Κοτσιαρός Αθανάσιος
Η φετινή έκθεση προόδου για την Τουρκία, που δημοσιεύτηκε την 14η Οκτωβρίου, ήρθε σε μία κρίσιμη περίοδο για την Τουρκία. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου χρόνου, οι διαπραγματεύσεις ένταξης προχωρούν με πολύ αργό ρυθμό και διατρέχουν τον κίνδυνο να παγώσουν τελείως, εκτός εάν σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στο θέμα της Κύπρου.

Επιπλέον, στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ, το Δεκέμβριο, υπό την προεδρία της Σουηδίας, τρία χρόνια μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2006, οι επικεφαλής των κρατών μελών θα κρίνουν τις προσπάθειες του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και θα εξετάσουν την πρόοδο της χώρας προς την πλήρη υλοποίηση του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Συμφωνίας Σύνδεσης.

Ποια είναι η θέση της Επιτροπής;

Η Έκθεση Προόδου του 2009 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόοδο της Τουρκίας στην πορεία της για πλήρη ένταξη στην ΕΕ υπογραμμίζει ότι έχουν γίνει ορισμένα θετικά βήματα κατά τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, ο διορισμός ενός νέου Υπουργού για τις Ευρωπαϊκές Υποθέσεις και Eπικεφαλής Διαπραγματευτή, του κ. Egemen Bağis και η έγκριση του Εθνικού Προγράμματος της Τουρκίας για την υιοθέτηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου χαιρετίζονται από την Επιτροπή. Και οι δύο αποφάσεις σημαίνουν ουσιαστικά ότι η Άγκυρα δίνει πλέον μεγαλύτερη προτεραιότητα στην προετοιμασία της ένταξης.

Από την άλλη πλευρά, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες για αρκετά θέματα. Η ελευθερία έκφρασης, η ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος, η στρατιωτική παρέμβαση στην πολιτική ζωή, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, οι εναπομείναντες περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση των προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων περιορισμών όσον αφορά τις μεταφορές στην περίπτωση της Κύπρου, είναι ορισμένες από τις ανησυχίες της Επιτροπής που καταγράφονται στην έκθεση προόδου.

Σχετικά με τα πολιτικά κριτήρια, η Επιτροπή τονίζει το γεγονός ότι η Τουρκία έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο σε τομείς, όπως η μεταρρύθμιση στο δικαστικό σώμα, τις σχέσεις πολιτών-στρατού και τα πολιτιστικά δικαιώματα. Για παράδειγμα, καλωσορίζει τα εγκαίνια ενός δημόσιου τηλεοπτικού καναλιού που θα εκπέμπει σε 24ωρη βάση σε όλη την τουρκική επικράτεια στην Κουρδική. Από την άλλη πλευρά, στέκεται ιδιαίτερα κριτική απέναντι στην «έλλειψη διαλόγου και πρόθεσης συμβιβασμού μεταξύ των πολιτικών κομμάτων», που θεωρεί πως είναι «καταλυτικοί παράγοντες» για την επίτευξη μεταρρυθμίσεων, ιδιαιτέρως συνταγματικής μεταρρύθμισης. Η Επιτροπή καλεί την Τουρκία να επιδείξει μεγαλύτερη προσπάθεια για τη διασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου και προσθέτει ότι το «δυσανάλογο πρόστιμο» που επιβλήθηκε στον όμιλο Doğan «προκαλεί ανησυχίες». Επιπλέον, ασκεί κριτική στο γεγονός ότι «οι ένοπλες δυνάμεις εξακολουθούν να ασκούν υπερβολική πολιτική επιρροή μέσω επίσημων και ανεπίσημων μηχανισμών» με αναφορές στην υπόθεση Ergenekon.

Σε σχέση με τα οικονομικά κριτήρια, η Επιτροπή τονίζει ότι η πρόοδος έχει επιβραδυνθεί και ότι πρέπει να γίνουν ορισμένες δομικές μεταρρυθμίσεις. Δέχεται το γεγονός ότι η Τουρκία έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο με την ευθυγράμμισή της σε νομοθετικό επίπεδο με την ΕΕ, αλλά σε ορισμένους τομείς (συμπεριλαμβανομένου του αγροτικού τομέα, της αλιείας, της κτηνιατρικής και της φυτοπαθολογίας, της κρατικής βοήθειας, της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων), πρέπει να γίνει μεγαλύτερη προσπάθεια. Προσθέτει ότι η αποτελεσματικότητα της γενικής διοίκησης της χώρας πρέπει να βελτιωθεί.

