του Αντώνη Φουρλή
«Περίπου 120 μέλη της παράνομης τρομοκρατικής οργάνωσης PKK σκοτώθηκαν από τον Μάρτιο μέχρι σήμερα σε στρατιωτικές επιχειρήσεις εντός της Τουρκίας και στο γειτονικό Ιράκ, όπου οι τρομοκράτες βρίσκουν καταφύγιο», έγραφε η αγγλική έκδοση της τουρκικής εφημερίδας «Χουριέτ» στις 18 Ιουνίου.

Μόνο τους περασμένους δύο μήνες έχουν χάσει τη ζωή τους 37 Τούρκοι στρατιώτες, ενώ οι αρχές απέτρεψαν την ύστατη ώρα βομβιστικές επιθέσεις, ακόμη και σε περιοχές μακριά από τα σύνορα (Τουρκίας – Ιράκ), που έως σήμερα θεωρούνταν ασφαλείς, όπως το τουριστικό θέρετρο της Σμύρνης», έγραφε η «Καθημερινή» επικαλούμενη τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία (AFP, AP, Reuters) στις 17 Ιουνίου, συμπληρώνοντας το ρεπορτάζ. Στην Άγκυρα, σοβαροί αναλυτές προβλέπουν σφοδρότατες συγκρούσεις στο ανατολικό μέτωπο της Τουρκίας, ενώ ο Αμπντουλάχ Γκιουλ διακηρύσσει την απόφαση της χώρας του να ξεριζώσει την τρομοκρατία: «Είναι η δική μας χώρα, ο τόπος μας… Θα κάνουμε ό,τι χρειαστεί για να ξεφορτωθούμε την τρομοκρατία, ανεξαρτήτως κόστους… Η τρομοκρατία δεν είναι πρόσκαιρο ζήτημα. Είναι υπόθεση όλων μας», δήλωσε από τη Ν. Κορέα ο Τούρκος Πρόεδρος. Η ευθεία προειδοποίηση-απειλή του Α. Γκιουλ έρχεται να επιβεβαιώσει την έντονη ανησυχία που επικρατεί στην Άγκυρα, την ώρα που η σεναριολογία γύρω από το ενδεχόμενο να «σπάσει» στα τρία το Ιράκ έχει σημάνει συναγερμό στην Τουρκία. Το σενάριο δεν είναι καινούριο και συνδέεται με την αποτυχία των Αμερικανών να ελέγξουν την κατάσταση στο Ιράκ την «επόμενη ημέρα» του πολέμου. Η μουσουλμανική ταυτότητα της χώρας ενισχύθηκε ξαφνικά, ως αποτέλεσμα του ενισχυμένου ρόλου ριζοσπαστικών-φονταμενταλιστικών στοιχείων.

Οι Κούρδοι, σε ανοιχτή γραμμή με την Ουάσινγκτον, διεκδικούν όλο και δυναμικότερα στο παρασκήνιο τη μετάβαση από την αυτονομία σε καθεστώς ανεξαρτησίας και διαθέτουν υποστηρικτές εντός των κύκλων της αμερικανικής ηγεσίας. «Η πιθανότητα να “σπάσει” το Ιράκ στα τρία εκλαμβάνεται ως υπαρκτός κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας. Με ανάλογη δυσφορία αντιμετωπίζουν την προοπτική ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν και οι υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες-γείτονες του Ιράκ και αυτό διευκόλυνε την Τουρκία να προσεγγίσει αυτές τις μουσουλμανικές χώρες, ιδιαίτερα τις αραβικές χώρες της Μέσης Ανατολής», ανέφερε σε ανάλυσή της η «Χουριέτ» στις 15 Ιουνίου.

Το Ισραήλ ήρθε κοντά στην Άγκυρα στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν οι δύο χώρες αισθάνθηκαν την ανάγκη να συνεργαστούν προκειμένου να ανακόψουν τη συμμαχία Συρίας – Ιράν. Τότε η Δαμασκός και η Τεχεράνη υποστήριζαν το PKK, ενώ Τουρκία και Συρία έφθασαν στα πρόθυρα εμπόλεμης σύγκρουσης, λίγο πριν ο ηγέτης του PKK Αμπντουλάχ Οτσαλάν υποχρεωθεί να εγκαταλείψει το έδαφος της Συρίας. Δύο δεκαετίες αργότερα, ωστόσο, η Άγκυρα συμπλέει με τη Συρία και το Ιράν στο Κουρδικό και διεξάγουν ακόμη και κοινές ασκήσεις. Η εξήγηση είναι προφανής: η Τουρκία παρέμεινε σταθερή στις απόψεις της, ενώ Συρία και Ιράν θέλουν να χαλάσουν τα πιθανά αμερικανικά σχέδια για σύσταση κρατών-δορυφόρων στη Μέση Ανατολή. Στον αντίποδα, το Τελ Αβίβ βλέπει (εδώ και πολλές δεκαετίες) με καλό μάτι την προοπτική ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν, με την ελπίδα να βρει έναν σύμμαχο-«σφήνα» στα πλευρά της Συρίας και του Ιράν. Από αυτό το σημείο οι στόχοι της Τουρκίας και του Ισραήλ γίνεται σαφές ότι αποκλίνουν. Υπάρχει όμως και συνέχεια. Η αποκατάσταση σταθερών επαφών της κυβέρνησης Ερντογάν με τη Χαμάς, αλλά και η σύμπλευση της Άγκυρας με την Τεχεράνη ήταν το «κερασάκι στην τούρτα». Χαμάς και Ιράν δηλώνουν ευθέως ότι δεν αποδέχονται την ύπαρξη του Ισραήλ και ακολουθεί η ανθρωπιστική αποστολή που οργανώθηκε από την Τουρκία με προορισμό τη Γάζα. Και σε αυτό το σημείο ουδείς μπορεί να ισχυριστεί σοβαρά ότι δεν ήταν αναμενόμενη και προβλέψιμη η αιματηρή επέμβαση των Ισραηλινών στα διεθνή ύδατα, με αποτέλεσμα τους 9 νεκρούς. Το Τελ Αβίβ βγήκε εκτεθειμένο από το επεισόδιο και η επίθεση αποδοκιμάστηκε ακόμη και σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών. Την ίδια ώρα η Άγκυρα έκανε ένα ακόμη βήμα, ζητώντας από το Ισραήλ να απολογηθεί και να επιτρέψει σε μία διεθνή επιτροπή να διεξάγει έρευνα. Ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση προκάλεσε το «τελεσίγραφο» της Τουρκίας, ότι σε διαφορετική περίπτωση θα επηρεαστούν άμεσα οι διπλωματικές, οικονομικές και αμυντικές σχέσεις των δύο χωρών. Ανεξάρτητα από μία δόση «λεονταρισμού» σε αυτή την αντίδραση, έγινε σαφές ότι κάτι «έσπασε» οριστικά στις σχέσεις Άγκυρας – Τελ Αβίβ. Η τουρκική πλευρά διαβεβαιώνει ότι δεν επιθυμεί να διαταραχθούν σε βάθος χρόνου οι σχέσεις με το Ισραήλ, όμως κάτι τέτοιο μοιάζει αναπόφευκτο.

