Τα «σημειωματάρια» του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που δημοσιεύτηκαν από την “Le Monde” υπογραμμίζουν το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών για τα καθολικά δίκτυα και τον παπικό λόγο.
Η επιρροή της “διπλωματίας του Βατικανού” στις υποθέσεις του κόσμου προβάλλεται συχνά, ενίοτε υπερεκτιμούμενη, σπάνια λεπτομερή.
Τα τηλεγραφήματα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ που διέρρευσαν στη WikiLeaks και μελετήθηκαν από τη Le Monde, επιβεβαιώνουν τη σημασία που δίνουν οι Αμερικανοί διπλωμάτες στον δημόσιο λόγο του Πάπα, για να ζυγίζονται σχετικά γεωπολιτικά ζητήματα και να ενισχύονται οι αμερικανικές θέσεις. Πολλές φορές τονίζεται “το βάρος” του παπικού λόγου ‘στις παραδοσιακές καθολικές χώρες’. “Το Βατικανό είναι μία από τις λίγες κυρίαρχες οντότητες που έχει παρουσία σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου.”
Η πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αγία Έδρα δείχνει επίσης ενδιαφέρον για τις πληροφορίες που συγκεντρώνονται από τις Αποστολικές πρεσβείες ή από τις θρησκευτικές συνάξεις σ’ολόκληρο τον κόσμο, ιδίως στη Κίνα, όπου χάρη στις επαφές τους με την ανεπίσημη και επίσημη κινέζικη εκκλησία, το Βατικανό διαθέτει “εξαιρετικές πηγές πληροφοριών σχετικά με τους αντιφρονούντες, τα ανθρώπινα δικαιώματα , την θρησκευτική ελευθερία, τον έλεγχο των πληθυσμών από την κυβέρνηση”, ή στη Βόρεια Κορέα, όπου «πηγαίνουν τακτικά καθολικές φιλανθρωπικές οργανώσεις».
Μια από τις πληροφορίες αναφέρει χαρακτηριστικά: Κατά την επιστροφή της από την Κούβα, Αμερικανοί διπλωμάτες συναντούν τακτικά μια καλόγρια που βρίσκεται στον περίγυρο του Φιντέλ Κάστρο. Στην προσπάθεια τους να αποκτήσουν πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση της υγείας του Lider Maximo, σχολιάζουν: “φαίνεται να έχει καλή πρόσβαση σε αυτόν, αλλά διαφαίνεται ότι ο ίδιος έχει επίσης σημαντική επιρροή σε αυτήν.”
Οι διπλωμάτες χαιρετίζουν επίσης τη δράση της Κοινότητας του Αγίου Αιγιδίου, που ασχολείται με την επίλυση των εσωτερικών συγκρούσεων και το θρησκευτικό διάλογο. Τονίζουν ότι τα μέλη της μπορούν να είναι “καλές πηγές πληροφοριών και σχολίων σε διάφορα θέματα, και όχι μόνο εκείνων που σχετίζονται με την Εκκλησία”.
Ωστόσο, φαίνεται ότι, από την πλευρά τους, οι διπλωμάτες του Βατικανού προσπαθούν να επιβάλουν τις απόψεις τους στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταξύ άλλων στο τομέα της βιοηθικής και της θρησκευτικής ελευθερίας.

Τουρκία
Η θέση του Βατικανού σχετικά με την είσοδο της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), που υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι μια επαναλαμβανόμενη ανησυχία στα διπλωματικά τηλεγραφήματα.
Ενώ το 2004, ο καρδινάλιος Ratzinger, ο μελλοντικός Βενέδικτος ο 16ος, ήταν πολύ απρόθυμος για αυτήν την υπόθεση, το Βατικανό αναγκάστηκε να υπενθυμίσει στους Αμερικανούς ότι ο καρδινάλιος όσο υψηλή και αν ήταν η θέση του στη Ρωμαϊκή Κουρία, εξέφραζε “την προσωπική του άποψη” και ότι η Άγια Έδρα υποστήριζε επίσημα την ένταξη.
Το 2006 οι ΗΠΑ, ανυπόμονοι να ενθαρρύνουν την Αγία Έδρα “να κάνει περισσότερα για να φέρει ένα θετικό μήνυμα σχετικά με την Τουρκία και την ολοκλήρωση της” στην ΕΕ, εκφράζουν την αισιοδοξία τους: εκτιμούν ότι “Η επιμονή μας σχετικά με τη χρήση της ολοκλήρωσης και εισόδου στην ΕΕ ως μια ευκαιρία για τη βελτίωση της ζωής των χριστιανών στην Τουρκία θα έχει ανταπόκριση στο Βατικανό”.
Ανήσυχο το Βατικανό για την τύχη των χριστιανικών μειονοτήτων στις χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία – αντιπροσωπεύουν το 0,2% του πληθυσμού στην Τουρκία -, συνηγορεί ακούραστα υπέρ της θρησκευτικής ελευθερίας.

