Cihangir Damla
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 14 Οκτωβρίου 2009 την Έκθεση Προόδου 2009 για την Τουρκία. Ο στόχος αυτών των εκθέσεων προόδου, που προπαρασκευάζονται και δημοσιεύονται κάθε χρόνο από το 1998, είναι η αποτίμηση της προόδου των υποψήφιων κρατών στην πορεία τους για πλήρη ένταξη στην ΕΕ.

Aντίστοιχα, η έκθεση προόδου για την Τουρκία αποτιμά την πρόοδο της χώρας στην πλήρωση των πολιτικών και οικονομικών κριτηρίων και υποχρεώσεων που συνεπάγεται η προσχώρηση. Μολονότι τόσο η εγχώρια όσο και η εξωτερική ατζέντα της Τουρκίας αλλάζει με γοργό ρυθμό, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η Επιτροπή προσπάθησε να συμπεριλάβει στην έκθεση προόδου ένα πλήθος παραδειγμάτων και ζητημάτων σχετικών με τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που ανέκυψαν στην Τουρκία κατά την υπό εξέταση περίοδο.

Ποια είναι η θέση της Επιτροπής;

Στην έκθεση δεν αναφέρεται μεγάλη πρόοδος όσον αφορά στην εφαρμογή των πολιτικών μεταρρυθμίσεων, αλλά παρουσιάζονται θετικές εξελίξεις που αφορούν την ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, και την ισότητα φύλων. Η Επιτροπή καθιστά σαφές ότι η κατάσταση που επικρατεί στη χώρα σχετικά με τα ευαίσθητα αυτά θέματα εξακολουθεί να την προβληματίζει. Ασχολείται επίσης, με ορισμένα φλέγοντα ζητήματα που ανέκυψαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους σχετικά με την ελευθερία λόγου. Αναφέρει θετικά την αποφυγή εφαρμογής του άρθρου 301 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα, όπως και την εκστρατεία συλλογής υπογραφών για διατύπωση συγγνώμης στους Αρμένιους, η οποία οργανώθηκε από 200 Τούρκους διανοούμενους.

Εντούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι η έκθεση υπογραμμίζει τα υπάρχοντα προβλήματα σχετικά με το νομικό πλαίσιο, το οποίο θα έπρεπε να εγγυάται την ελευθερία λόγου και την ελευθερία τύπου στη χώρα, παραθέτοντας το παράδειγμα του υψηλού προστίμου στην Dogan Media Group. Η έκθεση σημειώνει ότι την τουρκική κοινή γνώμη απασχολούν πολλά ζητήματα που αφορούν ευαίσθητα εθνικά θέματα, κυρίως το Κουρδικό ζήτημα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και ο ρόλος του στρατού και της κληρονομιάς του Ατατούρκ. Σε αυτό το πλάισιο εκτιμάται ο ρόλος της Τουρκικής κοινωνίας των πολιτών, των ΜΚΟ και των μελών της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ, και δίνεται αντιστοίχως η δέουσα σημασία από την Επιτροπή.

Περαιτέρω θετικές εξελίξεις έχουν παρατηρηθεί στον τομέα της θρησκευτικής ελευθερίας. Η Έκθεση τονίζει την επιτυχή υιοθέτηση του Νόμου περί Ιδρυμάτων (Βακουφίων) και την ομαλή υλοποίησή του, όπως και τις θετικές εξελίξεις σε ότι αφορά τους Αλεβίτες. Εντούτοις, υπογραμμίζεται η ύπαρξη διαρκών προβλημάτων που σχετίζονται με τη θρησκευτική ελευθερία. Η Επιτροπή τονίζει, επίσης, ότι τα μαθήματα των θρησκευτικών και της ηθικής εξακολουθούν να είναι υποχρεωτικά για τους μαθητές της πρώτης και δεύτερης τάξης, ενώ οι μη-μουσουλμανικές κοινότητες αντιμετωπίζουν, ακόμη και σήμερα, προβλήματα με την εκπαίδευσης κληρικών.