Στον αντίποδα, δείτε τι συμβαίνει το τελευταίο 6μηνο στις σχέσεις Τουρκίας – Ιράν. Με συστηματικά «ανοίγματα» και αποκορύφωμα την παρέμβαση Ερντογάν (σε ρόλο συνηγόρου υπεράσπισης) στην υπόθεση των πυρηνικών της Τεχεράνης, η Άγκυρα προκάλεσε δημόσιες αντιδράσεις ηγετικών στελεχών της κυβέρνησης Νετανιάχου, που επεσήμαναν ότι η Τουρκία προσεγγίζει φονταμενταλιστικά στοιχεία του ισλαμικού κόσμου. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η σχέση Τουρκίας – Ιράν είναι ανταγωνιστική, αλλά στην τρέχουσα συγκυρία ο ανταγωνισμός παραμένει φιλικός για το ποια από τις δύο χώρες είναι σε θέση να στηρίξει αποτελεσματικότερα τους Παλαιστινίους έναντι του Ισραήλ. Θα ήταν σφάλμα να υποτιμήσουμε, παράλληλα, το ευρύ πεδίο οικονομικής συνεργασίας της Άγκυρας με την Τεχεράνη: ο όγκος συναλλαγών μεταξύ των δύο χωρών έπιασε τα 6 δις δολάρια το 2008 (!), ενώ έχει τεθεί ως στόχος ο τριπλασιασμός τους μέσα σε μία τριετία. Έπειτα από αμερικανική πίεση, ο Τ. Ερντογάν «πάγωσε» ένα σχέδιο επενδύσεων ύψους 3,5 δις δολαρίων στον τομέα του ιρανικού φυσικού αερίου, αλλά επισκεπτόμενος πρόσφατα την Τεχεράνη επανέλαβε το τουρκικό ενδιαφέρον. Και η Άγκυρα δυσανασχετεί κάθε φορά που ανοίγει κουβέντα για νέες κυρώσεις εις βάρος του Ιράν, γιατί η τουρκική οικονομία πλήττεται άμεσα. Καθοριστικό ρόλο παίζει και ο ισλαμικός ιδεολογικο-πολιτικός προσανατολισμός της κυβέρνησης Ερντογάν. Ο ίδιος ο Τούρκος πρωθυπουργός καρπώνεται τα αποτελέσματα της «στροφής» προς τον μουσουλμανικό κόσμο και εξελίσσεται σε «κάτι σαν ήρωα» για τους Παλαιστινίους. Ήταν ο πρώτος ξένος ηγέτης που «τα είπε έξω από τα δόντια» στον Σιμόν Πέρες στο Νταβός, ενώ δεν διστάζει να διακινδυνεύσει την αξιοπιστία του έναντι της Δύσης, αναλαμβάνοντας το ρόλο του διαμεσολαβητή της Τεχεράνης. Το «έπαθλο» για τον Ταγίπ Ερντογάν θα είναι να αναδείξει την Τουρκία σε ρόλο αναδυόμενης περιφερειακής δύναμης στη Μέση Ανατολή, υποχρεώνοντας τις ΗΠΑ και την Ευρώπη να συνομιλούν μαζί του, πριν λάβουν τις σχετικές αποφάσεις τους στο μέλλον. Υπάρχει, όμως, και κόστος: γιατί οι σχέσεις Άγκυρας – Τελ Αβίβ είναι αναπόφευκτο να επηρεαστούν από το ολοένα και βαρύτερο κλίμα στις κοινωνίες των δύο χωρών. Οι κυβερνήσεις μπορεί να αλλάξουν στο μέλλον, αλλά η δυσπιστία που σωρεύεται θα παραμείνει εκεί…

diplomatia.gr