Με προβληματισμό παρακολουθεί η Αθήνα το φουλ του ισλαμικού χαρτιού που παίζει η Αγκυρα- υπέρ του Ιράν κι εναντίον του Ισραήλφοβούμενη πως τα ελληνοτουρκικά θα ξαναμπούν σε δεύτερη μοίρα, ενώ ανησυχεί για τις εξελίξεις που μπορεί να δρομολογήσει αυτή η στροφή στο εσωτερικό της Τουρκίας και τις πολιτικές συνέπειες για τον Ταγίπ Ερντογάν.

Η Αθήνα, άλλωστε, δεν είναι η μόνη που ανησυχεί. Μπορεί ο τούρκος πρωθυπουργός να χαρακτήρισε «βρώμικη προπαγάνδα» τις επικρίσεις ότι η Τουρκία γυρνά την πλάτη της στη Δύση, αλλά τον τελευταίο καιρό αυξάνονται οι φωνές που μιλούν για απομάκρυνση της κυβέρνησης Ερντογάν από την Ευρώπη και για δέσιμο στο άρμα του Ισλάμ, ενώ πληθαίνουν οι αναλύσεις ειδικών για τη Μέση Ανατολή που κάνουν λόγο για ισλαμοποίηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Πριν από λίγες μέρες ο αμερικανός υπουργός Εθνικής Αμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς, επέρριψε ευθύνες στις Βρυξέλλες υποστηρίζοντας πως η άρνηση της Ευρώπης να δεχθεί την Τουρκία ως κράτος-μέλος ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τις επιδεινούμενες σχέσεις της Αγκυρας με το Ισραήλ, αλλά και για το γεγονός ότι η Τουρκία πέφτει στην αγκαλιά των ισλαμικών κρατών. Η Αθήνα ανησυχεί τόσο για την επιβράδυνση της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας, καθώς, σύμφωνα με εκτιμήσεις, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της ερχόμενης εβδομάδας δεν αναμένεται να ανοίξουν νέα ενταξιακά κεφάλαια της Τουρκίας, όσο και για το γεγονός ότι η διολίσθηση της Τουρκίας προς Ανατολάς μπορεί να φέρει στασιμότητα στα ελληνοτουρκικά. Οι διαθέσεις της Αγκυρας ούτως ή άλλως θα φανούν σύντομα, καθώς εντός του μήνα και συγκεκριμένα στις 22 και 23 Ιουνίου, τόσο ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Δημήτρης Δρούτσας όσο και ο Πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου θα επισκεφθούν την Κωνσταντινούπολη για τη Διαβαλκανική Διάσκεψη και θα συναντηθούν με τους τούρκους ομολόγους τους Αχμέτ Νταβούτογλου και Ταγίπ Ερντογάν αντίστοιχα.

Ακραία ρητορική. Διπλωματικές πηγές σημειώνουν πως περισσότερο από τη στροφή προς Ανατολάς, αυτό που ανησυχεί την Αθήνα είναι το θρησκευτικό στοιχείο που εμφανίζεται όλο και πιο έντονα στη ρητορική του Ταγίπ Ερντογάν και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το πολιτικό του μέλλον. Κι αυτό διότι με την ακραία ρητορική του τελευταίου διαστήματος, από τη μια δικαιώνει τους επικριτές του στο εσωτερικό και τους κεμαλιστές που θεωρούν ότι ο Ερντογάν θέτει σε κίνδυνο τον κοσμικό χαρακτήρα της Τουρκίας κι από την άλλη, στην αξιωματική αντιπολίτευση, τη θέση του Ντενίζ Μπαϊκάλ πήρε ένα νέο πρόσωπο, ο Κεμάλ Κιλιντζάρογλου. Ηδη ο Κιλιντζάρογλου βρίσκεται μπροστά στις δημοσκοπήσεις από τον τούρκο πρωθυπουργό.