Εξαιτίας της έλλειψης νομικής προσωπικότητας, η ελληνορθόδοξη θεολογική σχολή της Χάλκης παραμένει κλειστή και το Οικουμενικό Πατριαρχείο εξακολουθεί να μην επιτρέπεται να χρησιμοποιεί τον τίτλο «Οικουμενικό» σε όλες τις περιπτώσεις. Εντούτοις, η αντίθεση μεταξύ της κατανόησης της «εκκοσμίκευσης» στην Τουρκία και της αντίληψης της θρησκευτικής ελευθερίας στην προσέγγιση της Επιτροπής είναι περισσότερο από προφανής.

Σύμφωνα με την Έκθεση, παρά την πρόοδο σε σχέση με τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα και την ισότητα των φύλων, τα δικαιώματα των γυναικών παραμένουν προβληματικά. Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας και η πρόσβαση των γυναικών στη μόρφωση βρίσκονται σε πολύ χαμηλό επίπεδο στην Τουρκία. Επιπροσθέτως, η έκθεση αναφέρει τη θλιβερή συνέχιση της ενδοοικογενειακής βίας, «των φόνων τιμής» και των πρώιμων και βεβιασμένων γάμων.

Όσον αφορά στα δικαιώματα των παιδιών, το δικαίωμα στην εργασία και τη συνάθροιση, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος. Ενώ η ίδρυση του κρατικού καναλιού TRT 6, το οποίο μεταδίδει στην Κουρδική γλώσσα έχει αντιμετωπισθεί ως ένα βήμα προόδου, εντούτοις, υπογραμμίζεται η περιορισμένη πρόοδο σε ότι αφορά τις μειονότητες και τα πολιτιστικά δικαιώματα και την προστασία των μειονοτήτων.

Ο σημαντικός ρόλος της Τουρκίας στην περιοχή και οι θετικές πρωτοβουλίες της προς τους γείτονές της, όπως την Αρμενία, τη Συρία και το Ιράκ εκτιμώνται και υποστηρίζονται στην έκθεση προόδου. Παρόλα αυτά, η προσέγγιση της χώρας προς την Κύπρο όσον αφορά στην άρνησή της να ανοίξει τα λιμάνια και τα αεροδρόμιά της σε Κυπριακά πλοία και αεροπλάνα έχει δεχτεί κριτική. Σύμφωνα με την Έκθεση, η Τουρκία πρέπει να αποδεχτεί τη συγκεκριμένη προϋπόθεση προκειμένου να ενταχθεί στην ΕΕ.

Πράγματι, η φετινή έκθεση αναφέρεται στην εμμονή των ίδιων προβλημάτων και τις λογικές ανησυχίες της Επιτροπής απέναντι στην Τουρκία για την πρόοδό της σε πολλά θέματα. Προφανώς η έκθεση προόδου υπογραμμίζει τις θετικές εξελίξεις και την πρόοδο της Τουρκίας στην εφαρμογή αρκετών μεταρρυθμίσεων από την εκκίνηση της διαδικασίας προσχώρησης, ωστόσο υφίστανται ακόμα ορισμένες διαφωνίες σε ό,τι αφορά το ζήτημα της Κύπρου, τον οικουμενικό τίτλο και τα ζητήματα για τα δικαιώματα των μειονοτήτων ανάμεσα στην Τουρκία και την ΕΕ. Η έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η επίτευξη συναίνεσης για βασική δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα και πρότυπα κράτους δικαίου θα επιλύσει όλες τις διαφωνίες προς όφελος και των δύο πλευρών πριν την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.

Οι απόψεις στην Τουρκία

Η έκθεση του 2009 για την Τουρκία επικρίθηκε ως μία σχολική έκθεση και μάλιστα με χαμηλούς βαθμούς σε πολλά θέματα. Στον τουρκικό δημόσιο διάλογο, ερωτήματα που σχετίζονται με την απουσία οποιασδήποτε εξουσίας, που θα επέτρεπε και τη βαθμολόγηση της ΕΕ, ιδιαιτέρως στις σχέσεις της με την Τουρκία, τέθηκαν από τις τουρκικές ελίτ, τους διανοούμενους, σχετικούς θεσμούς, μέλη της κοινωνίας των πολιτών, τα ΜΜΕ και τους πολίτες.

