ίδια την έννοια
της «αξίας», επειδή έβλεπε σε αυτήν μια προσπάθεια άσκησης πίεσης σε βάρος της,
και επέμεινε στην ανάγκη να επιδιωχθεί η σύγκλιση των συμφερόντων ανάμεσα στις
δύο πλευρές, σήμερα στη Ρωσία τα πράγματα είναι πολύ πι διαφορετικά. Μάλιστα,
τώρα πιά δεν είναι η Ευρώπη που επικρίνει τη Ρωσία για παρέκκλιση από τις
αξίες, αλλά είναι η ίδια Ρωσία που κατηγορεί την Ευρώπη ότι τις ξεχνάει. Πολύ
περισσότερο, που με την πολιτική και οικονομική κατάσταση του Παλαιού Κόσμου να
είναι σήμερα ρευστή, κανείς δεν τολμά να παρουσιάσει την Ευρώπη σαν το πρότυπο.

Η υπόθεση των Pussy Riot,
έφερε στην επιφάνεια αυτήν ακριβώς την κάθετη διάσταση απόψεων. Στην Ευρώπη,
για παράδειγμα, μιλούσαν για πολιτικές διώξεις και παραβιάσεις του δικαιώματος
στην ελευθερία της έκφρασης, ενώ στη Ρωσία γινόταν λόγος για ιεροσυλία,
βλασφημία και για προσβολή των θρησκευτικών συναισθημάτων. Ως γνωστόν, το πάνκ
συγκρότημα νεαρών τραγουδιστριών εμφανίστηκε να τραγουδάει μπροστά στο ιερό του
Μητροπολιτικού ναού του Σωτήρος στο κέντρο της Μόσχας, κατά του Πούτιν. Πέραν
της προπαγάνδας και από τις δύο μεριές, είναι φανερό ότι στην ουσία
συγκρούονται κοσμοθεωρίες. Η “φιλελεύθερη ιδεολογία” από τη μια πλευρά, που
είναι ίδιο γνώρισμα της Ευρώπης, και η “παραδοσιακή” που έχει απλώσει τις ρίζες
της στη Ρωσία.

Ρωσία
και Ευρώπη, σε αναζήτηση ταυτότητας
Από τη στιγμή που κατέρρευσε το
σοβιετικό και μετα-σοβιετικό ηθικό και ιδεολογικό μοντέλο, η κοινωνία της
Ρωσίας αρχίζει να ψάχνει για άλλο στήριγμα. Ο προσπάθεια πρόσδεσης σε
πολιτιστικές και θρησκευτικές παραδόσεις, δεν είναι η πρώτη φορά που
σημειώνεται στην ιστορία. Ταυτόχρονα όμως, κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι σε αυτή
τη βάση θα διαμορφωθεί και θα οικοδομηθεί η νέα εθνική ταυτότητα. Το εκκρεμές
της αναζήτησης μπορεί να ταλαντεύεται σε δύο κατευθύνσεις. Αλλά και στην
Ευρώπη, είναι απίθανο η ιδεολογική πλατφόρμα να παραμείνει αμετάβλητη. Θα ήταν
περίεργο να σκεφτεί κανείς ότι με τις συνεχείς παγκόσμιες μεταβολές και τους
ρυθμούς με τους οποίους συμβαίνουν αυτές οι αλλαγές, θα παραμείνει κάτι
ανεπηρέαστο. Μέχρι σήμερα είναι ξεκάθαρες οι αποκλίνουσες κατευθύνσεις των
κοσμοθεωριών και δεν υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος για να αναμένουμε ότι
σύντομα θα διορθωθεί η τροχιά τους.