Ο Ταγίπ Ερντογάν χρησιμοποίησε ιδιαίτερα σκληρή γλώσσα εναντίον του Ισραήλ για την επίθεση στη νηοπομπή με την ανθρωπιστική βοήθεια για τη Γάζα. Αντέδρασε έντονα στις κυρώσεις που αποφάσισε να επιβάλει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στο Ιράν, με τον τούρκο πρωθυπουργό να δηλώνει πως ένα «ναι» στις κυρώσεις θα ήταν ατιμωτικό για την Τουρκία. Νωρίτερα, τον περασμένο Απρίλιο, η Τουρκία είχε εκφραστεί και πάλι εναντίον κυρώσεων στο Ιράν, ενώ ο Ταγίπ Ερντογάν υπερασπίστηκε τον ηγέτη του Σουδάν, Ομάρ Αλ Μπεσίρ, για τα εγκλήματα πολέμου στο Νταρφούρ, λέγοντας ότι «κανένας μουσουλμάνος δεν μπορεί να διαπράξει γενοκτονία». Την ίδια ώρα, οι σχέσεις της Αγκυρας με την Ουάσιγκτον ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί, καθώς για τους Αμερικανούς η διαδικασία ειρήνευσης στη Μέση Ανατολή και το πυρηνικό δίλημμα του Ιράν είναι δύο παράλληλα ζητήματα.

Το Ισραήλ. Σε όσους επικρίνουν την Αθήνα για την ισορροπημένη αντίδρασή της στην ισραηλινή επίθεση στη νηοπομπή, διπλωματικές πηγές σημειώνουν ότι η Αθήνα οφείλει να διατηρήσει τη στρατηγική της σχέση με το Ισραήλ, επιχειρώντας, άλλωστε, να εκμεταλλευθεί το κενό που έχει δημιουργηθεί από τις διαρκώς επιδεινούμενες σχέσεις του Τελ Αβίβ με την Αγκυρα. Στην εξίσωση μπαίνει και η Κύπρος, καθώς το Ισραήλ δεν αναγνωρίζει το παράνομο καθεστώς των Κατεχομένων. Δεν είναι τυχαίο ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είχε απαγορεύσει τον απόπλου πλοίων της ανθρωπιστικής νηοπομπής για τη Γάζα από κυπριακά λιμάνια. Ούτε το γεγονός ότι απαντώντας στην Τουρκία, ισραηλινοί ακτιβιστές αύριο θα πραγματοποιήσουν ανοικτά των Κατεχομένων διαμαρτυρία για την εισβολή και κατοχή της Βόρειας Κύπρου.

Φταίει η Ευρώπη που της γύρισε την πλάτη
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΙΤΤΥ ΞΕΝΑΚΗ

