ΒΗΜΑ.Αν το ευνοούσαν οι διεθνείς συγκυρίες, πολύ ευχαρίστως η Μόσχα θα διαμέλιζε την εδώ και 18 χρόνια ανεξάρτητη γείτονά της

▅ Εξήντα πέντε χρόνια μετά την ιστορική συνάντηση των Γουίνστον Τσόρτσιλ, Φραγκλίνου Ρούζβελτ και Ιωσήφ Στάλιν, το φάντασμα της Γιάλτας εξακολουθεί να πλανάται πάνω από την Ευρώπη

ΓΙΑΛΤΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ. Εξήντα πέντε χρόνια μετά την ιστορική συνάντηση του Γουίνστον Τσόρτσιλ, του Φραγκλίνου Ρούζβελτ και του Ιωσήφ Στάλιν στο παραθαλάσσιο θέρετρο της Γιάλταςστη σημερινή Ουκρανία- για τη διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης, το φάντασμα των σφαιρών επιρροής ακόμη στοιχειώνει τη Γηραιά Ηπειρο. Η Ρωσία δεν διστάζει να διακηρύσσει ότι θεωρεί την Ουκρανία ζωτικής σημασίας για τις στρατηγικές αξιώσεις της στη μετασοβιετική «αυλή» της, ενώ Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ενωση «νίπτουν τας χείρας των» επιχειρώντας μια πολιτική επαναπροσέγγιση με το Κρεμλίνο.

Τον Σεπτέμβριο μια ομάδα ανατολικοευρωπαίων ηγετών και διανοητών συγκεντρώθηκε στο Μέγαρο Λιβάντια, όπου πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο του 1945, προκειμένου να συζητήσουν για το στρατηγικό μέλλον της Ουκρανίας. Οι συζητήσεις επισκιάστηκαν από ένα μοναδικό ερώτημα: υπάρχει περίπτωση να ξεσπάσει πόλεμος μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας; Αυτό το σενάριο, όσο τραβηγμένο και αν ακούγεται, δεν είναι απίθανο.

Μετά την απόφαση του ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιουστσένκο να απελάσει δύο ρώσους διπλωμάτες τον Ιούλιο, ο ρώσος ομόλογός του Ντμίτρι Μεντβέντεφ «κατακεραύνωσε» με επιστολή του την ουκρανική ηγεσία, κατηγορώντας τη για «αντιρωσική» στάση και λέγοντας ότι η Μόσχα δεν πρόκειται να στείλει νέο πρεσβευτή στο Κίεβο ώσπου να αλλάξει η κυβέρνηση η χώρα.

Ο ρώσος πρόεδρος μάλιστα ανέφερε ότι εξετάζει το ενδεχόμενο αναθεώρησης του Ρωσοουκρανικού Συμφώνου Φιλίας που υπεγράφη το 1997-ένδειξη ότι η Μόσχα ίσως να πάψει να σέβεται τα κυρίαρχα σύνορα της Ουκρανίας. Το μήνυμα του Κρεμλίνου ήταν ξεκάθαρο: όποιος και αν αναδειχθεί νικητής στις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας τον Ιανουάριο, θα πρέπει να αποδεχθεί την επιρροή της Ρωσίας στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Ειδικοί σημειώνουν ότι 18 χρόνια μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας η Ρωσία, αν το ευνοούσαν οι διεθνείς συγκυρίες, δεν θα δίσταζε να επιχειρήσει τον διαμελισμό της. Ο Βολοντίμιρ Γκορμπούλιν, πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας της Ουκρανίας, χαρακτήρισε την επιστολή του κ. Μεντβέντεφ «θλιβερή» και προειδοποίησε ότι οι δύο χώρες πρέπει να βρουν έναν τρόπο «αμοιβαίας συνύπαρξης».

