Τη στιγμή που ο Κληρίδης έκανε το μεγάλο βήμα να τοποθετηθεί δημοσίως υπέρ της γεωγραφικής ομοσπονδίας, η πρωτοβουλία που θα αναλάμβανε ο Κίσινγκερ με την επίσκεψή του στην Αγκυρα κατέρρεε προτού αρχίσει. Μόλις 48 ώρες πριν από την επίσκεψη, το κόμμα Εθνικής Σωτηρίας του Ερμπακάν, που συμμετείχε στον κυβερνητικό συνασπισμό, απέσυρε την υποστήριξή του προς τον Ετζεβίτ, λόγω διαφωνίας του με την πρόταση των Αμερικανών να προβεί η Τουρκία σε κάποιες χειρονομίες στο Κυπριακό.
ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ ΣΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΕΜΠΑΡΓΚΟ ΤΟΥ ΚΟΓΚΡΕΣΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ:

«Δεν θα δεχθούμε άλλες πιέσεις…»
Του ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΔΡΟΥΣΙΩΤΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
Το ταξίδι που ο Κίσινγκερ προετοίμαζε στην Τουρκία είχε προγραμματιστεί να γίνει στις 10 Νοεμβρίου 1974. Τρεις μέρες νωρίτερα, ο Κληρίδης μίλησε σε δημόσια συγκέντρωση για τις εξελίξεις στο Κυπριακό, στην γκαλερί «Αργώ», στη Λευκωσία, κατά την οποία μίλησε για πρώτη φορά δημόσια υπέρ της αποδοχής της λύσης ομοσπονδίας.
«Οιαδήποτε σκέψις ότι θα προκύψη λύσις η οποία θα βασίζεται επί του ενιαίου κράτους είναι εκτός πραγματικότητος, διότι η Τουρκία δεν θα δεχθή τοιαύτην βάσιν, δεδομένου ότι έχει δημιουργήσει μίαν “ντε φάκτο” κατάστασιν εις την νήσον. Εφ’ όσον το κράτος δεν θα είναι ενιαίον, τότε η λύσις θα βασίζεται επί της ομοσπονδίας. Οσοι λέγουν εις τον λαόν ότι δύναται να επιτευχθή λύσις επί τη βάσει ενιαίου κράτους παραπλανούν τον λαόν και δεν λέγουν εις αυτόν την πραγματικότητα».

Τη στιγμή που ο Κληρίδης έκανε το μεγάλο βήμα να τοποθετηθεί δημοσίως υπέρ της γεωγραφικής ομοσπονδίας, η πρωτοβουλία που θα αναλάμβανε ο Κίσινγκερ με την επίσκεψή του στην Αγκυρα κατέρρεε προτού αρχίσει. Μόλις 48 ώρες πριν από την επίσκεψη, το κόμμα Εθνικής Σωτηρίας του Ερμπακάν, που συμμετείχε στον κυβερνητικό συνασπισμό, απέσυρε την υποστήριξή του προς τον Ετζεβίτ, λόγω διαφωνίας του με την πρόταση των Αμερικανών να προβεί η Τουρκία σε κάποιες χειρονομίες στο Κυπριακό. Στις 7 Νοεμβρίου ο Μπουλέντ Ετζεβίτ παραιτήθηκε από πρωθυπουργός, η χώρα παρέμεινε χωρίς κυβέρνηση και μπήκε σε περίοδο πολιτικής αστάθειας. Ο Κίσινγκερ ενημέρωσε την ελληνική κυβέρνηση ότι «η παραίτησις του Ετζεβίτ τελικώς αφήρεσε την τελευταίαν δυνατότητα διά μίαν παραγωγικήν επίσκεψιν. Είναι προφανές, ότι περαιτέρω πρόοδος δύναται να επιτευχθή μόνον όταν αποσαφηνισθή η εν Αγκύρα πολιτική κατάστασις».

Με το ναυάγιο της πρωτοβουλίας Κίσινγκερ και την παραπομπή της λύσης σε βάθος χρόνου άνοιξε ο δρόμος για την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο.

Στις 13 Νοεμβρίου 1974, ο Μακάριος, ο οποίος βρισκόταν ακόμη στις ΗΠΑ για τις εργασίες της Γενικής Συνέλευσης, είχε μια τρίτη συνάντηση με τον Χένρι Κίσινγκερ.

Αφού είχαν μια τετ α τετ συνάντηση, συζήτησαν παρουσία των συνεργατών τους:

Κίσινγκερ: (προς υφυπουργό Stabler): Ξέρουμε αν έχουμε τώρα τουρκική κυβέρνηση;

Stabler: Οχι. Ο πρωθυπουργός έχει οριστεί, αλλά δεν έχει ακόμα σχηματίσει κυβέρνηση.

Κίσινγκερ: Τότε δεν υπάρχει υπουργός Εξωτερικών;

Stabler: Οχι, δεν υπάρχει ακόμα.

Κίσινγκερ: Θα έχει η κυβέρνηση την υποστήριξη των κομμάτων;

Stabler: Υποτίθεται ότι θα την έχει, αλλά θα είναι κατά κάποιο τρόπο υπηρεσιακή κυβέρνηση.