Ύστερα από τη δημοσίευση της Έκθεσης Προόδου, η ΕΕ κρίθηκε άδικη και όχι ξεκάθαρη. Σχετικά με πολλά ζητήματα που εκτείνονται από την υπ’ αριθμόν 1/95 απόφαση περί Τελωνειακής ένωσης, έως έννοιες της «προνομιακής εταιρικής σχέσης», η προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Τουρκία έχει κριθεί στην Τουρκία ως έχουσα «διπλά πρότυπα» κάθε φορά που η Τουρκία παρουσιάζει οποιαδήποτε πρόοδο και πλησιάζει περισσότερο στην ένταξη. Ορισμένα από τα επιχειρήματα που προέκυψαν στην Τουρκία σχετικά με τα υποτιθέμενα διπλά πρότυπα της ΕΕ, θα αναλυθούν πιο κάτω.

Σχετικά με τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας, η Τουρκία έχει δεχτεί κριτική από το 2005 για την καθυστέρηση της μεταρρυθμιστικής διαδικασίας. Την ίδια ώρα, η Καγκελάριος Μέρκελ και ο Πρόεδρος Σαρκοζί και η Αυστριακή Κυβέρνηση επιμένουν στην έννοια της «προνομιακής εταιρικής σχέσης» ως μία εναλλακτική στην παραμέληση της πλήρους ένταξης. Στη Τουρκία, η αποδοχή μίας τέτοιας εναλλακτικής είναι αδύνατη. Θεωρείται ότι μέχρι σήμερα, ο στόχος της Τουρκίας η πλήρη ένταξη στην ΕΕ, στην κατάλληλη στιγμή, έχει γίνει δεκτή τέσσερις φορές από τη Συμφωνία Σύνδεσης του 1963, την απόφαση περί Τελωνειακής Ένωσης το 1995, την υποψηφιότητα στη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι το 1999 και την έναρξη των διαπραγματεύσεων το 2005.

Επιπροσθέτως, το Κυπριακό ζήτημα αναδύεται ως εμπόδιο στην πορεία εξέλιξης της Τουρκίας σε κάθε περίπτωση που συνδέεται με τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Η ΕΕ κατηγορεί την Τουρκία για την αποτυχία της να ανοίξει τα λιμάνια και τα αεροδρόμια στα πλοία και τα αεροπλάνα υπό κυπριακή σημαία. Για αυτό το λόγο η Κύπρος μπλοκάρει το άνοιγμα 5 και η Γαλλία 8 κεφαλαίων του κεκτημένου κατά τις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία, προκαλώντας έτσι ένα μεγάλο εμπόδιο για οποιαδήποτε περαιτέρω βήματα στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας και αυξάνοντας τις προκαταλήψεις προς την ΕΕ και την αξιοπιστία της στην Τουρκία.

Έχει ασκηθεί αρκετή κριτική όσον αφορά στο γιατί η Επιτροπή επιλέγει να μην αναφέρει οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη ούτε και επιβαρύνσεις που προκύπτουν από την πλευρά της ΕΕ και επηρεάζουν την πορεία ένταξης της Τουρκίας, καθώς και όσον αφορά στο γιατί δεν υπάρχει χρονικό πλαίσιο διαπραγματεύσεων με την Τουρκία.

Οι διαδικασίες θεώρησης βίζας που εφαρμόζονται στους Τούρκους πολίτες από τα κράτη μέλη της ΕΕ θεωρούνται μεγάλη επιβάρυνση για την Τουρκία. Η Τουρκία δεν έχει ακόμα κάποιο πλάνο ανάπτυξης για ταξίδια απαλλαγμένα από την υποχρέωση θεώρησης, ενώ η χορήγηση θεώρησης για τους πολίτες της Βουλγαρίας, της Ρουμανίας καθώς και για τους πολίτες της Κροατίας -οι τελευταίοι εξακολουθούν να μην είναι πολίτες της ΕΕ- είχε καταργηθεί από την αρχή των διαπραγματεύσεων. Συν τοις άλλοις, έχει αποφασιστεί από την ΕΕ να προβεί σε συμφωνίες για ταξίδια απαλλαγμένα από την υποχρέωση θεώρησης για τους πολίτες της ΠΓΔΜ , του Μαυροβουνίου και της Σερβίας από την αρχή του 2010 και της Αλβανίας και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Κοσσόβου θα τεθούν υπό συζήτηση στα μέσα του 2010.

