Ενα ουσιαστικό χαρακτηριστικό των διεθνών κεφαλαιαγορών έχει να κάνει με το ότι οι συμμετέχοντες σε αυτές λειτουργούν ταυτοχρόνως και ως δρώντες και ως θεατές. Ο μεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος, ο οποίος ξόδεψε τη μισή ζωή του προσπαθώντας να εξηγήσει το φαινόμενο «αγορά», δήλωσε προ ημερών στο Λονδίνο: «Οι αγορές δεν αποτυπώνουν πολύ καλά τα γεγονότα, εν μέρει γιατί τα δημιουργούν και οι ίδιες». Οι πραγματικότητες γεννούν προσδοκίες, με τη σειρά τους οι προσδοκίες δημιουργούν πραγματικότητες και ούτω καθ’ εξής. Ενας αναλυτής με τον οποίο συνομίλησα έχει μία ενδιαφέρουσα μεταφορά για τις ομολογιακές αγορές. Σήμερα, όπως ισχυρίζεται, οι αγορές βρίσκονται στη θέση των σκιέρ προ της απειλής μιας «χιονοστιβάδας».

Μία κυβέρνηση που χρεοκοπεί ενδεχομένως να προξενήσει αλυσιδωτή αντίδραση με επικείμενες χρεοκοπίες. Η διαδικασία επιταχύνεται με τη διάλυση τραπεζών, οι οποίες κατέχουν πολλά από τα κρατικά ομόλογα της προβληματικής χώρας. Υπάρχει, βέβαια, μία διαφορά. Ακόμα και αν συγκεντρωθούν χιλιάδες σκιέρ, ο φόβος τους μήπως δημιουργηθεί χιονοστιβάδα καθόλου δεν επηρεάζει το φαινόμενο. Στις αγορές, αντιθέτως, ο φόβος προκαλεί ακραία καιρικά φαινόμενα.

Βέβαια, για να επαληθευθεί η απειλή πρέπει να υπάρχει χιόνι. Η υπερθέρμανση των αγορών και ο υπερδανεισμός τους συνέτειναν στον όγκο του χιονιού, χωρίς εκείνες να φέρουν την πρώτιστη ευθύνη. Οι κυβερνήσεις, και οι επιχειρήσεις, και εσείς, και εγώ, διά του διττού ρόλου μας των καταναλωτών και ψηφοφόρων, συμβάλαμε στη συσώρευση του χιονιού. Αυτό το οποίο με αφοπλιστική καθαρότητα δείχνει η ομολογιακή αγορά στον αναπτυγμένο κόσμο (αν και όχι σε όλον) και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι τρεις λέξεις: «χρέος» και «δημογραφικό πρόβλημα».

Τα τελευταία 50 χρόνια συγκεντρώσαμε ένα επαχθές χρέος ως εταιρείες, νοικοκυριά και κράτη. Μετά την κρίση το επίκεντρο μετατοπίστηκε από τον μη βιώσιμο ιδιωτικό δανεισμό στον μη βιώσιμο δημόσιο δανεισμό. Την ώρα λοιπόν που οι τραπεζίτες διασκεδάζουν στα γιοτ τους, η κρίση του ιδιωτικού δανεισμού έχει εξελιχθεί σε κρίση του δημοσίου. Επιπλέον, τα πειθαρχημένα και συνετά κράτη με υψηλές αποταμιεύσεις και εξαγωγές, όπως η Κίνα και η Γερμανία, είχαν εξαρτηθεί από την έκρηξη του δανεισμού στις άλλες χωρες, οι οποίες και αγόραζαν τα δικά τους προϊόντα.

Παράλληλα, οι άνδρες και οι γυναίκες που γεννήθηκαν στον πόλεμο και λίγο μετά οδεύουν προς τη συνταξιοδότηση και οι άνω των 65 ετών αυξάνονται ολοένα και περισσότερο. Θα πρέπει, λοιπόν, να δουλεύουμε περισσότερο όλοι μας, εκτός εάν αποκτήσουμε, μαζικά, νέας ηλικίας και ικανοποιητικά ενσωματωμενους μεταναστευτικούς πληθυσμούς.

Το κοινωνικό μας κράτος θα γίνεται ανησυχητικά ισχνότερο και μετριότερο. Ο πέλεκυς του Βρετανού υπουργού Οικονομικών Τζορτζ Οσμπορν είναι απλώς μια μικρή πρόγευση των όσων θα ακολουθήσουν.