Στην οικονομία, όμως, τα πράγματα
είναι εντελώς αντίθετα. Η Ρωσία, εντάχθηκε τελικά στον Παγκόσμιο Οργανισμό
Εμπορίου (ΠΟΕ), που από καιρό περίμενε η επιχειρηματική κοινότητα των
ισχυρότερων οικονομικά κρατών. Βέβαια, το γεγονός αυτό από μόνο του, δεν
αποτελεί το μαγικό ραβδάκι, το οποίο θα κάνει να πέσει στη Ρωσία χρυσή βροχή
ξένων επενδύσεων. Όμως, η ένταξη στον ΠΟΕ μετριάζει τις ανησυχίες των επενδυτών
και παρέχει μηχανισμούς για την προστασία των συμφερόντων τους. Αλλά και χωρίς
αυτό, το ενδιαφέρον των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων για τη Ρωσία, ούτως ή άλλως
ήταν αυξημένο. Και όχι μόνο λόγω των φυσικών της πόρων, αλλά γιατί αποτελεί μια
σχεδόν ανεξάντλητη αγορά με αυξανόμενη αγοραστική δύναμη, και είναι μια χώρα
που έχει ανάγκη την τεχνολογική συνεργασία με τις κορυφαίες εταιρείες και
κράτη.

Όπως σημείωσε πρόσφατα σε μια ιδιωτική
συνομιλία ένας ανώτερος ευρωπαίος αξιωματούχος, οποιαδήποτε και αν είναι η
«ταυτότητα» της Ρωσίας, πρέπει να παραδεχτούμε ότι για εμάς είναι το τελευταίο
Ελντοράντο. Γεγονός που είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη συνολική σημερινή
στασιμότητα της ΕΕ και των ανησυχητικών τάσεων παγκοσμίως. Έτσι, οι επιχειρηματικοί
κύκλοι, ενδιαφέρονται στο μέγιστο βαθμό ώστε οι πολιτικές ασυμφωνίες να μην
επηρεάζουν τη ρωσική αγορά, όπως ποτέ δεν εμπόδισαν τις επενδύσεις στην Κίνα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία δεν έχει κανένα πρόβλημα με το επενδυτικό κλίμα,
αλλά σε τελική ανάλυση, η χωρά ολοένα και περισσότερο τραβάει την προσοχή των
επενδυτών.

Στροφή προς την Ασία
Κατά πόσο είναι δυνατό να συνδυαστούν
αυτές οι δύο αποκλίνουσες τάσεις, δηλαδή η διογκούμενη ιδεολογικοπολιτική αλλοτρίωση και η
αυξανόμενη οικονομική έλξη; Αυτή η ασυμφωνία δεν μπορεί να
συνεχιστεί επ’ αόριστον. Σε κάποιο σημείο, είτε οι ευρωπαίοι θα αποδεχθούν το
ότι η Ρωσία έχει τη δική της αντίληψη για το πως πρέπει να είναι οι σχέσεις
τους κράτους με την κοινωνία της, και θα σταματήσουν να δίνουν προσοχή σε αυτό,
είτε στην αντίθετη περίπτωση, θα υποφέρει η οικονομική συνεργασία ολοένα
περισσότερο από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Η Μόσχα γνωρίζει τις αλλαγές που
γίνονται, ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Η χρυσή εποχή της ΓΚΑΖΠΡΟΜ
πέρασε. Από δω και στο εξής, πρέπει να παλέψουμε για τους πελάτες και για τις
τιμές. Και αυτό θα πρέπει να γίνεται τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Ασία, προς
την οποία ολοένα περισσότερο «κλείνουν το μάτι» οι ρώσοι. Πολιτιστικά και
ιστορικά, η Ρωσία ανήκει στην Ευρώπη και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει στο εγγύς
μέλλον. Αλλά η Ευρώπη βρέθηκε σε μια ασυνήθιστη θέση της παγκόσμιας
περιφέρειας. Η Ρωσία, με τα τρία τέταρτα της επιφάνειάς της να βρίσκονται στην
Ασία, πρέπει επειγόντως να διαμορφώσει μια «ανατολική» στρατηγική. Και η κύρια
προσπάθεια και οι δυνάμεις της στα επόμενα χρόνια, θα πρέπει να κατευθύνονται
ακριβώς προς τα εκεί.
Ο Φιόντορ Λουκιάνοφ,
είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού «Η Ρωσία στην παγκόσμια πολιτική» (Russia
in Global Affairs)