Παρά τις αρκετές αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) που σχετίζονται με την ελευθερία μετακίνησης των Τούρκων πολιτών και την ελευθερία των τουρκικών προϊόντων, κεφαλαίου και υπηρεσιών- σύμφωνα με την Συμφωνία της Άγκυρας του 1963 και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του 1970 και την απόφαση για την Τελωνειακή Ένωση του 1995 1/95-, η ΕΕ εμποδίζει τα νομικά δικαιώματα των Τούρκων, αντιμετωπίζοντας με παράδοξο τρόπο την εφαρμογή των τεσσάρων ελευθεριών της Ένωσης, αλλά και το στόχο της Τελωνειακής Ένωσης. Επιπλέον, έχουν ήδη τονιστεί οι σκληρές διαδικασίες χορήγησης θεώρησης ακόμα και οι απορρίψεις και οι διαδικασίες άνισου ανταγωνισμού των κρατών μελών της ΕΕ προς τους Τούρκους κατασκευαστές, επιχειρηματίες και πολλούς επαγγελματίες, που θα έπρεπε να απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με τους ευρωπαίους συναδέλφους τους σύμφωνα με την Τελωνειακή Ένωση της οποίας η Τουρκία έγινε μέλος το 1996.

Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο που προκάλεσε κριτικές στην Τουρκία, είναι οι συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών, τις οποίες συνάπτει η ΕΕ με τρίτες χώρες. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι συμφωνίες ελευθέρων συναλλαγών που θα υπογράψει η ΕΕ με τρίτες χώρες θα πρέπει να τεθούν σε ισχύ συγχρόνως με την αντίστοιχη συμφωνία με την Τουρκία, έτσι ώστε να μην υπάρξει θέμα αδικίας στην Τελωνειακή Ένωση προς την Τουρκία. Ειδάλλως, τη στιγμή που οποιαδήποτε τρίτη χώρα απολαμβάνει την πώληση των προϊόντων της στις τουρκικές αγορές, οι Τούρκοι κατασκευαστές και επιχειρηματίες θα αντιμετωπίζουν ένα υψηλό δασμολόγιο, επιβαρύνσεις και ποσοστώσεις στην αντίστοιχη τρίτη χώρα, η οποία δεν επιθυμεί να συνάψει μία συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών με την Τουρκία.

Συνεπώς, σήμερα, πολλοί επιχειρηματίες, κατασκευαστές, ακαδημαϊκοί, δικηγόροι και δημοσιογράφοι, οι οποίοι έχουν υπάρξει θερμοί υποστηρικτές της πολύχρονης ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, έχουν αρχίσει να γίνονται σκεπτικοί απέναντι στη ανειλικρινή στάση της ΕΕ απέναντι στην Τουρκία.

Επιπλέον, τίθεται το επιχείρημα ότι εάν ληφθούν υπόψη οι οικονομικές ενισχύσεις που χορηγήθηκαν στις υποψήφιες χώρες κατά τη διάρκεια των προηγούμενων διαπραγματεύσεων προσχώρησης, τότε τα κονδύλια που διατίθενται στην Τουρκία είναι υπερβολικά ανεπαρκή.