Κίσινγκερ: Θα ήταν σε θέση να διαπραγματευτεί;

Stabler: Εάν θα αναλάβει απλώς και μόνο για την προετοιμασία διεξαγωγής εκλογών είναι αμφίβολο.

Κίσινγκερ: Πότε είναι οι εκλογές;

Stabler: Πιθανόν την επόμενη άνοιξη.

Μακάριος: Αυτό είναι πολύ ατυχές. Εχω την εντύπωση από τον υπουργό (Κίσινγκερ) ότι έχουμε συμφωνήσει σε μια λύση, επειδή έχουμε συμφωνήσει σε ορισμένες απόψεις που παρουσίασα.

Κίσινγκερ: Εχω εξηγήσει στον Αρχιεπίσκοπο τη χαμένη ευκαιρία για λύση τον περασμένο Αύγουστο.

Μακάριος:Ο υπουργός ανέφερε ότι η λύση θα αναβληθεί για μετά τις ελληνικές εκλογές.

Το εμπάργκο

Κίσινγκερ: Οχι, δεν ήταν αυτό. Από τον Οκτώβριο έχουμε αναμιχθεί και έχουμε κάνει κινήσεις, αλλά επενέβη το Κογκρέσο (σημ.: αναφέρεται στην ψήφιση στις 17 Οκτωβρίου 1974 από το Κογκρέσο του εμπάργκο πώλησης όπλων στην Τουρκία) και προκάλεσε την αναβολή της επίσκεψής μου στην Αγκυρα. Αυτό καθυστέρησε τις διαπραγματεύσεις. Οταν τα πράγματα ήταν εδώ έτοιμα, η κυβέρνηση Ετζεβίτ δεν ήταν σε θέση να με δεχτεί. Είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε την πορεία που περιέγραψα. Θέλουμε μια διευθέτηση που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των διαδίκων. Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι έχει σημειωθεί οποιαδήποτε πρόοδος μέχρι να μιλήσουμε με την τουρκική κυβέρνηση.

Δεν έχουμε στεγανά για το είδος της λύσης που προτείνεται από τον Μακαριότατο. Επεσήμανα ότι οι πιθανότητες για πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για λογαριασμό των διαφόρων άλλων μερών που ζήτησαν τη βοήθειά μας ήταν στη βάση της καλής πίστης. Μετά τις ελληνικές εκλογές δεν θα δεχτούμε άλλες πιέσεις του τύπου που είχαμε. Αυτό το σχόλιο δεν στρέφεται κατά του Αρχιεπισκόπου.

Υπάρχει τώρα μια δυσκολία στο ότι μέχρι να μιλήσω με τους Τούρκους δεν γνωρίζουμε τις διαστάσεις των προβλημάτων. Σε κάθε περίπτωση, η αμερικανική επιρροή θα είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε λύση, ακόμη και αν είναι η μείωση του μεγέθους της τουρκικής ζώνης σε μια διζωνική λύση. Γνωρίζουμε ότι οι διαπραγματεύσεις θα περιλαμβάνουν ενεργό ρόλο των ΗΠΑ, κατά τον οποίο οι παραχωρήσεις που θα γίνουν θα είναι ουσιαστικά από την τουρκική πλευρά.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, θα είμαι σε θέση να δω καλύτερα τους όρους της λύσης απ’ ό,τι θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε.

Εχετε κάτι να προσθέσετε, Τζο;

Τζ. Σίσκο: Μόλις εξέφρασα στον πρέσβη (της Κύπρου στην Ουάσιγκτον) Δημητρίου τη λύπη μας για το ότι η επίσκεψή σας στην Αγκυρα δεν ήταν δυνατή, δεδομένου ότι υπήρχαν προοπτικές για κάποια κίνηση προς τα εμπρός εκείνη την εποχή.

Μακάριος: Ξέχασα να πω ότι η μείωση των τουρκικών στρατευμάτων στο νησί δεν είναι απαραίτητο να θεωρηθεί ότι είναι προς το συμφέρον μας, δεδομένου ότι θα ήταν καλύτερα να παραμείνει ένας μεγάλος αριθμός στρατευμάτων εκεί για να επιδεινωθεί το οικονομικό πρόβλημα της Τουρκίας.

Κίσινγκερ: Θα το λέγατε αυτό από την τηλεόραση;

Μακάριος: Οχι.

Κίσινγκερ: Υπάρχουν δύο φάσεις που θα είναι αναγκαίες: ένα, η κινητικότητα προς την κατεύθυνση των διαπραγματεύσεων, και, δύο, οι πολιτικές συνομιλίες με τις οποίες μπορούμε να δούμε το πιθανό αποτέλεσμα. Χωρίς τέτοιες διαπραγματεύσεις ασχολούμαστε μόνο με τη θεωρία. Για να αρχίσουν συνομιλίες θα πρέπει να υπάρξουν εξελίξεις στην Τουρκία. Είπα στον Αρχιεπίσκοπο ότι με την ευκαιρία της συνόδου του ΝΑΤΟ ίσως να προετοιμαστώ να πάω στην Αγκυρα να συνεχίσω τις προσπάθειές μας, ή, αν δεν γίνει αυτό, να συναντηθώ με τον Ελληνα και τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών που θα παραστούν στη σύνοδο του ΝΑΤΟ. *