Tου Ηλια Μαγκλινη

Η τραγωδία που έπληξε την Πολωνία έχει κάτι σχεδόν μυθιστορηματικό. Το 1940, όταν η Σοβιετική Ενωση ήταν ακόμα σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, με διαταγή του Στάλιν εκτελέστηκαν χιλιάδες Πολωνοί αιχμάλωτοι στρατιωτικοί και διανοούμενοι.

Η σφαγή εκείνη πέρασε στην Ιστορία ως η «σφαγή στο δάσος του Κατίν», και εκεί ακριβώς κατευθυνόταν ο Πολωνός πρόεδρος Κατσίνσκι για προσκύνημα, όπως και τα άλλα υψηλόβαθμα μέλη της πολωνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.

Με άλλα λόγια, οι εκπρόσωποι της σύγχρονης πολωνικής ελίτ μαρτύρησαν -έστω και τυχαία- σχεδόν στον τόπο του μαρτυρίου μιας ελίτ συμπατριωτών τους που εξολόθρευσε κάποτε η σταλινική ηγεσία της ΕΣΣΔ.

Προφανώς και οι πληγές θα επουλωθούν, η αποδεκατισμένη προσωρινή κυβέρνηση θα καλύψει τα κενά της, το πένθος θα περάσει. Η πολύνεκρη αεροπορική τραγωδία όμως μπορεί να σταθεί αφορμή για κάποιες σκέψεις, οι οποίες ενδεχομένως να αφορούν όχι μόνο την ίδια την Πολωνία αλλά την Ευρώπη συνολικά.

Πρέπει κανείς να επισκεφθεί την Πολωνία για να καταλάβει από πρώτο χέρι κάποια πράγματα για τη συγκεκριμένη χώρα και τον λαό της, κυρίως τις εκπληκτικές αντοχές των απλών Πολωνών. Μια επίσκεψη στο μουσείο της εξέγερσης της Βαρσοβίας μάλλον θα πείσει οποιονδήποτε – αλλά και μόνο η περίηγηση στους δρόμους και τις πόλεις αυτής της χώρας αρκεί: με εξαίρεση κάποιες αγκυλώσεις γραφειοκρατικού χαρακτήρα (ένα ανακλαστικό καχυποψίας), το σοβιετικό παρελθόν έχει σχεδόν εξαλειφθεί.

Από την άλλη, η Πολωνία είναι η πλέον μαρτυρική χώρα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μιλάμε για έναν επίπεδο, γεωφυσικά, τόπο (που σημαίνει ιστορικά: άκρως ευάλωτα σύνορα), ένα έθνος πιστών Καθολικών, στριμωγμένο ανάμεσα σε δύο μεγάλες δυνάμεις, μία προτεσταντική και μία ορθόδοξη. Μια χώρα που ήδη από την εποχή της Μεγάλης Αικατερίνης υπέφερε από τον ρωσικό επεκτατισμό, μια χώρα που ισοπεδώθηκε κατά τον τελευταίο πόλεμο, αποτελώντας μάλιστα το βασικό θύμα του περίφημου γερμανοσοβιετικού συμφώνου ανάμεσα στον Μολότοφ και τον Ρίμπεντροπ. (Μια συμφωνία που δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει και τόσο, έπειτα από εβδομήντα ολόκληρα χρόνια: την αποδυναμωμένη μετά το 1918 στρατιωτική μηχανή της Γερμανίας είχε αναλάβει να ενισχύσει μυστικά η σοβιετική Ρωσία – διαβάστε ενδεικτικά το εκπληκτικό non-fiction novel του Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ για τον αντιναζί Γερμανό στρατηγό Χάμερσταϊν, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

Στο εξαιρετικό βιβλίο του «Η καρδιά της Ευρώπης. Το παρελθόν στο παρόν της Πολωνίας» (Heart of Europe. The Past in Poland’s Present, Oxford University Press), ο Βρετανός ιστορικός Νόρμαν Ντέιβις (Norman Davies) αναλύει εξαιρετικά το πώς η μοίρα της Πολωνίας συνεπάγεται τη μοίρα ολόκληρου του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αφού το τερέν της αποτέλεσε μεταφορικά και κυριολεκτικά πεδίο ιδεολογικών και αιματηρών συγκρούσεων στο διάβα της ευρωπαϊκής ιστορίας.

Μέσα σε όλο αυτό το βαρύ φορτίο του παρελθόντος, οι σημερινοί Πολωνοί θέλουν και προσπαθούν να κοιτούν μπροστά, να μη βυθιστούν στη λήθη, αποτινάζοντας όμως τα βαρίδια των περασμένων. Αυτό είναι το πιο εκπληκτικό και το πιο δύσκολο.
kathimerini.gr