Ιράκ
Οι Αμερικανοί διπλωμάτες δείχνουν απογοητευμένοι από τις επιφυλάξεις του Βατικανού σχετικά με την κατάσταση στο Ιράκ τον Απρίλιο του 2007. Παρά τις αμερικανικές προσπάθειες προς τη Κουρία για να παρουσιάσουν το δόγμα του προληπτικού πόλεμου στο Ιράκ ως κοντινή έννοια του “δίκαιου πόλεμου” που αναπτύχθηκε από τον Άγιο Αυγουστίνο και τον χριστιανό φιλόσοφο Θωμάς Ακινάτης, το Βατικανό αντιτίθεται στην στρατιωτική επέμβαση και επανειλημμένα εξέφρασε την ανησυχία του σχετικά με τον αριθμό των νεκρών και τη γενική κατάσταση στη χώρα. Ο Αμερικανός πρεσβευτής στην Αγία Έδρα επισημαίνει “τις πολλές θετικές εξελίξεις που παρατηρούνται σε πολλές περιοχές του Ιράκ”. «Θα συνεχίσουμε να ασκούμε πίεση για να εξασφαλιστεί ότι το Βατικανό θα δημοσιεύσει εποικοδομητικά σχόλια σχετικά με το Ιράκ», επιβεβαιώνει ο Αμερικανός επιτετραμμένος.

Μέση Ανατολή
Το 2002, στην καρδιά της δεύτερης Ιντιφάντα, οι Αμερικανοί ζήτησαν από το Βατικανό να επικοινωνήσει με τον Γιασέρ Αραφάτ, Πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής για να διατάξει την “Διακοπή της βίας”. Ο διπλωμάτης του Βατικανού συμφωνεί. Πρωτύτερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέφρασαν την λύπη τους για το γεγονός ότι η Αγία Έδρα δεν εκμεταλλεύεται περισσότερο τις “καλές σχέσεις της με το Ιράν” και δεν τις έχει χρησιμοποιήσει στα πλαίσια των συζητήσεων σχετικά με την πολιτική κατάσταση στο Λίβανο ή σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Από τη πλευρά της, η Αγία Έδρα προτρέπει τους Αμερικανούς να διατηρούν δεσμούς με τη Συρία και το Ιράν. Πιο συγκεκριμένα, το 2008, στη διάρκεια της Διάσκεψης Κορυφής της FAO που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη, ο Αμερικανός πρέσβης αποθαρρύνει τον Βενέδικτο τον 16ον να δεχθεί τον Πρόεδρο Mahmoud Ahmadinejad, που του είχε ζητήσει ακρόαση. Στηριζόμενη στην αδυναμία του να ανταποκριθεί σε όλες τις αιτήσεις, ο Πάπας στη συνέχεια δεν θα συναντήσει κανένα αρχηγό κράτους.

Αφρική και η Κοινότητα του Αγίου Αιγιδίου
Αποδεικνύοντας την ίδια βαθιά ανικανότητα μπροστά στη κατάσταση στο Κίβου το 2001, οι Αμερικανοί διπλωμάτες δηλώνουν ότι η πρεσβεία ζήτησε επανειλημμένα να εμπλακεί περισσότερο η Κοινότητα του Αγίου Αιγιδίου στις συζητήσεις γύρω από την περιοχή αυτή της Δημοκρατίας του Κονγκό. Εν τω μεταξύ, το Βατικανό ζητεί να ενταθεί η αμερικανική και οι βρετανική πίεση για την απόσυρση των στρατευμάτων της Ουγκάντας και της Ρουάντας από το Κίβου.
Πολλές φορές, οι Αμερικανοί κάνουν έκλυση στο Πάπα να μιλήσει στο κοινό σχετικά με τη Ζιμπάμπουε. Την άνοιξη του 2007, αυτό το”έντονο lobbying” θα αποφέρει καρπούς, σύμφωνα με τους διπλωμάτες. Στο μήνυμα του ‘urbi et orbi’ το Πάσχα του 2007, ο Πάπας αναφέρεται στις “σοβαρές κρίσεις” που ταράζουν αυτή τη χώρα, υποστηρίζοντας τους Επισκόπους που είχαν πάρει θέση εναντίον του καθεστώτος του Robert Mugabe.