Η Τουρκία στρέφεται προς Ανατολάς, και γι΄ αυτό φταίει η Ευρώπη. Αυτή ήταν, με λίγα λόγια, η άποψη που κατέθεσε ο αμερικανός υπουργός Αμυνας, ο Ρόμπερτ Γκέιτς, λίγες ώρες πριν καταψηφίσει η Αγκυρα τον νέο, τέταρτο κατά σειρά, γύρο κυρώσεων κατά της Τεχεράνης. Η Ουάσιγκτον ανησυχεί, αυτό είναι δεδομένο. Τόσο οι αμερικανοτουρκικές όσο και οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις διέρχονται κρίση και αυτό είναι δεδομένο. Η Τουρκία αλλάζει, διεκδικεί για τον εαυτό της τον ρόλο μιας ισχυρής περιφερειακής δύναμης, ενός παγκόσμιου πόλου, επ΄ αυτού καμία αμφιβολία. Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό, είναι αν και πόσο πρέπει να (τη) φοβόμαστε.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ο φόβος είναι απτός. «Επί δεκαετίες, η Τουρκία ήταν ένας από τους πιο εύπλαστους συμμάχους των ΗΠΑ, ένα στρατηγικό κράτος στις παρυφές της Μέσης Ανατολής που ακολου θούσε αξιόπιστα την αμερικανική πολιτική», επεσήμαιναν πρόσφατα οι «Νew Υork Τimes». «Τελευταία όμως υιοθετεί μια νέα προσέγγιση στην περιοχή, λέξεις και μεθόδους που προωθούν τα δικά της συμφέροντα και, ταυτόχρονα, προκαλούν την Ουάσιγκτον». Οι αμερικανοί αναζητούν ενόχους και όπως σχολιάζει η «Figaro», «ρίχνουν την ευθύνη για την αλλαγή στρατηγικής της Αγκυρας στους ευρωπαίους, που έβαλαν “πάγο” στις ενταξιακές φιλοδοξίες της Τουρκίας». 13 από τα 35 κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων παραμένουν παγωμένα, Σαρκοζί και Μέρκελ δεν παύουν να διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στην ένταξη της Τουρκίας, η Αγκυρα απογοητεύτηκε, θύμωσε, και γύρισε οριστικά την πλάτη στη Δύση- σωστά; Ακόμα και μια αμερικανική εφημερίδα, όπως η «Washington Ρost», αναγνωρίζει την απλοϊκότητα αυτής της ματιάς: «Μ΄ όλη τη νεοευρεθείσα ανεξαρτησία της στην εξωτερική πολιτική», σημειώνει, «η Τουρκία παραμένει στε νά δεμένη με τη Δύση. Η Ε.Ε. είναι η μεγαλύτερη αγορά της. Και τα τουρκικά στρατεύματα έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στις ΝΑΤΟϊκές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν». Πράγματι, περισσότερες από τις μισές εξαγωγές της Τουρκίας έρχονται στην Ευρώπη. Από την πλευρά της, η Ε.Ε. συνεισφέρει το 90% των ξένων επενδύσεων στην Τουρκία. Περισσότεροι από 4.000.000 Τούρκοι ήδη ζουν στην Ευρώπη. Συγκριτικά, τα μεσανατολικά κράτη δέχονται το 25% των εξαγωγών της Τουρκίας, συνεισφέρουν μόλις το 10% των τουριστών της, έχουν στην Τουρκία το πολύ 200.000 μετανάστες εργάτες. Και οι ειδικοί τονίζουν πως η τουρκική διπλωματία θέλει να στηρίζεται ισότιμα σε δύο κίονες: στην πολιτική τής καλής γειτονίας (ή των «μηδενικών προβλημάτων» με τους γείτονες, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται), και «στη διπλωματία των μπίζνες»: «Ο Ταγίπ Ερντογάν», σημειώνει στη «Μonde» η Αριάν Μπουρζόν, «δεν ταξιδεύει ποτέ χωρίς μια ακολουθία επιχειρηματιών».

«Για να γίνει ένας από τους παράγοντες-κλειδιά της περιοχής», επισημαίνει η ίδια εφημερίδα, «η Τουρκία επανισορρόπησε τη σχέση της με τις ΗΠΑ. Με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην εξουσία, απελευθερώθηκε, τρόπον τινά, από την αμερικανική κηδεμονία. Ο Ταγίπ Ερντογάν διατηρεί καλές σχέσεις με το Ιράν του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, εξαγρίωσε την Ουάσιγκτον αναλαμβάνοντας μαζί με τη Βραζιλία διαμεσολαβητικό ρόλο στο ιρανικό πυραυλικό ζήτημα. Τα δύο τελευταία χρόνια, οι σχέσεις του με το Ισραήλ επιδεινώνονταν σταδιακά, ο Ερντογάν έγινε έξαλλος με το γεγονός ότι το Ισραήλ ξεκίνησε την επιχείρηση “Συμπαγές Μολύβι” στη Γάζα χωρίς καν να τον ενημερώσει κι ενώ εκείνος είχε αναλάβει διαμεσολαβητικό ρόλο με τη Συρία μετά την επίθεση στον “Στολίσκο της Ελευθερίας” οι σχέσεις του με το Ισραήλ δεν θα είναι ποτέ ξανά ίδιες. Ομως η Τουρκία δεν αντιτάχθηκε στην ένταξη του Ισραήλ στον ΟΟΣΑ. Ο Ερντογάν κρατά μια ευαίσθητη, περίπλοκη γραμμή. Θέλει ταυτόχρονα να είναι μέλος του ΝΑΤΟ, υποψήφιος για ένταξη στην Ευρώπη, Μεγάλος στη Μέση Ανατολή, κοντά στο Ιράν και τον αραβικό κόσμο χωρίς να γκρεμίσει τις γέφυρες με το Ισραήλ. Ενα πλούσιο και εκρηκτικό κοκτέιλ».