Οι ελληνικές απόψεις για την Έκθεση Προόδου

Σύμφωνα με την ελληνική άποψη, η Τουρκία χρειάζεται να επιταχύνει τους ρυθμούς της μεταρρύθμισης, να παραμείνει πιστή στον ευρωπαϊκό στόχο και να υλοποιήσει σταδιακά το «κοινοτικό κεκτημένο». Μία ευρωπαϊκή Τουρκία ισοδυναμεί με ένα λιγότερο επικίνδυνο γείτονα, έναν πιο σημαντικό οικονομικό συνεργάτη και αποτελεί εγγύηση για ένα πιο ασφαλές περιβάλλον στην ευρύτερη περιοχή.

Η Ελλάδα υποστηρίζει την ένταξη της Τουρκίας ως πλήρους μέλους της ΕΕ, εφόσον η ίδια εφαρμόσει πλήρως όλους τους όρους και τα κριτήρια που έχουν προκύψει. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα ζητά από την Τουρκία να διασφαλίσει τη σταθερότητα της διαδικασίας της πολιτικής μεταρρύθμισης και την υλοποίησή της, κυρίως όσον αφορά τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τον πλήρη σεβασμό στα δικαιώματα του ανθρώπου, συμπεριλαμβανομένων των ζητημάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της ελληνικής μειονότητας, όπως και το διακανονισμό οποιασδήποτε συνοριακής διαφοράς με ειρηνικά μέσα. Επιπλέον, ένα θέμα προτεραιότητας στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας είναι η ανάγκη για επικύρωση και υλοποίηση του Πρόσθετου Πρωτόκολλου στη Συμφωνία Σύνδεσης της ΕΕ, καθώς μόνο αυτό θα επιτρέψει στην Τελωνειακή Ένωση να λειτουργήσει με τα 25 κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου.

Στην Έκθεση Προόδου του 2009, έχει γίνει λόγος για όλα τα προαναφερθέντα θέματα και ανησυχίες. Εντός αυτού του πλαισίου, η φετινή έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπογραμμίζει ότι «οι μη μουσουλμανικές κοινότητες- ως οργανωμένες δομές θρησκευτικών ομάδων- αντιμετωπίζουν ακόμα προβλήματα εξαιτίας της έλλειψης νομικής προσωπικότητας» και ότι ιδιαιτέρως «η ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική σχολή της Χάλκης θα παραμείνει κλειστή, παρά το γεγονός ότι το άνοιγμά της συζητήθηκε ευρέως κατά τη διάρκεια της σύνταξης της έκθεσης». Προσθέτει, επίσης, ότι «το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν είναι ελεύθερο να χρησιμοποιεί τον εκκλησιαστικό τίτλο «οικουμενικό» σε όλες τις περιπτώσεις». Επιπλέον, επισημαίνεται στην έκθεση ότι «η ελληνική μειονότητα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα με την εκπαίδευση και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, με αναφορά στα νησιά Ίμβρο (Gökçeada ) και Τένεδο (Bozcaada).»

Σε ότι αφορά την ειρηνική διευθέτηση των συνοριακών διαφορών, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι «η Τουρκία και η Ελλάδα συνεχίζουν τις προσπάθειες για βελτίωση των διμερών σχέσεων» αλλά τονίζει ότι «η πρόοδος έχει περιοριστεί» καθώς «η απειλή του casus belli ως απάντηση στην πιθανή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο ψήφισμα που υιοθετήθηκε από την Τουρκική Εθνική Συνέλευση το 1995 εξακολουθεί να υφίσταται». Σε αυτό το πλαίσιο, η Επιτροπή, που υιοθετεί πλήρως την ελληνική θέση, προτρέπει «στην αποτροπή οποιασδήποτε απειλής, προστριβών ή δράσεων που θα έβλαπταν τις σχέσεις καλής γειτονίας και την ειρηνική διευθέτηση των διαφωνιών». Τέλος, η Έκθεση Προόδου του 2009 επαναλαμβάνει ότι η Ελλάδα έκανε «ένα σημαντικό αριθμό επίσημων παραπόνων για τις συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου της από την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων πτήσεων πάνω από τα ελληνικά νησιά».