Βιοηθική, ΓΤΟ και κλίμα
Το 2008, οι Αμερικανοί υπογραμμίζουν τη δυνητική επιρροή του Βατικανού στις καθολικές χώρες υπέρ της απαγόρευσης της ανθρώπινης κλωνοποίησης. Από τη πλευρά της, η Αγία Έδρα πιστεύει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να κάνουν περισσότερα για να εξασφαλίσουν ότι η έρευνα σε βλαστοκύτταρα ενηλίκων προσφέρεται ως εναλλακτική πρόταση για την έρευνα σε εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα, για την οποία η καθολική εκκλησία είναι τελείως αντίθετη.
Πάντα διστακτική, η θέση του Βατικανού σχετικά με τη χρήση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ) παρακολουθείται από το 2005 από κοντά από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Πρεσβεία τους στην Αγία Έδρα διεξάγει lobbying των ομάδων συμφερόντων για να συμμαχήσει το Βατικανό σ’ αυτό το θέμα. “Επιμένοντας για τα οικονομικά οφέλη των γεωργών από την χρήση των ΓΤΟ στις αναπτυσσόμενες χώρες”, οι διπλωμάτες ελπίζουν να πείσουν την καθολική εκκλησία για την “ηθική επιταγή” χρήσης των ΓΤΟ. Με την ευκαιρία, θα μπορούσε να συμβάλει στην αποδοχή των εν λόγω προϊόντων και στις χώρες του Νότου.
Πριν από την υπογραφή της τελικής συμφωνίας της Διάσκεψης της Κοπεγχάγης τον Ιανουαρίου του 2010, οι Ηνωμένες Πολιτείες πείθουν το Βατικανό να “ενθαρρύνει ήσυχα” διάφορες χώρες να υπογράψουν το τελικό κείμενο. Μια προσέγγιση που εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από την πρεσβεία, που υπενθυμίζει ότι γενικά, “Το Βατικανό είναι απρόθυμο να θέτει σε κίνδυνο την ανεξαρτησία και το ηθικό κύρος του συμπαρατασσόμενο με ομάδες ιδιωτικών συμφερόντων.”
Stéphanie Le Bars
Μετάφραση από τα γαλλικά από τον Christian, για το Ινφογνώμων Πολιτικά.

Le poids diplomatique du Vatican
Article paru dans l’édition du 12.12.10

Les « mémos » du département d’Etat révélés par « Le Monde » soulignent l’intérêt des Etats-Unis pour les réseaux catholiques et la parole papale

