Robert Springborg (ed.), Oil and Democracy in Iraq, SAQI and Middle East Institute, 2007

Βιβλιοκριτική
Του Χρήστου Ιακώβου
Διευθυντή του Κυπριακού Κέντρου Μελετών
Το βιβλίο «Oil and Democracy in Iraq» είναι μία συλλογική προσπάθεια έξι ειδικών (Robert Springborg, Clement Henry, Massoud Karshenas, Roger Owen, Mona Said, John Sfakianakis) να εμβαθύνουν στο θέμα της πολιτικής διάστασης της βιομηχανίας πετρελαίου του Ιράκ, μετά την ανατροπή του καθεστώτος Σαντάμ Χουσείν. Συνήθως, τα βιβλία τα οποία είναι γραμμένα από πολλούς συγγραφείς δεν παρουσιάζουν συνέχεια και συνοχή στην περιγραφή και ανάλυση του αντικειμένου που διαπραγματεύονται κάτι που αποφεύγεται επιτυχώς σε αυτό το βιβλίο, παρά το σύνθετο χαρακτήρα του θέματος. Η μελέτη αυτή, αρχικώς έγινε με παραγγελία της Βρετανικής Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης το 2003, με σκοπό να παράσχει εκτιμήσεις και κατευθυντήριες γραμμές στη διαδικασία λήψεως αποφάσεων για το μέλλον της βιομηχανίας πετρελαίου στο Ιράκ. Αργότερα έτυχε περαιτέρω επεξεργασίας και εξεδόθη με τη μορφή βιβλίου.
Μεθοδολογικώς, το βιβλίο θέτει δύο πολύ βασικά ερωτήματα σχετικά με την Ιρακινή βιομηχανία πετρελαίου: πρώτον, ποιός θα την κατέχει και θα την ελέγχει και δεύτερον πως θα κατανέμονται τα έσοδα από αυτό το πλέον ζωτικό τομέα της Ιρακινής οικονομίας. Οι συγγραφείς μέσα από την ανάλυσή τους συζητούν τέσσερα πιθανά σενάρια. Σχετικά με το καθεστώς ελέγχου, συζητούν τα μοντέλα ισχυρού κεντρικού ελέγχου με κρατικό ή ιδιωτικό ιδιοκτησιακό καθεστώς ή τα μοντέλα χαλαρού κεντρικού ελέγχου με δημόσιο ή ιδιωτικό καθεστώς. Παρομοίως επεξεργάζονται τέσσερα μοντέλα σχετικά το καθεστώς ιδιοκτησίας. Ισχυρός κεντρικός έλεγχος με κρατική ή ιδιωτική ιδιοκτησία ή αποκεντρωτικός έλεγχος με κρατική ή ιδιωτική ιδιοκτησία κατά επαρχία ή περιοχή. Τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά αυτών των επιλογών αναλύονται σε βάθος με εκτεταμένη παράθεση πρωτογενούς υλικού. Επιπλέον, οι συγγραφείς παραθέτουν διάφορα μοντέλα που εφαρμόζονται στις βιομηχανίες πετρελαίων Αφρικανικών και Ασιατικών πετρελαιοπαρωγών κρατών.
To Ιράκ διαθέτει το 11% των αποδεδειγμένων παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου και το γεγονός αυτό δεν μπορεί να υποτιμηθεί στην ανάλυση των συγγραφέων. Οι ΗΠΑ δεν το κράτησαν άλλωστε μυστικό ότι μετά την ανατροπή του καθεστώτος Σαντάμ Χουσείν επιθυμούσαν ταχεία ανάπτυξη και ιδιωτικοποίηση της Ιρακινής βιομηχανίας πετρελαίου. Μέχρι σήμερα, το Ιράκ αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις για την οικονομία του αφού δεν έγινε πλήρως η αντικατάσταση του παλαιού εξοπλισμού. Αυτό έχει ως συνέπεια τη χαμηλή παραγωγή και αν λάβει κανείς υπόψη τις απειλές που θέτουν καθημερινά οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις εύκολα μπορεί να έχει μία εικόνα για το πόσο έχει προχωρήσει ο πλέον ζωτικός τομέας της Ιρακινής οικονομίας μετά το 2003.
Ενώ οι ΗΠΑ προτιμούν ιδιωτικοποίηση της Ιρακινής βιομηχανίας πετρελαίου, η πλειοψηφία των Ιρακινών υποστηρίζει την κρατική ιδιοκτησία. Η κατανομή των εσόδων είναι ακόμη πιο διαμφισβητούμενο θέμα. Εδώ οι συγγραφείς συζητούν τρία μοντέλα: την επιστροφή των χρημάτων στους πολίτες, το μοντέλο της Αλάσκας, δηλαδή μέρος των κερδών να εξαιρείται φορολογίας και να επενδύεται για τους πολίτες και τις μελλοντικές γενεές και τέλος τη δημιουργία ενός εθνικού ιδρύματος αποταμίευσης, όπου μέρος των εσόδων θα επενδύεται για συγκεκριμένα αναπτυξιακά προγράμματα. Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι το τελευταίο μοντέλο χρησιμοποιήθηκε από την Ιρακινή μοναρχία πριν από το 1958. Παρά το ότι οι συγγραφείς δεν προτείνουν κάποιο από τα συγκεκριμένα μοντέλα, παρουσιάζουν διεξοδικά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα εκάστου μοντέλου καταλήγοντας, ορθώς, στο κοινό συμπέρασμα ότι είναι πρωτίστως αναγκαίο να ανοικοδομηθεί η κρατική υποδομή και να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός αυστηρού ελέγχου κατανομής των εσόδων, με δεδομένη τη διαφθορά που χαρακτηρίζει τις μεσανατολικές κοινωνίες.