Ο σταθμός ραντάρ «ΝΤΑΡΙΑΛ», που
κατασκευάστηκε στην περιοχή Γκαμπάλα του Αζερμπαϊτζάν, τέθηκε σε λειτουργία το
1985. Επρόκειτο για ένα κρίκο της αλυσσίδας του συστήματος έγκαιρης
προειδοποίησης για πυραυλικές επιθέσεις και απειλές εναντίον της Σοβιετικής
Ένωσης, με ακτίνα δράσης έξη χιλιάδες χιλιόμετρα. Η εμβέλεια του σταθμού ραντάρ
στον Καύκασο ήταν τέτοια, που ανίχνευε ραδιοσήματα που γεωγραφικά προέρχονταν
από το σύνολο της Μέσης Ανατολής,
συμπεριλαμβανομένης της Συρίας, του Ισραήλ,
της Τουρκίας, του Ιράν, του Ιράκ, της περιοχής του Περσικού Κόλπου και του
Αφγανιστάν. Οι δυνατότητες του ραντάρ έφταναν μέχρι και την Ινδική χερσόνησο
και τις παρακείμενες θάλασσες του Ινδικού ωκεανού. Το 1991, μετά την κατάρρευση
της Σοβιετικής Ένωσης, ο σταθμός ραντάρ στη Γκαμπάλα πέρασε στην ιδιοκτησία της
χώρας στην οποία ήταν εγκατεστημένος. Αλλά το Αζερμπαϊτζάν, για πολλούς και
διάφορους λόγους δεν ήταν σε θέση να τον χρησιμοποιήσει για τους σκοπούς που
είχε κατασκευαστεί και συμφώνησε να μισθώσει το σταθμό στις ρώσικες Ενοπλες
Δυνάμεις. Το κόστος για τη Ρωσία ήταν επτά εκατομμύρια δολάρια ετησίως, πλέον
των δαπανών για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας.

Η Σοβιετική Ένωση διέθετε πάνω από 10
παρόμοια συγκροτήματα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης όπως στη Γκαμπάλα. Μετά το
1991, έμειναν σε λειτουργία τέσσερις σταθμοί. Οι άλλοι βρέθηκαν εκτός συνόρων
της Ρώσικης Ομοσπονδίας. Και αν τον σταθμό στη Λευκορωσία, ο πρόεδρος της χώρας
Αλεξάντρ Λουκασένκο, τον άφησε στα χέρια της Ρωσίας, οι υπόλοιποι
μεταβιβάστηκαν στα νέα κυρίαρχα κράτη. Στη Λετονία, οι δύο σταθμοί ραντάρ
καταστράφηκαν από τις τοπικές αρχές, οι δύο σταθμοί στην Ουκρανία παραδόθηκαν
στην εθνική διαστημική υπηρεσία. Η Ουκρανία ουδέποτε έδωσε την άδεια να τεθούν
σε λειτουργία προς όφελος της Ρωσίας. Το Καζακστάν, από την άλλη πλευρά, δεν
αρνήθηκε στη Ρωσία την ενοικίαση του σταθμού ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης στο
Μπαλχάς.

Νέο
δίκτυο ραντάρ

 Στη Ρωσία, με την πάροδο του χρόνου
κατέστη προφανές ότι προκειμένου να αποφευχθούν άσκοποι κίνδυνοι, είναι
αναγκαίο να δημιουργηθούν νέοι σταθμοί ραντάρ εντός της επικράτειάς της. Και τα
πρώτα συγκροτήματα έγκαιρης προειδοποίησης του συστήματος της αντιπυραυλικής
ασπίδας της χώρας, εμφανίστηκαν μέσα στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα στην
περιοχή Λεχτουσί, κοντά στην Αγία Πετρούπολη. Στη συνέχεια, σταθμοί ραντάρ
κατασκευάστηκαν στην πόλη Αρμαβίρ, στον οικισμό Πιονέρσκ κοντά στο
Καλίνινγκραντ και στο Ουσόλιε-Σιμπίρσκ, που βρίσκεται κοντά στο Ιρκούτσκ.
Υπάρχουν σχέδια για να κατασκευαστούν και άλλες μονάδες σε άλλα μέρη της χώρας
και σταδιακά να αντικαταστήσουν όλα τα παλαιωμένα ραντάρ.