‘influence de la « diplomatie vaticane » sur les affaires du monde est souvent évoquée, parfois surestimée, rarement détaillée. Les télégrammes du département d’Etat obtenus par WikiLeaks et consultés par Le Monde confirment l’importance qu’accordent les diplomates américains à l’expression publique du pape, pour peser sur des dossiers géopolitiques et conforter les positions américaines. A plusieurs reprises est mis en avant « le poids » de la parole papale « dans les pays traditionnellement catholiques ». « Le Vatican est l’une des rares entités souveraines à avoir une présence dans presque tous les pays du monde. »
L’ambassade des Etats-Unis auprès du Saint-Siège se montre aussi intéressée par les informations recueillies par les nonciatures apostoliques ou les congrégations religieuses présentes à travers le monde, notamment en Chine, où grâce à ses contacts avec l’Eglise souterraine et l’Eglise officielle chinoises, le Vatican a « d’excellentes sources d’information sur les dissidents, les droits de l’homme, la liberté religieuse, le contrôle du gouvernement sur les populations », ou en Corée du Nord, où « des organisations caritatives catholiques se rendent régulièrement ».
A son retour de Cuba, les diplomates américains rencontrent ainsi une religieuse proche de Fidel Castro pour obtenir des indications sur l’état de santé du Lider Maximo, tout en commentant : « Elle semble avoir un bon accès à lui, mais il apparaît qu’il a aussi une grande influence sur elle. »
Les diplomates saluent aussi l’action de la communauté Sant’Egidio, engagée dans la résolution de conflits et le dialogue interreligieux. Ils soulignent que ses membres peuvent être « de bonnes sources d’information et de commentaires sur une variété de sujets, et pas seulement ceux liés à l’Eglise ».
Mais il apparaît que, de leur côté, les diplomates du Vatican s’efforcent de faire valoir leurs vues auprès des Etats-Unis, notamment en matière de bioéthique et de liberté religieuse.
TurquieLa position du Vatican sur l’entrée de la Turquie dans l’Union européenne (UE), soutenue par les Etats-Unis, est un sujet récurrent de préoccupation dans les câbles diplomatiques.
Alors qu’en 2004, le cardinal Ratzinger, futur Benoît XVI, s’était montré très réticent face à cette hypothèse, le Vatican avait dû rappeler aux Américains que le cardinal, aussi haut placé fût-il dans la curie romaine, s’exprimait « à titre personnel », et que le Saint-Siège y était officiellement favorable.
En 2006, soucieux d’encourager le Saint-Siège « à faire davantage pour porter un message positif sur la Turquie et son intégration » dans l’UE, les Américains posent des éléments de langage : « Notre insistance à utiliser l’intégration et l’entrée dans l’UE comme une opportunité pour améliorer la vie des chrétiens en Turquie aura un écho au Vatican », estiment-ils.
Inquiet du sort des minorités chrétiennes dans les pays à majorité musulmane – ils représenteraient 0,2 % de la population en Turquie -, le Vatican plaide sans relâche pour la liberté religieuse.
Irak Les diplomates américains se montrent chagrinés par les réserves du Vatican sur la situation en Irak en avril 2007. En dépit des efforts américains auprès de la curie pour présenter la doctrine de la guerre préventive en Irak comme proche du concept de « guerre juste » développée par saint Augustin et le philosophe chrétien Thomas d’Aquin, le Vatican est opposé à l’intervention militaire et s’est à plusieurs reprises inquiété du nombre de morts et de la situation générale dans le pays. L’ambassadeur américain auprès du Saint-Siège met en avant « les nombreux développements positifs observés dans plusieurs régions d’Irak ». « Nous continuons à faire pression pour que le Vatican publie des commentaires constructifs sur l’Irak », assure le chargé d’affaires américain.
Proche-Orient En 2002, en plein coeur de la seconde Intifada, les Américains demandent au Vatican de s’adresser à Yasser Arafat, président de l’Autorité palestinienne, pour qu’il fasse « cesser les violences ». Le diplomate du Vatican donne son accord… Plus récemment, les Américains ont exprimé leurs regrets que le Saint-Siège ne profite pas davantage de ses « bonnes relations avec l’Iran » et ne les ait pas utilisées dans le cadre des discussions sur la situation politique au Liban ou sur le dossier nucléaire iranien.
De son côté, le Saint-Siège exhorte les Américains à conserver des liens avec la Syrie et l’Iran. Plus concrètement, en 2008, lors du sommet de la FAO qui se tient à Rome, l’ambassadeur américain dissuade Benoît XVI de recevoir le président iranien Mahmoud Ahmadinejad, qui a sollicité une audience. Invoquant son incapacité à répondre à toutes les demandes, le pape renonce alors à rencontrer le moindre chef d’Etat.
Afrique et Sant’Egidio Démontrant en creux une même impuissance face à la situation au Kivu en 2001, les diplomates américains affirment que l’ambassade a demandé à plusieurs reprises à Sant’Egidio de s’engager davantage dans les discussions autour de cette région de la République démocratique du Congo. De son côté, le Vatican demande que s’accentuent les pressions américaines et britanniques pour obtenir le retrait des troupes ougandaises et rwandaises du Kivu.
A plusieurs reprises, les Américains exhortent le pape à prendre publiquement la parole sur le Zimbabwe. Au printemps 2007, ce « lobbying intense » portera ses fruits, selon les diplomates. Lors de son message urbi et orbi à Pâques, en 2007, le pape évoque « les graves crises » qui secouent ce pays, soutenant les évêques qui ont pris position contre le régime de Robert Mugabe.
Bioéthique, OGM et climat En 2008, les Américains soulignent l’influence potentielle du Vatican dans les pays catholiques pour soutenir l’interdiction du clonage humain. De son côté, le Saint-Siège estime que les Etats-Unis doivent faire davantage pour que la recherche sur les cellules souches adultes propose une alternative à la recherche sur les cellules souches embryonnaires, ce à quoi l’Eglise catholique est formellement opposée.
Toujours hésitante, la position du Vatican sur l’utilisation des organismes génétiquement modifiés (OGM) est, dès 2005, suivie de près par les Etats-Unis. L’ambassade près du Saint-Siège mène un lobbying pour rallier le Vatican sur cette question. « En insistant sur les bénéfices économiques des OGM pour les fermiers des pays en voie de développement », les diplomates espèrent convertir l’Eglise catholique « à l’impératif moral » des OGM, ce qui, au passage, pourrait contribuer à l’acceptation de ces produits dans les pays du Sud.
Avant la signature de l’accord final de la conférence de Copenhague en janvier 2010, les Etats-Unis convainquent le Vatican d’« encourager discrètement » divers pays à signer le texte final. Une démarche particulièrement appréciée par l’ambassade américaine, qui rappelle que, généralement, « le Vatican est réticent à compromettre son indépendance et son autorité morale en s’associant aux efforts de lobbies particuliers ».
Stéphanie Le Bars