Tου δρος Φιλλιπου Προεδρου*
Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα έχει κληροδοτήσει στην Ε.Ε. πληθώρα προβλημάτων. Σε μία περίοδο που η οικονομική ανάπτυξη μετακινείται από τη Δύση προς την Ανατολή, αυτό που αμφισβητείται δεν είναι η αναγκαιότητα ύπαρξης της Ε.Ε., αλλά η αποτελεσματικότητά της.

Εδώ και δεκαετίες τα πιο συγκρουσιακά ζητήματα αφήνονταν στο περιθώριο προκειμένου να μη θίξουν τα ζωτικά συμφέροντα των κρατών-μελών. Ο ενεργειακός τομέας αποτελεί σαφές παράδειγμα. Η ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική παρουσιάζει σειρά δυσκαμψιών και παθογενειών. Πιο συγκεκριμένα μπορεί κανείς να διακρίνει πέντε αντιφάσεις:

Πρώτα από όλα, τα κράτη-μέλη διατηρούν σημαντικά αποκλίνοντα συμφέροντα στον χώρο της ενεργειακής πολιτικής. Ενδεικτική είναι η διάσταση της προσέγγισης των χωρών της «παλιάς» Ευρώπης (π.χ., Γερμανία, Γαλλία κ.λπ.) που βλέπουν στη Ρωσία έναν απαραίτητο, αν και ιδιόμορφο, εταίρο και σε αυτά της «νέας» (π.χ., Πολωνία και βαλτικά κράτη) που επιδιώκουν τον τερματισμό της εξάρτησης από τη ρωσική ενέργεια.

Συναφές με το προηγούμενο, τα κράτη-μέλη διατηρούν κυρίαρχο ρόλο στη χάραξη της ενεργειακής τους πολιτικής. Συχνά, έτσι, οι απόπειρες των κοινοτικών οργάνων, κυρίως της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να δώσει λύσεις σε προβλήματα και να ρυθμίσει τη λειτουργία της ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς πέφτουν στο κενό. Είναι σύνηθες πλέον οι προτάσεις της Επιτροπής να βρίσκουν ισχυρή αντίδραση από μία ομάδα κρατών-μελών με αποτέλεσμα την αδυναμία λήψης αποφάσεων και τη διαιώνιση των προς επίλυση ζητημάτων. Αποτέλεσμα είναι η απουσία μιας ουσιαστικής ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής.

Τρίτον, τα κράτη-μέλη διαφωνούν αναφορικά με το κανονιστικό – ρυθμιστικό πλαίσιο που πρέπει να διέπει την αγορά φυσικού αερίου. Ενώ τα βόρεια κράτη (Βρετανία, σκανδιναβικά κράτη) βλέπουν την πλήρη απελευθέρωση ως πανάκεια για την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς φυσικού αερίου, τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης (Γερμανία, Γαλλία κ.λπ.) επιθυμούν τη διαιώνιση ισχυρών ημι-κρατικών εταιρειών που θα διαθέτουν και σημαντικά διαπραγματευτικά περιθώρια με τους μεγάλους προμηθευτές, όπως η ρωσική Gazprom.

Τέταρτον, η ρητορική της Ε.Ε. έρχεται σε οξεία αντίθεση με τις πολιτικές που ακολουθεί. Ενώ διακεκηρυγμένος κύριος πυλώνας της ενεργειακής πολιτικής της Ε.Ε. είναι η διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας, η πρακτική της Ε.Ε. είναι να λαμβάνει μεγαλύτερες ποσότητες τόσο πετρελαίου όσο και φυσικού αερίου από τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια με αποτέλεσμα να εντείνει ακόμη περισσότερο την εξάρτησή της από αυτήν. 

Ενώ ο πολυδιαφημισμένος αγωγός Nabucco έχει γίνει η σημαία της πολιτικής διαφοροποίησης της Ε.Ε., το έργο παραμένει σε πρώιμο στάδιο με το κύριο πρόβλημα συμβολαιοποίησης των ποσοτήτων που θα γεμίσουν τη χωρητικότητά του να παραμένει άλυτο. Η ισχυρή ρητορική που δεν συνοδεύεται από αντίστοιχες ενέργειες εκθέτει την Ε.Ε. και καταδεικνύει την αδυναμία να επιβάλει τις πολιτικές που επιθυμεί.

Πέμπτον, στην προσπάθεια αντίδρασης στην επιθετική ρωσική ενεργειακή στρατηγική στην Ευρώπη η Ε.Ε. απαντά με ένα μείγμα φιλελεύθερων και προστατευτικών πολιτικών. Από τη μία προτείνει την πλήρη φιλελευθεροποίηση της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου (και την εξαγωγή του μοντέλου αυτού σε προμηθευτές όπως η Ρωσία, η Αλγερία κ.λπ.) και αφετέρου προτείνει τον χαρακτηρισμό του ενεργειακού τομέα ως στρατηγικής σημασίας που επιτάσσει τη λήψη προστατευτικών μέτρων που θα εμποδίσουν τη χειραγώγηση της αγοράς από εξωτερικούς ημι-μονοπωλιακούς παίκτες.

Συμπερασματικά, η κοινοτική μέθοδος διατηρεί μία κρατικιστική προσέγγιση που οδηγεί σε εμφανή αδιέξοδα. Ωστόσο, μία Ε.Ε. 27 μελών δεν μπορεί να προχωρήσει εάν δεν «εξευρωπαϊστεί» η αντίληψη περί εθνικών συμφερόντων. Συμφέρον των κρατών-μελών πρέπει να είναι η ενδυνάμωση, η ευημερία, η ανάπτυξη και η ασφάλεια της Ε.Ε. συνολικά.

 Μυωπικά εθνικά συμφέροντα που εμποδίζουν τη λειτουργικότητα της Ε.Ε. δεν μπορούν παρά να κοστίζουν στην Ε.Ε. και, κατ’ επέκταση, στα μέλη εξ ων συντίθεται. Αναπόδραστα, έτσι, φαντάζει επιτακτικό να επανέλθουν στο τραπέζι λύσεις όπως η μεταβλητή γεωμετρία, στη βάση λειτουργίας συνασπισμών των προθύμων που θα αποτελούν τον σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής ενοποίησης και θα καταστήσουν εκ νέου την Ε.Ε. λειτουργική.

* Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο City College, International Faculty of the University of Sheffield, στη Θεσσαλονίκη
kathimerini