Κύπρος: το αγκάθι των διαπραγματεύσεων

Από την απόφαση του Συμβουλίου το Δεκέμβριο του 2006, η Τουρκία δεν έχει παρουσιάσει καμία πρόοδο όσον αφορά την πλήρη υλοποίηση του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου στη Συμφωνία Σύνδεσης και διατηρεί κλειστούς τους λιμένες της για τα πλοία της Κυπριακής Δημοκρατίας παρά τις αρκετές κλήσεις που έχει δεχτεί από την ΕΕ. Όπως σημειώθηκε και στα συμπεράσματα του Συμβουλίου το Δεκέμβριο του 2008, η Επιτροπή επαναλαμβάνει στην έκθεση του 2009 ότι «είναι πλέον επιτακτικό για την Τουρκία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της όσον αφορά τη διασφάλιση της πλήρους υλοποίησης του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου.»

Η Επιτροπή υπενθυμίζει ότι η Τουρκία «δεν παρουσιάζει καμία πρόοδο στη ρύθμιση των διμερών σχέσεών της με την Κύπρο», «εξακολουθεί να ασκεί βέτο στη συμμετοχή της Κύπρου σε αρκετούς διεθνείς οργανισμούς και συμφωνίες, όπως η Συμφωνία του Wassenaar για τον κώδικα δεοντολογίας για την εξαγωγή όπλων και αγαθών διπλής χρήσης» και ότι κατά τη διάρκεια συντάξης της έκθεσης «πολιτικά σκάφη που ερευνούσαν για πετρέλαιο εκ μέρους της Κύπρου παρεμποδίστηκαν από το τουρκικό ναυτικό σε πολλές περιπτώσεις».

Αναφορικά με τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των ηγετών της ελληνο-κυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας υπό την επίβλεψη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, η Έκθεση Προόδου του 2009 καλεί την Τουρκία να υποστηρίξει ενεργά τις διαπραγματεύσεις που λαμβάνουν χώρα και να προβεί σε πρακτικά βήματα προκειμένου να συνεισφέρει στη δημιουργία ενός ευνοϊκού κλίματος για ένα δίκαιο, ολοκληρωμένο και βιώσιμο διακανονισμό του κυπριακού ζητήματος υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, σε συμφωνία με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και σε συμμόρφωση με τις αρχές στις οποίες θεμελιώθηκε η ΕΕ.

Κρίνοντας την Έκθεση Προόδου: μία υπόθεση ρουτίνας;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφενός εκτιμά τα θετικά βήματα της Τουρκίας, αφετέρου πιέζει για μεγαλύτερη πρόοδο σε πολλά ζητήματα. Η Επιτροπή δεν προτείνει την επιβολή ποινών στην Τουρκία για την αποτυχία εκπληρώσης των τυπικών δεσμεύσεών της και δεν προτείνει μέτρα που θα έπρεπε να υιοθετηθούν το Δεκέμβριο. Από την άλλη πλευρά, όπως δήλωσε επίσημα ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Ahmet Davutoğlu, η Τουρκία αρνείται να ανοίξει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της στα ελληνοκυπριακά πλοία, έως ότου ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις για το καθεστώς στο νησί.

Σε κάθε περίπτωση, οι αρχηγοί των κρατών μελών της ΕΕ θα συζητήσουν την Έκθεση το Δεκέμβριο. Για ορισμένους Ευρωπαίους γραφειοκράτες, η δημοσίευση της έκθεσης Προόδου ήταν μία «υπόθεση ρουτίνας». Αλλά εάν η Άγκυρα δεν κατορθώσει να τηρήσει τις δεσμεύσεις της μέχρι το Δεκέμβριο του 2009, τρία χρόνια μετά την απόφαση του Συμβουλίου το 2006, η συζήτησή της δεν θα είναι.
blogs.eliamep.gr