Ο κ. Γκορμπούλιν τόνισε ότι το σημείο τριβής μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι η ημιαυτόνομη περιοχή της Κριμαίας, η οποία αποτελεί τη μοναδική επαρχία της Ουκρανίας όπου οι Ρώσοι συνθέτουν την πλειονότητα του πληθυσμού. Η Κριμαία επίσης φιλοξενεί τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας στο φημισμένο λιμάνι της Σεβαστούπολης. Η συμφωνία εκμίσθωσης που έχει συνάψει η Ρωσία με την Ουκρανία απαιτεί την εκκένωση της βάσης από τους Ρώσους το 2017.

Το Κρεμλίνο ωστόσο δεν δείχνει διατεθειμένο να αποχωρήσει από την Κριμαία. Σύμφωνα με ουκρανούς διπλωμάτες, το μήνυμα του κ. Μεντβέντεφ προς τον κ. Γιουστσένκο ήταν ένα τελεσίγραφο: αποδοχή της ρωσικής κυριαρχίας, εθελοντική «αποκήρυξη» του ΝΑΤΟ και ανανέωση της συμφωνίας εκμίσθωσης. «Παρακολουθούμε μια αναβίωση της επανενταξιακής ρητορικής και ιδεολογίας της Μόσχας» σημείωσε ουκρανός διπλωμάτης. Και προσέθεσε: «Το πρόβλημα δεν είναι η αντικατάσταση του Γιουστσένκο,αλλά η αλλαγή της τροχιάς της δυτικής ανάπτυξης της Ουκρανίας. Η Ρωσία θεωρεί ότι είμαστε ημικυρίαρχη χώρα».

Μετά την απόφαση του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να μην προχωρήσει στη δημιουργία της αντιπυραυλικής ασπίδας στην Πολωνία- βασικό σύμμαχο της Ουκρανίας- και στην Τσεχία, πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης αισθάνονται προδομένες καθώς έβλεπαν την ασπίδα ως εχέγγυο ασφάλειας κατά του ρωσικού επεκτατισμού. «Πολλοί άνθρωποι σε αυτό το μέρος του κόσμου φοβούνται» σημείωσε αναλυτής στη Γιάλτα. «Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η συμφωνία του Ομπάμα με τη Μόσχα. Η Ρωσία θεωρεί ότι πήρε το “πράσινο φως”». Η Ουάσιγκτον επιμένει ότι εγκατέλειψε τα σχέδια ανάπτυξης αντιπυραυλικής ασπίδας έπειτα από μια επανεκτίμηση της πυρηνικής απειλής του Ιράν. Αλλά στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης εκτιμούν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχειρούν να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία, καθώς χρειάζονται τη βοήθειά της για το Ιρανικό και άλλα διεθνή ζητήματα. Ελάχιστοι πιστεύουν ότι η κυβέρνηση Ομπάμα είναι έτοιμη να απεμπολήσει όποια ρωσική ενίσχυση σε σημαντικά θέματα που απασχολούν την εξωτερική πολιτική της χώρας προκειμένου να υποστηρίξει την Ουκρανία στην αντιπαράθεσή της με τη Μόσχα.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση καταδικάζει την αυτοκρατορικού τύπου επίδειξη ισχύος της Ρωσίας, αλλά αδυνατεί να τη διακόψει. Οι Βρυξέλλες ξεκαθάρισαν ότι η Ουκρανία προς το παρόν δεν διατηρεί ελπίδες ένταξης στην Ενωση. Τον Μάιο η ΕΕ κάλεσε την Ουκρανία και πέντε ακόμη κράτη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης να προσχωρήσουν σε μια «ανατολική συνεργασία», ένα είδος δηλαδή περιορισμένης διεύρυνσης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση ωστόσο αρνήθηκε να φιλελευθεροποιήσει το καθεστώς έκδοσης βίζας για την Ουκρανία και η Ρωσία θεωρεί ότι οι Βρυξέλλες προσπαθούν να δημιουργήσουν τη δική τους σφαίρα επιρροής στην περιοχή. Ο κ. Γκορμπούλιν χαρακτηρίζει την εγκατάλειψη της Ουκρανίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ενωση «επικίνδυνη».