Η Τουρκία, συνομολογεί στην ισπανική «Εl Ρais» ο Μ. Α. Μπαστενιέ, φιλοδοξεί να κυριαρχήσει στη δεκαετία που διανύουμε, να την εγγράψει στα κιτάπια των ιστορικών του μέλλοντος ως «η δεκαετία της νέας, ευρω-ασιατικής Τουρκίας». Εσωτερικά και εξωτερικά, η Τουρκία ρει. Η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι ακόμα πλήρως εδραιωμένα, έχουν γίνει όμως σημαντικά βήματα. Διεθνώς, η χώρα βάζει τις δικές της προτεραιότητες, τις υπερασπίζεται με αρκετή επιτυχία. «Αυτό είναι και σωστό και ρεαλιστικό», αποφαίνεται η «Guardian». «Η Τουρκία αλλάζει, πράγματι. Κρατά στο χέρι πολλά χαρτιά. Ο υπόλοιπος κόσμος όμως πρέπει να δουλέψει με αυτές τις αλλαγές, όχι να τις φοβάται».

Διχάζει την Τουρκία το πρόβλημα της Γάζας
«Μια πιο ισχυρή Τουρκία αναδύεται», δηλώνει στα «ΝΕΑ» ο τούρκος πρώην υπουργός Εξωτερικών Ιλτέρ Τουρκμέν εκτιμώντας ότι το εβραϊκό λόμπι δεν μπορεί να βλάψει την Τουρκία. Ωστόσο υπάρχει και η άποψη ότι η Αγκυρα «υπερβάλλει» με την αντίδρασή της εναντίον του Ισραήλ οδηγώντας τη χώρα σε επικίνδυνα μονοπάτια.

Η επίθεση του Ισραήλ εναντίον του τουρκικού πλοίου «Μαβί Μαρμαρά» το οποίο μετέφερε ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα, δημιούργησε ένα νέο σκηνικό στις διεθνείς σχέσεις. Ο υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου μίλησε για «11η Σεπτεμβρίου της Τουρκίας», θέλοντας να δώσει το μήνυμα ότι για την Αγκυρα αυτή η επίθεση είναι ένα γεγονός- σταθμός. Φαίνεται ότι αυτή η εξέλιξη επαναπροσδιορίζει τη θέση της Τουρκίας στο διεθνές σκηνικό αν και οι απόψεις διχάζονται ως προς το πού βαδίζει η χώρα. Οι απόψεις είναι κυρίως δύο.

Η πρώτη σχολή επισημαίνει ότι ο τούρκος πρωθυπουργός Ταγίπ Ερντογάν διαχειρίστηκε σωστά την κρίση και η χώρα αναλαμβάνει έναν σημαντικό ρόλο στη Μέση Ανατολή. Αυτό που έχει στο μυαλό του ο τούρκος πρωθυπουργός δεν είναι να αποκοπεί από τη Δύση αλλά να ισχυροποιήσει τη θέση του παίζοντας ηγετικό ρόλο στην περιοχή. Αυτήν την πολιτική ο πρώην τούρκος υπουργός Εξωτερικών δεν θέλει να την ονομάσει «νεοοθωμανική». Εκτιμά ότι ο συνδυασμός μιας ισχυρής οικονομίας και μιας περισσότερο ενεργής εξωτερικής πολιτικής δημιουργεί μια ισχυρή Τουρκία. «Ο Οζάλ άνοιξε τον δρόμο αλλά η πραγματική ανάπτυξη άρχισε από το 2002», λέει ο Ιλτέρ Τουρκμέν. Χαρακτηρίζει επιτυχημένο τον τρόπο που διαχειρίστηκε την κρίση ο τούρκος πρωθυπουργός, επισημαίνοντας ότι πέτυχε να δημιουργήσει μια κοινή πεποίθηση ότι πρέπει να αρθεί το εμπάργκο στη Γάζα, υποχρέωσε τους Ισραηλινούς να απελευθερώσουν τους ομήρους και κατάφερε να πείσει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να ζητήσει έρευνα για τα γεγονότα. Πόσο κινδυνεύει όμως η Τουρκία από το εβραϊκό λόμπι; «Είμαι υπέρ των καλών σχέσεων με το Ισραήλ επειδή τα τελευταία χρόνια η τουρκική εξωτερική πολιτική διατηρούσε καλές σχέσεις τόσο με το Ισραήλ όσο και με τον αραβικό κόσμο», αναφέρει ο Ιλτέρ Τουρκμέν αλλά εκτιμά πως όσο και να προσπαθήσει το εβραϊκό λόμπι να βλάψει την Τουρκία, δεν θα τα καταφέρει επειδή και οι ΗΠΑ χρειάζονται την Τουρκία και αντίστοιχα η Τουρκία τις ΗΠΑ.