Γιατί, λοιπόν, ενώ η Μόσχα και το
Μπακού διατηρούν φιλικές σχέσεις, δεν μπόρεσαν να φτάσουν σε συμφωνία και να
επεκτείνουν το χρόνο μίσθωσης του ραντάρ στην Γκαμπάλα; Σύμφωνα με πηγές στο
ρώσικο υπουργείο Άμυνας, αυτό έγινε «λόγω της μη εποικοδομητικής προσέγγισης
του Αζερμπαϊτζάν στη συμφωνία για τις προϋποθέσεις ανανέωσης της μίσθωσης».
Σύμφωνα με τους ρώσους στρατηγούς, «προκαλεί εντύπωση, η αδικαιολόγητη αύξηση
στο ετήσιο μίσθωμα κατά μερικές δεκάδες φορές (από  επτά εκατομμύρια δολάρια στα 300 εκατ.) και
το βραχυπρόθεσμο της μίσθωσης (μέχρι 3 χρόνια). Το προβλεπόμενο κόστος της
ενοικίασης είναι συγκρίσιμο με το κόστος της κατασκευής δύο νέων παρόμοιων
σταθμών στη Ρωσία», σημειώνουν οι αξωιματικοί.

Να σημειωθεί πως στη Λετονία, όταν
έκλεισαν έναν παρόμοιο σταθμό στη Σκρούντα, μετά την ανατίναξή του, στην ίδια
θέση χτίστηκε ένας αμερικανικός σταθμός ραντάρ που στοχεύει τη Ρωσία. Οσον
αφορά τις καταγγελίες που γίνονταν για περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη
λειτουργία τέτοιου είδους σταθμών, σήμερα κανείς δεν τις θυμάται.

Αχρηστα
παλιοσίδερα

 Για τους ρώσους στρατιωτικούς, ο
σταθμός ραντάρ στην Γκαμπάλα είναι ένα σημαντικό στοιχείο έγκαιρης
προειδοποίησης στο αντιβαλλιστικό σύστημα της χώρας, αλλά δεν είναι το
σημαντικότερο. Η Μόσχα διαθέτει ένα νέο, παρόμοιο με το «ΝΤΑΡΙΑΛ», σύστημα
ραντάρ. Το ραντάρ στο Αρμαβίρ της περιφέρειας Κρασνοντάρ. Η εμβέλεια του είναι
επίσης 6.000 km, καλύπτει
τη Μέση Ανατολή, και ένα μεγάλο μέρος του Ινδικού
Ωκεανού.  Η δε, λειτουργία του κοστίσει
πολύ λιγότερα.

Αλλά γιατί τότε, το ρώσικο υπουργείο
Άμυνας, ενδιαφέρεται τόσο πολύ για το σταθμό ραντάρ στο Αζερμπαϊτζάν; Οι
στρατιωτικοί θα ήθελαν να ενοποιήσουν σε ένα σύστημα το «ΝΤΑΡΙΑΛ» και το
«ΒΟΡΟΝΕΖ», διπλασιάζοντας τις επιχειρησιακές δυνατότητες των ραντάρ. Πάντως,
ειδικοί υποστηρίζουν ότι δεν θα υπάρξει πρόβλημα με την  κατάργηση του σταθμού στο Αζερμπαϊτζάν. Οσον
αφορά την πιθανότητα, μετά την αποχώρηση των Ρώσων, να δοθεί η Γκαμπάλα στην
Ουάσιγκτον για να παρακολουθεί το Ιράν, οι αξιωματούχοι του ρωσικού υπουργείου
Αμύνης είναι κατηγορηματικοί: «Χωρίς τη ρωσική τεχνογνωσία και το λογισμικό,
που διαθέτουμε μόνο εμείς και το οποίο θα καταστραφεί μόλις κλείσει την πόρτα
του σταθμού ο τελευταίος ρώσος αξιωματικός, το ραντάρ θα είναι απλά ένας σωρός
από μέταλλο. Ακριβό μέταλλο, αλλά άχρηστο στο έργο που πρέπει να εκτελέσει».

Κάτι παρόμοιο συνέβη στην Ουκρανία,
όπου το Κίεβο διαπραγματεύονταν για καιρό την ανανέωση της μίσθωσης των ραντάρ
του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης στο Μουκάτσεβο στα Καρπάθια και στη
Σεβαστούπολη στην Κριμαία και στη συνέχεια, τα πρόσφερε στο ΝΑΤΟ. Στο τέλος,
δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Ούτε για το Κίεβο, ούτε για τις Βρυξέλλες.
Προφανώς, οι πολιτικοί του Αζερμπαϊτζάν είχαν τους δικούς τους λόγους, όταν
αρνήθηκαν στη Μόσχα τις προτάσεις της. Δεν μπορούμε να μαντέψουμε ποιούς. Αυτό
όμως που είναι σαφές, είναι ότι σε καμία περίπτωση δεν θα έχουν κέρδος από το
κατέβασμα της μπάρας στην είσοδο του σταθμού ραντάρ στη Γκαμπάλα.