Του ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΟΥΣΗ*
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα έπρεπε να στοχεύει στην παγκοσμιοποίηση του δικαίου και στη διάχυση της έννοιας του κράτους δικαίου σε πλανητική κλίμακα. Η “Ευρώπη των εμπόρων” μόνο μέσω του παγκόσμιου διαλόγου για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διεθνή προστασία τους θα μπορούσε να απαντήσει στις προκλήσεις (των ΝΑΤΟ, ΟΗΕ, ΗΠΑ) για μια τελική αναμέτρηση δικαίου και οικονομίας.

Η οποία Ευρώπη – φρούριο (μέσα στο αμερικανικό παγκοσμιοποιημένο μοντέλο καταστολής) αναζητεί εναγωνίως τρόπους διασφάλισης ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης.

Η λειτουργία των συνόρων (βλ. συμφωνία Schengen) ως φίλτρου που θα κατακρατάει τους εγκληματίες προϋποθέτει την ύπαρξη ενός προστατευόμενου χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, δηλαδή μιας κοινότητας (κρατών) δικαίου.

Ο ευρωπαϊκός δικαστικός χώρος, αλλά και ευρύτερα ευρωπαϊκός δημόσιος χώρος, οφείλει να έχει καθιερώσει ελάχιστες προϋποθέσεις προστασίας των κοινών νομικών αξιών, καθώς και ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας του πολίτη (και όχι μόνο του κράτους) δεν επιτυγχάνεται απλά και μόνο με τη λήψη κατασταλτικών αστυνομικών μέτρων. Το Τάμπερε δεν ταυτίζεται με το Σένγκεν.

Η εσωτερική ασφάλεια στην Ε.Ε. περνάει μέσα από την εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών (ελεύθερων ή κρατουμένων) των κρατών – μελών. Η Ευρώπη των πολιτών συγκροτεί χώρο δημοκρατικής λειτουργίας στον οποίο οποιοδήποτε “έλλειμμα” ή αδιαφάνεια -στο όνομα οποιασδήποτε σκοπιμότητας- δεν γίνονται ανεκτά.

Η διαπίστωση ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης (όπως άλλωστε και όλοι οι πολίτες) είναι εκτεθειμένοι σε κοινούς κινδύνους πρέπει να οδηγήσει σε κοινότητα ανθρώπων, στην οποία τα δικαιώματα του ανθρώπου θα κατέχουν πρωτεύουσα θέση. Ούτε ένα ηγεμονικό δίκαιο ούτε ζώνες μη – δικαίου συνιστούν ανεκτά φαινόμενα σε μια ευρωπαϊκή δημόσια τάξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

Ενώ όμως το δικαίωμα στην ασφάλεια απορρέει από το δικαίωμα στην αυτοδυναμία και κυριαρχία ενός κράτους, το δικαίωμα στην επέμβαση για ανθρωπιστικούς λόγους (πάντα στο πλαίσιο της διεθνούς ασφάλειας) υπερβαίνει την εθνική δράση θέτοντας το σύνολο σχεδόν των πλανητικών σχέσεων υπό τον έλεγχο της μοναδικής αυτοκρατορίας των ΗΠΑ.

Η ασταθής ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας συνιστά μια βαθιά σκιά που γίνεται ακόμα πιο σκοτεινή αφού το παγκόσμιο νομικό δίχτυ απλώνεται παντού, εισχωρώντας ακόμα και μέσα στις φυλακές.

Η ασφάλεια (στην προστασία των εννόμων αγαθών) και η ελευθερία (της δράσης των πολιτών) κινούνται αντιπαραθετικά μέσα στον προστατεύσιμο κοινωνικό χώρο και δοκιμάζουν τα ακραία όρια (κατασταλτικής) παρέμβασης του ποινικού δικαίου προκειμένου να ρυθμίσει κοινωνικές σχέσεις.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, είτε δεχτούμε την ασφάλεια της εξισορρόπησης της ελευθερίας όλων είτε θεωρήσουμε τις ελευθερίες των πολιτών ως μοναδική εγγύηση για την ασφάλεια του συνόλου (μέσα σε μια δημοκρατική κοινωνία), θα έπρεπε η οποιαδήποτε σύγκρουση να διευθετείται με ρυθμίσεις που δεν παραβιάζουν τα ελάχιστα αλλά θεμελιώδη σημεία προστασίας των πολιτών, όπως τα έχει προσδιορίσει ο νομικός πολιτισμός και όχι η πολιτική ισχύς των κρατών.

Το ατομικό δικαίωμα στην ασφάλεια του ενός πρέπει αφενός να εναρμονίζεται με το κοινό κοινωνικό δικαίωμα στην ασφάλεια. Το ευνομούμενο κράτος δεν πρέπει να ταυτίζεται με την εδραίωση “ασφαλούς περιβάλλοντος”, με τη μείωση της ανασφάλειας, δηλαδή με μεγαλύτερη παραγωγή ισχύος. Η οποία άλλωστε ανασφάλεια των πολιτών δεν μειώνεται όταν το κράτος περιορίζει “για λόγους ασφαλείας” τις ατομικές ελευθερίες. Ούτε αναγκαστικά συσπειρώνει τον φοβισμένο άνθρωπο δίπλα στην εξουσία για να νιώσει πιο ήσυχος. Όταν όλοι είναι “δυνάμει ύποπτοι” ουδείς έχει ασυλία.

Οι ολίγοι κατέχοντες ελέγχουν και το παγκόσμιο σύστημα ασφάλειας και διαχειρίζονται ανάλογα, επιλεκτικά και προς ίδιον συμφέρον το αίτημα ασφάλειας των πολιτών, χωρίς πολιτικούς ή ηθικούς ενδοιασμούς. Δικό τους ρίσκο να στηρίζονται σε νόμους της ισχύος, αρκεί να μη θέλουν να μας πείσουν ότι αυτό είναι Δίκαιο. Συναίνεση στο σημείο αυτό δεν υπάρχει.

* Ο Γιάννης Πανούσης είναι πανεπιστημιακός – εγκληματολόγος.
ΑΥΓΗ