Σε σχέση με το Κυπριακό ζήτημα, οι Τούρκοι θεωρούν ότι οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων στο νησί, θα γίνει δεκτή από τη χώρα τους. Εντούτοις, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που διενεργήθηκε το 2004 σχετικά με το σχέδιο Ανάν αποτελεί ακόμα θέμα συζήτησης στην Τουρκία. Οι Τούρκοι αισθάνονται αδικημένοι από την ΕΕ λόγω της ένταξης των Ελληνοκύπριων στην ΕΕ προτού βρεθεί λύση στο ζήτημα και ύστερα από την απόρριψη του δημοψηφίσματος Ανάν. Συνεπώς, προκειμένου να ανοίξουν τα τουρκικά λιμάνια για τα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα, η Τουρκία απαιτεί την αποδοχή ενός κανονισμού της ΕΕ που αποδέχεται τις απ’ευθείας συναλλαγές με το βόρειο μέρος του νησιού. Η ΕΕ απαιτεί από την Τουρκία το άνοιγμα των λιμένων της στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα σύμφωνα με τις προϋποθέσεις της Τελωνειακής Ένωσης. Εντούτοις, οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας σε ό,τι αφορά στο συγκεκριμένο θέμα είναι μεγάλες. Με δεδομένο ότι η Τουρκία πληροί τις προϋποθέσεις της Τελωνειακής Ένωσης, οι Τούρκοι επιχειρηματίες και κατασκευαστές φαίνονται απογοητευμένοι από το γεγονός ότι δεν απολαμβάνουν των ιδίων και ίσων δικαιωμάτων με τους Ευρωπαίους συναδέλφους τους.

Παρά την ύπαρξη αρκετών κριτικών από την ΕΕ όσον αφορά στη μεταρρυθμιστική πορεία της Τουρκίας και τις αρνητικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις στη χώρα, η Άγκυρα έχει εισάγει αρκετές μεταρρυθμίσεις κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Είναι προφανές ότι η Τουρκία επιθυμεί να γίνει πλήρες και ισότιμο μέλος της ΕΕ. Σχετικά με αυτό, οι πρόσφατες τοπικές και δημοκρατικές κινήσεις στις εσωτερικές και εξωτερικές υποθέσεις, όπως η υπογραφή του Πρωτοκόλλου με την Αρμενία για την εγκαθίδρυση διπλωματικών σχέσεων για τη λύση του κουρδικού ζητήματος, δείχνουν τη σημασία της Τουρκίας για τη σταθερότητα και την ασφάλεια της περιοχής, καθώς και για την ΕΕ. Έχει σημασία το γεγονός ότι σήμερα η Τουρκία είναι η 16η κατά σειρά μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και η 6η στην Ευρώπη. Αυτές οι πρόσφατες εξελίξεις στην Τουρκία και η σημασία της στην περιοχή, ειδικά για την ενεργειακή ασφάλεια, θα καταστήσει την Τουρκία όφελος για την ΕΕ και όχι επιβάρυνση.

Πράγματι, η Επιτροπή παίρνει θετική στάση σε ότι αφορά την προσχώρηση της Τουρκίας. Μόνο ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ εξαιτίας ζητημάτων εγχώριας πολιτικής δυσχεραίνουν τα πράγματα για την Τουρκία.

Συνεπώς, εάν η Επιτροπή θέσει ως χρονολογία ένταξής το 2014, λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια που η Τουρκία πρέπει να πληροί μέχρι την ημερομηνία προσχώρησης, η Επιτροπή θα πρέπει να εργαστεί ακόμα περισσότερο και να προετοιμάσει τους ατελείς φακέλους για διαπραγματεύσεις, για την ευόδωση των συζητήσεων προσχώρησης. Τόσο οι Τούρκοι όσο και οι Ευρωπαίοι πρέπει να λάβουν υπόψη ότι αυτές οι εκθέσεις προόδου αξιολογούν την πρόοδο των υποψηφίων κρατών στην πορεία τους για πλήρη ένταξη.

Αυτό σημαίνει ότι οι προσπάθειες ορισμένων κρατών μελών για ανάπτυξη εναλλακτικών για την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ βρίσκονται σε αντίφαση με τον κύριο στόχο αυτών των εκθέσεων. Είναι, επίσης, σαφές ότι εάν η διαδικασία προσχώρησης συνεχίζεται χωρίς συνέπεια και ξεκάθαρο στόχο προς μία συγκεκριμένη ημερομηνία, και εάν η ΕΕ εξακολουθεί να προσεγγίζει την Τουρκία σαν έναν «Τρίτο» παρά ως μία χώρα με μακρόχρονη ιστορία και σχέσεις με την Ευρώπη και μία υποψήφια προς ένταξη χώρα, αυτές οι εκθέσεις προόδου θα απωλέσουν τη θετική σημασία τους σε εύθετο χρόνο.
blogs.eliamep.gr