Ο ραγδαία αυξανόμενος τεχνολογικός πολιτισμός μας, η επικέντρωση των δραστηριοτήτων σε μεγάλα αστικά κέντρα με υψηλή συγκέντρωση πληθυσμού αυξάνουν και την τρωτότητα σε διάφορες «καταστροφές»

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ: ΥΨΗΛΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ
Ας εκπαιδευτούμε όλοι μας…
ΠΟΥ ΥΣΤΕΡΕΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ
του Θάνου Π. Ντόκου*

Στο σύγχρονο περιβάλλον ασφαλείας υπάρχουν τρία είδη απειλών για την εθνική ασφάλεια: οι παραδοσιακές διακρατικές συγκρούσεις, τα προβλήματα δημόσιας τάξης (τρομοκρατία, διεθνικό οργανωμένο έγκλημα, εσωτερική παραβατικότητα διαφόρων μορφών) και οι φυσικές ή τεχνολογικές καταστροφές.

Και ναι μεν οι παραγωγικές διαδικασίες στους τομείς της οικονομίας, παιδείας, έρευνας και ανάπτυξης θα καθορίσουν σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη κάθε χώρας και την κατανομή ισχύος στο παγκοσμιοποιούμενο πολιτικό και οικονομικό σύστημα, αλλά υπό την προϋπόθεση ότι αυτές οι διαδικασίες λαμβάνουν χώρα σε ένα περιβάλλον σταθερότητας και ασφάλειας.
Δεν επιδέχεται αμφισβήτησης η διαπίστωση, ότι το τελευταίο διάστημα τόσο ο μηχανισμός δημόσιας τάξης, όσο και αυτός της αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, δε λειτούργησαν με την προσδοκώμενη αποτελεσματικότητα. Τέτοιες δυσλειτουργίες αποτελούν πηγή σοβαρού προβληματισμού για τρεις βασικούς λόγους:

(1) Όπως επισημαίνεται και σε πρόσφατη μελέτη του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), η Ελλάδα θα συνεχίσει να βρίσκεται γεωγραφικά στη διαχωριστική γραμμή Βορρά και Νότου, με «διάτρητα» σύνορα λόγω γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων και θα αποτελεί τόσο διαμετακομιστικό κέντρο, όσο και τελικό προορισμό παράνομων αγαθών (ναρκωτικών, ανθρώπων, κλπ.). Έχει αυξανόμενες υποχρεώσεις στον τομέα της ασφάλειας και της δημόσιας τάξης έναντι των εταίρων της λόγω της Συνθήκης Σένγκεν και άλλων θεσμικών εξελίξεων στο πλαίσιο της Ε.Ε
(2)Οι Έλληνες πολίτες έχουν αυξημένες απαιτήσεις από την πολιτεία για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινότητας: πχ. του οργανωμένου εγκλήματος (με έμφαση στα ναρκωτικά και τη σωματεμπορία, δύο επικίνδυνων αποστημάτων για την ελληνική κοινωνία), αλλά και των «γνωστών-άγνωστων» και των χούλιγκαν των γηπέδων. Επιπλέον, η εγχώρια τρομοκρατία φαίνεται ότι ξανα-αποτελεί μια σημαντική πρόκληση.
(3)Ο ραγδαία αυξανόμενος τεχνολογικός πολιτισμός μας, η επικέντρωση των δραστηριοτήτων σε μεγάλα αστικά κέντρα με υψηλή συγκέντρωση πληθυσμού αυξάνουν και την τρωτότητα σε διάφορες «καταστροφές». Αναφέρουμε ως παραδείγματα το ενδεχόμενο σεισμών, δασικών πυρκαγιών, πλημμυρών, μεγάλων βιομηχανικών ατυχημάτων, συμπεριλαμβανομένων και πυρηνικών, επιδημιών μολυσματικών ασθενειών (πχ. SARS, ιός Έμπολα). Ζούμε σε κοινωνίες που βασίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην ομαλή «συνεργατική λειτουργία» μεγάλου αριθμού συστημάτων και λειτουργιών (συγκοινωνίες, ενέργεια, επικοινωνίες, υδροδότηση, διατροφή, υγεία και περίθαλψη και διατήρηση της δημόσιας τάξης, οικονομία και εμπόριο, εθνική άμυνα, κλπ.). Η αποδυνάμωση μιας ή περισσοτέρων συνιστωσών, ως αποτέλεσμα μιας καταστροφής μεγάλης έκτασης, μπορεί να οδηγήσει στην (μικρής ή μεγαλύτερης διάρκειας) κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Είναι γεγονός, ότι παρόμοια προβλήματα πυρκαγιών αντιμετωπίζουν και άλλες ανεπτυγμένες χώρες και ότι η διεθνής κοινότητα και τα διάφορα κράτη θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ένα ευρύ φάσμα πιθανών τεχνολογικών και φυσικών καταστροφών (που συνδέονται και με τις ευρείας έκτασης κλιματολογικές αλλαγές, που αναπόφευκτα θα επηρεάσουν και τη χώρα μας). Με δεδομένο ότι οι δασικές πυρκαγιές, σε τέτοια έκταση και αριθμό, θα αποτελέσουν, δυστυχώς, ένα όχι ιδιαίτερα σπάνιο φαινόμενο στη χώρα μας, αποτελεί άμεση προτεραιότητα η ενίσχυση του θεσμικού μηχανισμού, ενδεχομένως με τη δημιουργία μιας Υπηρεσίας Αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών, που θα ενσωματώσει τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και την Πυροσβεστική Υπηρεσία, και υπό την επιχειρησιακή διοίκηση της οποίας θα τίθενται σε περίοδο κρίσεων και η Ελληνική Αστυνομία, το Λιμενικό Σώμα, το ΕΚΑΒ, αλλά και τμήματα των Ενόπλων Δυνάμεων.
Είναι σαφές ότι λύσεις υπάρχουν, με αξιοποίηση της εμπειρίας άλλων ευρωπαϊκών χωρών και προσαρμογή στις ελληνικές ιδιαιτερότητες. Για την αντιμετώπιση των ανωτέρω προβλημάτων και απειλών, απαιτείται η θεσμική και οργανωτική ενίσχυση του μηχανισμού εθνικής ασφάλειας και αντιμετώπισης εκτάκτων καταστάσεων. Απαιτούνται, επίσης, σύγχρονες αντιλήψεις σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, καλύτερος σχεδιασμός, αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογιών, κοινή λογική ως προς την αξιοποίηση διεθνούς, αλλά και εγχώριας εμπειρίας και χειρισμός κρίσεων από επαγγελματίες.
Ιδιαιτέρα σημαντική είναι και η αντιμετώπιση των προβλημάτων συντονισμού, μέσω αποφυγής κατάτμησης αρμοδιοτήτων, ευθυνών και μέσων (ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι βραχυπρόθεσμα θα τσαλακωθούν κάποια «εγώ» και θα δυσαρεστηθούν ορισμένοι ημέτεροι), καθώς επίσης και η ενίσχυση του espritdecorps –της αίσθησης του «ανήκειν» σε ένα επίλεκτο τμήμα του κρατικού μηχανισμού, με αποστολή ευρείας κοινωνικής αποδοχής, με έντονο στοιχείο υπερηφάνειας και αυτοσεβασμού.
Προτεραιότητες θα πρέπει να αποτελέσουν (α) η ουσιαστική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος στον ευρύτερο τομέα της εθνικής ασφάλειας (β) η αξιοποίηση μιας νεώτερης γενιάς στελεχών με γνώσεις, ικανότητες και ευρύ τρόπο σκέψης, κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, σε συνδυασμό με απόλυτη αξιοκρατία στις τοποθετήσεις και προαγωγές (αφού μόνιμη σχεδόν πληγή αποτελεί η έλλειψη αξιοκρατίας και οι προαγωγές και τοποθετήσεις με κριτήριο την κομματική ταυτότητα ή άλλες μορφές πελατειακής σχέσης, καθώς και η εμφάνιση φαινομένων φατριασμού) (γ) η άμεση και δραστική μείωση των υπηρεσιών γραφείου και του προσωπικού που διατίθεται για τη φύλαξη «υψηλών προσώπων», που όχι μόνο στερεί ανθρώπινο δυναμικό από μάχιμες υπηρεσίες, αλλά και δημιουργεί μια κατηγορία «βολεμένων».
Πάντως, με δεδομένη την τεράστια έκταση που πρέπει να προστατευθεί και την αυξανόμενη οξύτητα των φαινομένων, ο κρατικός μηχανισμός, όσο και αν βελτιωθεί, θα συνεχίσει να δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει φυσικές καταστροφές αυτού του μεγέθους. Ως μοναδική απάντηση φαντάζει μια εκτενής αλλαγή νοοτροπίας από την ελληνική κοινωνία, μια επανεξέταση της ατομικής και συλλογικής μας συμπεριφοράς απέναντι στο περιβάλλον και η σημαντική αύξηση του εθελοντισμού.
Μια ουσιαστική συζήτηση, που θα καταλήξει σε συγκεκριμένες διαπιστώσεις και προτάσεις, αποτελεί άμεση ανάγκη, αφού τα ζητήματα δημόσιας τάξης και οι φυσικές καταστροφές (ως συνέπεια και των κλιματολογικών αλλαγών) θα αποτελέσουν μόνιμο σύντροφό μας και καλό θα είναι να μελετήσουμε λάθη και παραλείψεις στη μέχρι τώρα αντιμετώπισή τους για να τα αποφύγουμε στο μέλλον.

[1]Σύμφωνα με αμερικανική μελέτη, οι σημαντικότερες αδυναμίες μιας ανεπτυγμένης δυτικής κοινωνίας είναι: (α) η υποδομή μεταφορών (β) το δίκτυο ύδρευσης (γ) το σύστημα παραγωγής και αποθήκευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου (δ) το σύστημα υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης (ε) το σύστημα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος (στ) το σύστημα επικοινωνιών και τα δίκτυα πληροφορικής (ζ) το τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα (η) οι στρατιωτικές υποδομές (θ) οι ευρύτερες κυβερνητικές/κρατικές υποδομές (ι) ο πληθυσμός. Επίσης, μνημεία και σύμβολα εθνικής ταυτότητας και πολιτιστικά κέντρα.

*Ο Θάνος Π. Ντόκος είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)

Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από το τεύχος 44 του Περιοδικού “Διπλωματία”.

Diplomatia.gr