Επιτέλους, δεν αναπνέω σκουπίδια. Μπορεί οι εξατμίσεις στις παλιές, προεπαναστατικές Κάντιλακ της Αβάνας να βγάζουν ένα σύννεφο καπνού που θυμίζει φορτηγό χτυπημένο από μπαζούκας στον εμφύλιο του Ιράκ, αλλά, εκτός από καυσαέρια, εκπέμπουν νοσταλγία κι ελπίδα: ξέρεις ότι η Κούβα δεν μπορεί να γυρίσει πιο πίσω απ’ τη δεκαετία του ‘50. Μόνο μπροστά μπορεί να πάει από δω και στο εξής.

Εντάξει, δεν πάνε όλα καλά στη Κούβα των Κάστρο. Για την ακρίβεια, σχεδόν τίποτα δεν πάει καλά σε μια χώρα που είναι για δεκαετίες μπλεγμένη σε μια ακατάπαυστη διαμάχη με τον διπλανό ΚΔΟΑ (κτηνώδης δύναμη, ογκώδης άγνοια) γείτονα. Σαν να μην έφτανε αυτό, ο σοβιετικός τύπου σοσιαλισμός έχει πλήρως εξαρθρώσει την παραγωγή: η αγροτική Κούβα εισάγει σήμερα το 80% των αγροτικών προϊόντων που καταναλώνει. Η άλλοτε πρώτη χώρα σε παραγωγή ζάχαρης στον κόσμο έχει φτάσει να εισάγει, χώρια από τον καφέ, ακόμη και ζάχαρη. Και ο επίσημος μισθός δεν ξεπερνάει τα 20 δολάρια τον μήνα.

Η χώρα επιβιώνει οριακά με την τουριστική βιομηχανία, τα εμβάσματα των συγγενών απ’ το Μαϊάμι και, κυρίως, τη βοήθεια απ’ τη Βενεζουέλα του Τσάβες, που έφθασε προχθές στην Αβάνα για τον τακτικό έλεγχο της υγείας του. Αν ο ηγέτης της Βενεζουέλας δεν νικήσει στη μάχη του με τον καρκίνο και τα πράγματα αλλάξουν στο Καράκας, η Κούβα θα βρεθεί ξανά στα γόνατα, όπως την έπαθε το 1991, με την κατάρρευση της προστάτιδας δύναμης Σοβιετικής Ένωσης.


Όμως αυτή η ρουτίνα των έκτακτων καταστάσεων έχει κάνει πιο σοφούς τους ανθρώπους, που παρακολουθούν κάθε βράδυ στην εδώ-όλα-πάνε-καλά τηλεόραση τον καπιταλισμό να καταρρέει στην Αθήνα, στο Λονδίνο και στη Wall Street: «Μιλάτε κι εσείς για κρίση», μου έλεγε ένας δημοσιογράφος. «Σιγά το πράγμα. Εδώ είμαστε σε κρίση τα τελευταία 51 χρόνια».


Μέσα σε αυτές τις συνθήκες ξεκίνησε ο πραγματιστής Ραούλ Κάστρο τις αλλαγές του, όταν ανέλαβε πριν από 5 χρόνια την ηγεσία του κόμματος και του κράτους από τον Φιντέλ, τον μεγάλο αδελφό. Η «ραουλστρόικα» θυμίζει τα δειλά βήματα του Γκορμπατσόφ, όταν συνειδητοποίησε ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα μεγάλο μπουρδέλο και προσπάθησε να την αλλάξει. Οι Κουβανοί θα μπορούν από εδώ και στο εξής να νοικιάζουν γη, να πουλούν και ν’ αγοράζουν σπίτια και αυτοκίνητα, ν’ ανοίγουν μικρές επιχειρήσεις, ενώ συγχρόνως προβλέπεται ότι τα επόμενα χρόνια θ’ απολυθούν μισό εκατομμύριο δημόσιοι υπάλληλοι που θ’ απορροφηθούν απ’ τον νεοσύστατο ιδιωτικό τομέα. «Πρόκειται γι’ αλλαγές πολύ μικρές για τη σοβαρότητα της κατάστασης, για έναν καπιταλισμό μπονζάι», μου είπε ο Όσκαρ Εσπινόζα Τσέπε, ένας οικονομολόγος και παλιός αξιωματούχος του καθεστώτος που σταδιακά άρχισε να το κριτικάρει, για να καταδικαστεί το 2003 σε 20 χρόνια φυλακή ως πράκτορας του εχθρού.

 Ακόμη όμως κι ένα μπονζάι έχεις πάντα την ελπίδα ότι μπορεί να μεγαλώσει και γι’ αυτό ο άνεμος των αλλαγών φυσάει ακόμη εδώ. Οι μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις αυξάνονται, οι «γυναίκες με τ’ άσπρα» (μια ομάδα που ιδρύθηκε, ζητώντας την απελευθέρωση των συζύγων-πολιτικών κρατούμενων) συνεχίζουν να διαδηλώνουν κάθε Κυριακή έξω από μια εκκλησία στο Μιραμάρ, το υπουργείο Πολιτισμού άνοιξε το κλαμπ «Yellow Submarine», τιμώντας τους Beatles που ήταν παλιότερα απαγορευμένοι. Και στη χώρα όπου πριν από μερικά χρόνια οι ομοφυλόφιλοι στέλνονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ένας ομοφυλόφιλος και μια τρανσέξουαλ ενώθηκαν το καλοκαίρι με τα δεσμά του γάμου, την ημέρα των γενεθλίων του Φιντέλ Κάστρο. Επικεφαλής της κλινικής όπου εγχειρίστηκε η τρανσέξουαλ και η οποία φροντίζει επίσης για τα θύματα του AIDS είναι η Μαριέλα Κάστρο, η μεταρρυθμίστρια κόρη του σημερινού Προέδρου. Όταν τη ρώτησα αν βλέπει τον θείο της, μου είπε ότι προηγούνται οι φίλοι του από την επανάσταση, με τους οποίους διηγούνται τις παλιές ιστορίες. Συμπέρασμα: εμείς πρέπει να κοιτάξουμε στο μέλλον.


Θα μου πείτε ότι κι εδώ, στην Αβάνα, δυναστεία έχει, όπως αυτές που έχετε κι εσείς στην Αθήνα. Υπάρχουν και άλλα κοινά στοιχεία, όπως οι φίλοι του κόμματος-δημόσιοι υπάλληλοι ή το διπλό νόμισμα: το κανονικό πέσος, που έχει ελάχιστη αξία, και το συναλλαγματικό, με το οποίο αγοράζεις τα πάντα, όπως στην Ελλάδα υπάρχει το ευρώ και στα μυαλά η δραχμή, η οποία επίσης δεν θ’ αξίζει τίποτα, αλλά τη νοσταλγούν -ή και την προτείνουν- ανόητοι κι επιτήδειοι. Η διαφορά είναι ότι εδώ υπάρχει ελπίδα και γι’ αυτό αναπνέω ελεύθερα. Μένω εδώ, θεωρήστε με τον άνθρωπό σας στην Αβάνα.