του Άγγελου Μ. Συρίγου
δικηγόρου-επ. Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Τον τελευταίο καιρό ακούγεται ότι πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα σε εκμετάλλευση των πετρελαίων του Αιγαίου. Εάν η συζήτηση περιοριζόταν σε αυτή την πρόταση, θα την προσυπέγραφαν οι πάντες (πλην, ίσως, των οικολογούντων).
Καθήκον ενός κράτους είναι να αξιοποιεί προς όφελος του λαού του, τυχόν πλουτοπαραγωγικές πηγές με τις οποίες το προίκισε η φύση. Στην πρόταση για εκμετάλλευση, όμως, κυριαρχούν δύο περίεργες εμμονές.
Εμμονή πρώτη: Στο Αιγαίο υπάρχει απίστευτος πετρελαϊκός πλούτος.
Ξαφνικά ακούμε ότι το Αιγαίο είναι γεμάτο υδρογονάνθρακες. Η Κρήτη εμφανίζεται να κάθεται πάνω σε ωκεανούς πετρελαίου. Ποτάμια μαύρου χρυσού διατρέχουν εγκαρσίως, οριζοντίως και καθέτως τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες, τις βόρειες και ανατολικές Σποράδες. Κάποιοι φθάνουν στο σημείο να μιλούν για τα μεγαλύτερα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα πετρελαίου παγκοσμίως.
Βεβαίως, οι έρευνες που γίνονται από τη δεκαετία του 1960 και εντεύθεν έδειξαν ότι υπάρχουν μάλλον περιορισμένα κοιτάσματα. Διευκρινίζεται ότι αναφερόμαστε μόνον στο Αιγαίο και όχι στις θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Κρήτης, της Ρόδου ή του Καστελόριζου, όπου φαίνεται ότι, όντως, τα τελευταία χρόνια έχουν ανακαλυφθεί κοιτάσματα υδρογονανθράκων, χωρίς να είναι σαφές κατά πόσον είναι εκμεταλλεύσιμα. Τα μόνα σίγουρα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στο Αιγαίο είναι γύρω από τη Θάσο. Πιο γνωστό από αυτά είναι το κοίτασμα οκτώ μίλια ανατολικά από το ακρωτήριο Μπάμπουρας. Η πρόθεση της καναδικής εταιρείας που είχε τα σχετικά δικαιώματα να προχωρήσει σε εκμετάλλευση του συγκεκριμένου κοιτάσματος οδήγησε στην ελληνοτουρκική κρίση του Μαρτίου του 1987. Έκτοτε έχει μείνει ανεκμετάλλευτο. Ενδείξεις υπάρχουν και σε κάποια άλλα σημεία που συνήθως βρίσκονται πολύ μακριά από τις όποιες τουρκικές διεκδικήσεις (π.χ. στο Θερμαϊκό).
Οι ομιλούντες περί πετρελαϊκών ποταμών ξεπερνούν εύκολα τα στοιχεία από τις έρευνες χάρη στις θεωρίες συνωμοσίας. Εθνικά ύποπτες κυβερνήσεις (διαχρονικά) που δεν ήθελαν να έλθουν σε σύγκρουση με την Τουρκία, προτίμησαν να κρύψουν τον πλούτο του Αιγαίου. Τώρα, όμως, μάς λένε, που η χώρα βρίσκεται στη μέγγενη του ΔΝΤ δεν μπορούμε άλλο να κλείνουμε τα μάτια. Πρέπει να προχωρήσουμε στην εκμετάλλευση. Γιατί δεν προχωράμε παρ’ ότι οι περιοχές όπου βρίσκονται τα κοιτάσματα δεν διεκδικούνται από την Τουρκία; Η απάντηση δίνεται από τη δεύτερη εμμονή.
Εμμονή δεύτερη: Δεν μπορούν να γίνουν έρευνες ή εκμετάλλευση των πετρελαίων στο Αιγαίο πέραν των ελληνικών χωρικών υδάτων διότι το 1987 ο Ανδρέας Παπανδρέου συμφώνησε με τον Τουργκούτ Οζάλ να διακόψει οποιαδήποτε τέτοια δραστηριότητα. Πρόκειται για μία ιστορία που ανατρέχει στο 1987. Μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου 1987 οι δύο πρωθυπουργοί Παπανδρέου και Οζάλ αντήλλαξαν έξι επιστολές για την αποκατατάσταση των διμερών σχέσεων.