Ο καθηγητής Ολέξι Χαράν της Σχολής Πολιτικής Ανάλυσης του Πανεπιστημίου του Κιέβου δηλώνει «ενοχλημένος που η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν καταδίκασε την επιστολή του Μεντβέντεφ». Είπε χαρακτηριστικά: «Φοβάμαι ότι η έλλειψη αντίδρασης σε συνδυασμό με κάποια στοιχεία της αναθεωρημένης πολιτικής του Ομπάμα λειτουργούν ως ένα μήνυμα- ότι η Δύση δίνει το “ελεύθερο” στη Ρωσία να διαχειριστεί κατά βούληση τον μετασοβιετικό χώρο της». Τις τελευταίες εβδομάδες οι ρωσικές φιλοκυβερνητικές εφημερίδες γράφουν ότι η Κριμαία σύντομα ενδέχεται να επανενωθεί με τη Ρωσία. Μάλιστα η «Κomsomolskaya Ρravda» τύπωσε έναν χάρτη που απεικόνιζε την Ευρώπη του 2015. Η Ρωσική Ομοσπονδία είχε «καταπιεί» την Κριμαία, μαζί με την Ανατολική και την Κεντρική Ουκρανία, η οποία είχε «στριμωχτεί» σε μια μικρή έκταση γύρω από τη δυτική πόλη Λβιβ.

Πώς η μικρή πιθανότητα μπορεί να γίνει μεγάλη
Η πιθανότητα εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι απειροελάχιστη. Ωστόσο πριν από τη διεξαγωγή των προεδρικών εκλογών στις 17 Ιανουαρίου δεν αποκλείεται μία μικρή συμπλοκή να οδηγήσει σε μεγαλύτερη σύγκρουση. «Μπορεί να ξεσπάσει μια τυχαία ή εσκεμμένη σύγκρουση» είπε ο Αντριου Γουίλσον του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. «Ενα από τα προβλήματα είναι ότι ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας είναι σαν την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών- βρίσκεται παντού. Εχεις όλες αυτές τις επιπλέον υποδομές, έχεις εμπορικές δραστηριότητες και κάθε είδους παρασκηνιακών επιχειρήσεων». Και κατέληξε: «Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία θα εισβάλει. Αλλά έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει την κατάσταση όπως το επιθυμεί πολύ γρήγορα».

Οσον αφορά την επιστολή του ρώσου προέδρου, ο κ. Γουίλσον σχολίασε: «Τους είπε:“Εδώ είναι οι κανόνες για την εξωτερική σας πολιτική, την εσωτερική πολιτική, και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύετε το Σύνταγμά σας και την ιστορία σας”». Παρατηρητές της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής εκτιμούν ότι ο πρωθυπουργός Βλαντίμιρ Πούτιν και ο πρόεδρος Μεντβέντεφ δεν αποκλείεται να χρησιμοποιήσουν την απειλή του πολέμου προκειμένου να αποδυναμώσουν και να αποσταθεροποιήσουν την Ουκρανία. Οποιος και αν αναδειχθεί νικητής των επερχόμενων εκλογών στην Ουκρανία, θα κληθεί να αναλάβει ένα δύσκολο έργο- την απόκρουση του Κρεμλίνου.

Ο πρόεδρος Μεντβέντεφ ξεκαθάρισε ότι θεωρεί την Ουκρανία και τη Ρωσία «αδέλφια». Ο ρωσικός πολιτισμός αναδύθηκε από την κιεβινή Ρωσία- μια συνομοσπονδία πόλεων-κρατών γύρω από το Κίεβο τον ένατο αιώνα. Και σύμφωνα με αυτή την άποψη η Ουκρανία δεν μπορεί παρά να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Ρωσίας, ειδικά αν η τελευταία επιθυμεί να ξαναγίνει αυτοκρατορία.