Η επίσκεψη Ομπάμα στην Τουρκία έθεσε σε κίνηση μια σειρά εξελίξεων που σχετίζονται λιγότερο με την πολυδιαφημισθείσα από τους Αμερικανούς ισλαμική διάσταση της εκεί παρουσίας του, και περισσότερο με τις «ανησυχίες» για την αναδυομένη Ρωσία, όπως δείχνουν τα γεγονότα.

Ομολογουμένως, η απόφαση για την πραγματοποίηση της επίσκεψης στην Αγκυρα τόσο νωρίς στη θητεία του, αλλά και στο συμβολικό πλαίσιο της «ευρωπαϊκής» περιοδείας του, προκάλεσε μεγάλη δόση έκπληξης στους Τούρκους, που αναζητούσαν τους πραγματικούς λόγους της μετάβασης Ομπάμα εκεί («Μιλιέτ», συνέντευξη με Μαρκ Πάρις – 12/4/09), αλλά και στον ίδιο τον πρωθυπουργό Ερντογάν που ομολόγησε (Κανάλι 7 – 18/3/09) πως είχε μεν προσκαλέσει τον Ομπάμα στο Συνέδριο για τη Συμμαχία των Πολιτισμών, αλλά ουδέποτε ανέμενε πως αυτός θα έφτανε μια μέρα νωρίτερα για επίσημη επίσκεψη.

Κατ’ αρχήν, θα πρέπει να υπογραμμιστεί πως, πέραν πάσης αμφιβολίας, η αναβάθμιση της Τουρκίας σε «περιφερειακό παρατηρητήριο» ήταν ήδη στα «χαρτιά» από το προηγούμενο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (NSC) του προέδρου Μπους και, για όσους διέκριναν βαθύτερα τα πράγματα, δεν περνούσαν απαρατήρητες οι προσεκτικά σχεδιασμένες ανταλλαγές επισκέψεων αξιωματούχων-κλειδιά των δύο χωρών την τελευταία χρονιά της προηγούμενης αμερικανικής κυβέρνησης. Τις ανταλλαγές αυτές, πέραν της συνεργασίας στην ανταλλαγή πληροφοριών για το ΡΚΚ, διευκόλυνε και το γεγονός ότι στην Τουρκία η κυβέρνηση Ερντογάν και οι στρατιωτικοί «τα ‘χαν βρει» και δεν υπήρχε πλέον η ανάγκη διατήρησης λεπτών ισορροπιών για την προώθηση της αμερικανικής ατζέντας. Αυτό «έδεσε» τώρα, όπως φάνηκε από τις εκεί δηλώσεις Ομπάμα, ο οποίος έκανε ένα σφιχτό εναγκαλισμό με τους στρατιωτικούς που, έπειτα από δύο χρόνια απουσίας τους από την Εθνοσυνέλευση λόγω της παρουσίας του Κουρδικού Κόμματος, πήγαν εκεί και άκουσαν την ομιλία του. Η «αιφνιδιαστική» επίσκεψη Ομπάμα στην Τουρκία ήταν αποτέλεσμα συγκυριών που συνέκλιναν ταυτόχρονα για την επίσπευση ανάδειξης του ρόλου της Τουρκίας στον αμερικανικό σχεδιασμό. Κατά τις υπάρχουσες πληροφορίες, η διαπιστωθείσα απροθυμία των Ευρωπαίων να συνδράμουν τις ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, παρά τις προτιθέμενες υποχωρήσεις του Αμερικανού προέδρου στην οικονομική σύνοδο του Λονδίνου, οδήγησε τον Ομπάμα, στη διάρκεια μιας «τεταμένης» όπως λέγεται συνεδρίασης του NSC την Παρασκευή 6 Μαρτίου, να πάρει προσωπικά την απόφαση να μεταβεί στην Αγκυρα, μετά την ολοκλήρωση των επαφών του με τους Ευρωπαίους. Σχετικά ενημερώθηκε αμέσως η ΥΠΕΞ Κλίντον, που βρισκόταν καθ’ οδόν προς την Αγκυρα από τη Γενεύη, όπου είχε συναντηθεί με τον Ρώσο ομόλογό της Λαβρόφ, και η οποία σημειωτέον φέρεται να γνώριζε, μέχρι εκείνη τη στιγμή, μόνο τα περί σχεδιαζόμενης παρουσίας του στην Κωνσταντινούπολη για τη Συμμαχία των Πολιτισμών. Ο κ. Ομπάμα είχε στηρίξει πολλά στη συνεργασία με Γερμανία και Γαλλία και επανειλημμένα στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας είχε μιλήσει για διεύρυνση των αμερικανο-ευρωπαϊκών σχέσεων που ούτως ή άλλως βρίσκονται εκ των πραγμάτων στην κεντρική σκηνή των εξελίξεων («Ε», 8/4/09) και συνεπώς ξένισε η αιφνιδιαστική αυτή μεταστοφή του.