Απροσδόκητες εξελίξεις. Η δεύτερη σχολή εκτιμά ότι δεν αποκλείεται η Αγκυρα να βρεθεί μπροστά σε απροσδόκητες εξελίξεις αν επιλέξει να κλιμακώσει την ένταση με το Ισραήλ. «Σε αυτήν την κρίση δεν υπάρχει κατάσταση win- win επειδή έχασε και η Τουρκία και το Ισραήλ, ίσως η μόνη κερδισμένη να είναι η Χαμάς», λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπαχτσέσεχιρ, Τζενγκίς Ακτάρ. Σύμφωνα με τον τούρκο καθηγητή, «η Τουρκία διορθώνει τις σχέσεις της με τη Μέση Ανατολή και τις χαλάει με τις υπόλοιπες χώρες, κάτι το οποίο δεν είναι πολύ έξυπνο». Ο τούρκος πρωθυπουργός ενδεχομένως να κέρδισε τον αραβικό λαό αλλά δεν κέρδισε και τις κυβερνήσεις των αραβικών χωρών οι οποίες δεν βλέπουν θετικά τη στήριξη της Αγκυρας προς τη Χαμάς. «Ο τούρκος πρωθυπουργός αυτήν τη στιγμή φαίνεται ισχυρός αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Οταν έχεις τον μισό κόσμο εναντίον σου δεν μπορεί να είσαι ισχυρός», σχολιάζει ο τούρκος καθηγητής. Και ο τούρκος δημοσιογράφος Μεχμέτ Αλί Μπιράντ εκτιμά πως αν η Αγκυρα διαχειριστεί σωστά την κρίση χωρίς συναισθηματισμούς, τότε δεν θα διογκωθεί το πρόβλημα. Σε διαφορετική περίπτωση, το Ισραήλ μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να βλάψουν την Τουρκία. «Η ένταση θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο αν η Ουάσιγκτον θελήσει να στηρίξει το Ισραήλ και τιμωρήσει την Τουρκία για το θέμα του Ιράν», εκτιμά ο Μεχμέτ Αλί Μπιράντ. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Αγκυρα θα είναι υποχρεωμένη να απαντήσει και τότε η κατάσταση θα βγει εκτός ελέγχου. «Δεν υπάρχει ασφάλεια για το αύριο», σύμφωνα με τον δημοσιογράφο.

Εκείνο όμως που προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκπληξη είναι η παρέμβαση του ηγέτη του μεγαλύτερου θρησκευτικού τάγματος της Τουρκίας, Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος επέκρινε την αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα. Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η δήλωση Γκιουλέν είναι ουσιαστικά προειδοποίηση προς την τουρκική κυβέρνηση. Η ανθρωπιστική βοήθεια οργανώθηκε από την τουρκική οργάνωση ΙΗΗ η οποία χαρακτηρίζεται ακραία ισλαμική και ο Φετουλάχ Γκιουλέν διαφοροποιείται τώρα δημοσίως.
ΝΕΑ-ΑΝΝΑ ΑΝΔΡΕΟΥ