Στις επιστολές του ο Οζάλ ζήτησε μετ’ επιτάσεως αποχή των δύο χωρών από ενέργειες «στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, έξω από τα χωρικά τους ύδατα». Ο Παπανδρέου αποδέχθηκε «την αποχή από πράξεις επί της υφαλοκρηπίδας». Πρόσθεσε, όμως, ότι η αποχή θα ίσχυε μόνον για όσο χρόνο διαρκούσαν οι διμερείς διαπραγματεύσεις. Οι διαπραγματεύσεις έληξαν τον Σεπτέμβριο του 1988. Συνεπώς, τότε έπαψε να ισχύει και η υποχρέωση αποχής από ερευνητικές ή άλλες δραστηριότητες επί της υφαλοκρηπίδας. Οι μετέπειτα κυβερνήσεις δεν δέχθηκαν κάποια σχετική δέσμευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι Τούρκοι ισχυρίζονται πως η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα να προβεί σε έρευνες εκτός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Δεν επικαλούνται, όμως, τη συμφωνία Παπανδρέου-Οζάλ του 1987 αλλά το Πρακτικό της Βέρνης του 1976.
Το γεγονός ότι οι όποιες δεσμεύσεις του Ανδρέα Παπανδρέου έληξαν εδώ και 23 χρόνια δεν απασχολεί τους ιεραποστόλους της εκμεταλλεύσεως των πετρελαίων. Επιμένουν ότι υπό τις παρούσες συνθήκες δεν υπάρχει δυνατότητα να εκμεταλλευθούμε τον τεράστιο πλούτο του Αιγαίου. Επικαλούμενοι ένα ιερό τέρας της πολιτικής, τον Ανδρέα Παπανδρέου, πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού, καθιστούν την υποτιθέμενη δέσμευση, αξεπέραστο θέσφατο.
Άρα… συνεκμετάλλευση
Το συμπέρασμα είναι περίπου αυτονόητο: Πρέπει να τα βρούμε με την Τουρκία για να εκμεταλλευθούμε τον πετρελαϊκό πλούτο του Αιγαίου. Αυτό σημαίνει συνεκμετάλλευση. Η “φωνή της λογικής” (που -εννοείται ότι- ξεπερνά τα στερεότυπα και τις στείρες αντιπαραθέσεις του παρελθόντος) μάς δείχνει το δρόμο: Προκειμένου να μην εκμεταλλευθούμε τίποτα, ας κάνουμε μία υποχώρηση και ας δεχθούμε συνεκμετάλλευση των πετρελαίων με την Τουρκία. Άλλωστε, προτιμούμε να έχουμε μία τούρτα που δεν μπορεί να φάει κανείς; ή να ανεχθούμε να φάει και κάποιος άλλος τη στιγμή που η τούρτα είναι τόσο μεγάλη που φθάνει για όλους; (αυτό αποκαλείται στη γλώσσα της πολιτικής επιστήμης “κατάσταση win-win”, αφού και οι δύο πλευρές υποτίθεται ότι θα βγουν στο τέλος ωφελημένες).
Συνεκμετάλλευση σημαίνει ότι θα πρέπει να κάνουμε λίγο (ή πολύ) τα στραβά μάτια και να μην είμαστε τόσο “διεκδικητικοί” εν σχέσει προς τα δικαιώματα που έχουμε με βάση το διεθνές δίκαιο στο Αιγαίο. Τα πράγματα είναι απλά. Δεν θα χρειασθεί να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει ανώφελες εντάσεις. Ελλάδα και Τουρκία θα μοιρασθούν κάποια θολά δικαιώματα εκμεταλλεύσεως του υπόγειου πλούτου της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, δηλαδή όλων των περιοχών που βρίσκονται εκτός ελληνικών και τουρκικών χωρικών υδάτων. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία δεν θα αντιδράσει όταν θα κάνουμε έρευνες στον Μπάμπουρα ή όπου αλλού.
Έτσι στο όνομα κάποιων περιορισμένων ή ανύπαρκτων πετρελαϊκών κοιτασμάτων υποτίθεται ότι θα επιτύχουμε οικονομική ανάπτυξη. Είναι αμφίβολο εάν αυτό θα αποφέρει κάποια χρήματα στον ελληνικό κρατικό κορβανά. Είναι όμως βέβαιο ότι θα νομιμοποιήσει την εγκατάσταση της Τουρκίας σε όλα τα διεθνή ύδατα του Αιγαίου. Παράλληλα θα θάψει το θέμα της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας. Αυτός όμως δεν είναι ο απώτερος στόχος; Να κλείνουμε όπως-όπως τα προβλήματα;
ΕΠΙΚΑΙΡΑ