Στις 27 Αυγούστου ο Τούρκος πρωθυπουργός έκανε μία κίνηση που δεν είχαμε συνηθίσει από τη χώρα του εδώ και πολλές δεκαετίες. Με νομοθετικό διάταγμα αποφάσισε την επιστροφή ή αποζημίωση των ακινήτων περιουσιών όλων των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων (βακουφίων) που ανήκουν σε μειονότητες και είχαν υφαρπαγεί από το τουρκικό κράτος από το 1936 μέχρι σήμερα.
Οι κάποιες εξαιρέσεις (π.χ. δεν αναφέρεται κάτι για τα κατειλημμένα ιδρύματα-μαζμπούτ) δεν μειώνουν τη σημασία της αποφάσεως, που αναμένεται να έχει υψηλό οικονομικό κόστος για την Τουρκία, αφού οι διεκδικούμενες περιουσίες είναι περίπου 1.400. Κύριος ωφελημένος από αυτή τη απόφαση, εάν εφαρμοσθεί ορθώς, θα είναι η εναπομείνασα ελληνική μειονότητα. Εν συγκρίσει προς τις άλλες μειονότητες διαθέτει τον κύριο όγκο των ακινήτων που δημεύθηκαν.
Το βασικό ερώτημα είναι για ποιό λόγο ο Ερντογάν ανατρέπει μία πολιτική που ξεκίνησαν οι Νεότουρκοι το 1914 και συνέχισαν οι Κεμαλικοί επί έναν αιώνα;
Επισήμως η τουρκική κυβέρνηση δήλωσε ότι ήταν υποχρέωσή της έναντι των μειονοτικών πολιτών της. Η στάση της, όμως, σε άλλα προβλήματα των μειονοτήτων (π.χ. περιουσίες απελαθέντων το 1964) δεν πείθει. Επίσης θα πρέπει να απορριφθεί και το επιχείρημα ότι η Τουρκία φοβήθηκε αρνητικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τις μειονοτικές περιουσίες. Το δικαστήριο είναι εξαιρετικά αργό στους ρυθμούς του και τυχόν δικαίωση των ιδιοκτητών θα απαιτούσε πολλά χρόνια δικαστικών αγώνων.
Προφανώς η απόφαση διευκολύνει την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας που εδώ και καιρό έχει βαλτώσει. Βέβαιον είναι ότι η απόφαση κινείται στη νεοθωμανική λογική του Ερντογάν που, όπως και οι παλαιοί σουλτάνοι, αποδέχεται ότι οι μειονότητες έχουν μία θέση στον ήλιο. Άλλωστε ελάχιστοι Έλληνες έχουν απομείνει….
Επίσης, όπως έσπευσε να δηλώσει και ο υπουργός Εξωτερικών Νταβούτογλου, η Τουρκία περιμένει ανταπόδοση. Το ελληνικό κράτος από το 2007 (Νόμος 3554) διέγραψε τα χρέη των μουσουλμανικών βακουφίων στη Θράκη. Συνεπώς, η ανταπόδοση θα σημαίνει απαίτηση για ικανοποίηση τουρκικών αιτημάτων σε άλλο επίπεδο (π.χ. εκλογή μουφτή…).
Πιο ανησυχητικό είναι η πρωτοβουλία να συνδέεται με τις γεωτρήσεις που πρόκειται να ξεκινήσουν τις επόμενες εβδομάδες στην Κύπρο. Η Τουρκία εμφανίζει στη διεθνή κοινότητα δύο όψεις: την ανθρώπινη και δίκαιη έναντι των μειονοτήτων της και τη στρατιωτική όταν παραβιάζονται τα “ζωτικά” της συμφέροντα. Οι γεωτρήσεις, εξάλλου, έχουν οδηγήσει και στην όξυνση των σχέσεων της με το Ισραήλ. Υπενθυμίζεται, πάντως, ότι και η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ είχε θεωρηθεί casus belli από την Τουρκία.
Τέλος, δεν είναι βέβαιον ότι οι βακουφικές περιουσίες θα επιστραφούν. Ελάχιστα ακίνητα επεστράφησαν με βάση το νόμο για τα βακούφια του 2008. Επιπλέον υπάρχει το προηγούμενο των δύο επιτροπών αποζημιώσεων για την κατεχόμενη Κύπρο και για τα καταστραφέντα κουρδικά χωριά στη νοτιανατολική Τουρκία (Νόμος 5233/2004). Οι αποζημιώσεις που εδόθησαν ήσαν μηδαμινές έναντι της πραγματικής αξίας των ακινήτων.
Επειδή η προθεσμία για την απόδοση των περιουσιών τελειώνει σε ένα χρόνο, δεν χρειάζονται ιδιαίτερες βιασύνες για “ανταποδοτικές κινήσεις” από δικής μας πλευράς (σε οποιδήποτε πεδίο των ελληνοτουρκικών σχέσεων).

Άγγελος Μ. Συρίγος
Δικηγόρος- επ. καθηγητής διεθνούς δικαίου & εξωτ. Πολιτικής
Δημοσιεύθηκε στο Έθνος της Κυριακής, 11 Σεπτεμβρίου 2011