Οι επικριτές του, σοβαροί παράγοντες του κατεστημένου της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, που σημειωτέον συμφωνούν με τις ευρύτερες επιλογές του, θεωρούν πως λείπει το στρατηγικό υπόβαθρο στις κινήσεις του, οι οποίες είναι μάλλον «παρορμητικές» παρά βαθύτερης γεωπολιτικής προσέγγισης και προοπτικής. Από εσωτερικής σκοπιάς, ο Ομπάμα δεν ήθελε να δώσει την εντύπωση δυσαρμονίας με τους Ευρωπαίους και, έτσι, η προσβληθείσα «αναζωογόνηση» της διατλαντικής ενότητας απείχε μεν μακράν της πραγματικότητας, αλλά εξυπηρέτησε την «ανάγκη» Ομπάμα να μη φανεί «απομονωμένος» στην πρώτη του ευρωπαϊκή περιοδεία, κρίνοντας πως, εναλλακτικά της αποτυχίας, η επιφανειακή «ομοφωνία» αποτελεί την καλύτερη δεύτερη επιλογή. Στο σημείο αυτό χώρισαν και οι δρόμοι της Ουάσιγκτον με τους Ευρωπαίους, και κάτω από την πίεση συλλήβδην όλων των «δεξαμενών σκέψης» στην Ουάσιγκτον, που επί μήνες, σχεδόν κάθε βδομάδα, έβγαζαν και μια καινούργια έκθεση για τη γεωπολιτική σημασία της Τουρκίας («Ε» 23/2/09), ο κ. Ομπάμα προσπέρασε τους Ευρωπαίους προς χάριν της Τουρκίας («Ε» 8/4/09).

Εν τω μεταξύ, η αναδυόμενη Ρωσία είχε γίνει βασική πρόκληση στα ευρύτερα αμερικανικά συμφέροντα, και η ανησυχία της Ουάσιγκτον ενισχύθηκε από την εμφανή προσπάθεια της Μόσχας να «τραβήξει» την Αγκυρα προς το μέρος της (επίσκεψη Γκιουλ στη Μόσχα και ρωσική ενθάρρυνση της Αρμενίας να τα «βρει» με την Τουρκία), χρησιμοποιώντας σαν «καρότο» τη γεωπολιτική φιλοδοξία της γείτονος να διαδραματίσει ρόλο στις εξελίξεις του Καυκάσου και πολύ πέραν. Οπως εφάνη από τις εξελίξεις, η προσέγγιση Ερεβάν και Αγκυρας προκάλεσε την αντίδραση του Αζερμπαϊτζάν, που ήλθε πιο κοντά στη Μόσχα, γεγονός που περιέπλεξε την προοπτική του αμερικανο-ευρωπαϊκής έμπνευσης αγωγού του Ναμπούκο, και την μέσω αυτού διοχέτευση του αζέρικου αερίου, που πλέον φαίνεται να κατευθύνεται προς τον ρωσικό αγωγό του Νοτίου Διαδρόμου (South Stream). Ολα, ωστόσο, εξακολουθούν να «παίζονται» και με βάση ακριβώς αυτές τις εκτιμήσεις ο Ομπάμα ανέλαβε την «επίθεση φιλίας» προς την Τουρκία, και με την παρουσία του εκεί έδωσε σοβαρή ενθάρρυνση στη γείτονα να ακολουθήσει επιθετική και διεκδικητική πολιτική έναντι της Ρωσίας, γιατί οτιδήποτε άλλο θα οδηγούσε στην «ανεπιθύμητη» συνεργασία της Αγκυρας με τη Μόσχα. Αυτά βέβαια υποκρύπτουν τη σοβαρή ένταση στις αμερικανο-ρωσικές σχέσεις και πιο συγκεκριμένα την αντίδραση της Ουάσιγκτον στα μακροπρόθεσμα σχέδια της Μόσχας για παγιοποίηση της σφαίρας επιρροής της στον Καύκασο και στην Κ. Ασία, και είναι προφανές ότι η Τουρκία είναι το «μήλον της Εριδος» στη γεωπολιτική αυτή διαμάχη για ενεργειακή επικράτηση («Ε» 23/2/09).

Από την έκβαση της διαμάχης αυτής θα εξαρτηθεί κατά πόσον οι ΗΠΑ θα καταφέρουν να «αποσπάσουν» την Ευρώπη από τη ρωσική ενεργειακή εξάρτηση, επί τη βάσει της οποίας εξηγούν τη στενή σχέση της Γερμανίας με τη Ρωσία. Εκείνο που παραβλέπεται από τον σχεδιασμό της κυβέρνησης Ομπάμα είναι πως οι κινήσεις της ενισχύουν τον τουρκικό σοβινισμό και η ως εκ τούτου περισσή αλαζονεία της γείτονος μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα και εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή, με απρόβλεπτες συνέπειες. Παρά, δε, τις αμερικανικές «διαβεβαιώσεις», που ποικίλως διοχετεύονται προς την Αθήνα, πως η αμερικανο-τουρκική προσέγγιση δεν είναι σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων, οι τουρκικοί διθύραμβοι, πως η νέα αμερικανική προσέγγιση έναντι της Τουρκίας θα συμβάλει τα μέγιστα στην προώθηση των τουρκικών εθνικών συμφερόντων, εγκυμονούν κινδύνους. Αραγε, περί ποίων τουρκικών συμφερόντων γίνεται λόγος στο τουρκικό αυτό παραλήρημα; Πολλά θα φανούν όταν κληθεί η Αγκυρα να εκτελέσει τις εντολές της Ουάσιγκτον, που αυτή τη στιγμή τις αποδέχεται προφανώς άνευ κριτικής αξιολόγησης.
Ελευθεροτυπια