Του Günay Aslan*
Μετάφραση: Σάββας Καλεντερίδης
Oι τουρκοαμερικανικές σχέσεις, που είχαν περάσει σε φάση έντασης την άνοιξη του 2003, με την έναρξη της επιχείρησης κατοχής του Ιράκ και έφθασαν στο σημείο να διακοπούν τον Ιούλιο του ίδιου έτους, με τη σύλληψη των Τούρκων αξιωματικών από τον αμερικανικό στρατό, το 2005 μπήκαν σε φάση “επισκευής” και μετά το 2007 μπήκαν σε φάση εξομάλυνσης.
Το 2009, με την ανάληψη της διοίκησης Ομπάμα, η φάση της εξομάλυνσης έχει μπει σε νεά φάση. Οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις φαίνεται ότι έχουν μπει σε φάση ενός ιδιότυπου έρωτα!
Ο εκπρόσωπος του Ομπάμα για τη Μέση Ανατολή έρχεται από την Άγκυρα και η Χίλαρι Κλίντον πηγαίνει. Και όταν επιστρέφει αυτή, ανακοινώνεται ότι ο Ομπάμα θα…επισκεφτεί την Άγκυρα. Η Τουρκία, μετά από αρκετό διάστημα, αρχίζει να μιλά και πάλι για “στρατηγική συμμαχία” με τις ΗΠΑ, ενώ οι ΗΠΑ δεν παύουν να τονίζουν ότι η Τουρκία “είναι περιφερειακή και πλανητική ηγέτιδα δύναμη”.

Πού είμασταν και πού βρεθήκαμε!
Μόλις μέχρι χθες μιλούσαμε για πόλεμο στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις. Είχαμε γεμίσει με σενάρια, μερικά από τα οποία, μάλιστα, έλεγαν ότι η Αμερική θα καταλάβει την Τουρκία. Τα σενάρια αυτά, με κορυφαίο αυτό που αποτέλεσε τη βάση για το βιβλίο “Μεταλλική Θύελα” (Metal Fırtına), που αναφερόταν σε τουρκοαμερικανικό πόλεμο, φούντωναν συνεχώς τον αντιαμερικανισμό στην Τουρκία. Στην πραγματικότητα στην Τουρκία ο αντιαμερικανισμός είναι ακόμα σε υψηλά επίπεδα, όμως, παρόλα αυτά, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο μήνας του μέλητος ενός παρατεταμένου έρωτα μεταξύ της Τουρκίας με τις ΗΠΑ.
Αν με ρωτούσατε δε “Τί έγινε και ξαναζωντάνεψαν οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις;” θα σας απαντούσα ως εξής:
Η αιτία της διαταραχής, αλλά και της εξομάλυνσης των σχέσεων των δυο χωρών ήταν οι Κούρδοι.
Το πιο σημαντικό ή μάλλον θα λέγαμε το μοναδικό θέμα που επηρέασε και έφερε τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις ακόμα και μέχρι το σημείο διακοπής, ήταν το μέλλον του Ιράκ. Με άλλα λόγια, ήταν το ζήτημα του Κουρδιστάν και της τύχης των Κούρδων.
Η διάσταση απόψεων μεταξύ των δυο χωρών σε αυτό το θέμα στο παρελθόν δεν κατέστη δυνατόν να ξεπεραστεί. Το τουρκικό κράτος δεν ήθελε την ανατροπή του Σαντάμ για να μην ανοίξει ο δρόμος για την ελευθερία των Κούρδων. Επέμενε ότι πρέπει να συνεχιστεί εκείνο το αντιδημοκρατικό, δεσποτικό καθεστώς που κρατούσε υπό πίεση τους Κούρδους και τους καταπίεζε.
Τα συμφέροντα των ΗΠΑ όμως απαιτούσαν την ανατροπή του καθεστώτος στην περιοχή. Οι ΗΠΑ ήθελαν μια νέα δομή στην περιοχή. Ήθελαν την ίδρυση ενός κουρδικού κράτους στη νέα αυτή ισορροπία, με τον υπολογισμό ότι κάτι τέτοιο ήταν σημαντικό και θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Αμερικής στην περιοχή. Σε αυτό ακριβώς το σημείο συνέπιπταν τα συμφέροντα των Κούρδων του Ιράκ και των ΗΠΑ. Και οι Κούρδοι του Ιράκ, με τη σειρά τους, επιδιώκοντας την ανάδειξη του ζητήματος και την ελευθερία τους, υποστήριζαν τις ΗΠΑ.
Αυτό ακριβώς ήταν το ζήτημα που έφερε την Τουρκία αντιμέτωπη με τις ΗΠΑ. Το 2005 η Τουρκία άρχισε να καταβάλει προσπάθειες για να μην επιδεινωθούν ακόμα περισσότερο οι σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η Τουρκία, για να εξομαλύνει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, ζηοτύσε την αναβολή του δημοψηφίσματος για το Κιρκούκ και τη διεξαγωγή κοινής επιχείρησης εναντίον του ΡΚΚ. Οι ΗΠΑ με τη σειρά τους διαχειρίζονταν το χρόνο και ζητούσαν πρώτα από την Τουρκία να συνάψει σχέσεις και να συνεργαστεί με τους Κούρδους του Ιράκ.
Η επίσκεψη του τότε αρχηγού ΓΕΕΘΑ, Γιασάρ Μπουγιούκανιτ, το 2007 στις ΗΠΑ δεν έφερε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η επίσκεψη του στρατηγού πέρασε σε κλίμα έντασης. Ο Μπουγιούκανιτ είχε πει τότε ότι “Υπάρχει πιθανότητα διαμελισμού στα τρία του Ιράκ. Πάντως, όσο υπάρχουν οι δυνάμεις που προστατεύουν την Τουρκία, την πατρίδα μας δεν μπορεί να τη διαμελίσει κανείς”. Στη συνέχεια ακολούθησε η προειδοποίηση του τότε αρχηγού στρατού ξηράς, Ιλκέρ Μπάσμπουγ. Ο Μπάσμπουγ δήλωσε τότε ότι η Τουρκία δεν μπορεί να αποτρέψει το διαμελισμό του Ιράκ, μπορεί όμως να αυξήσει το κόστος για τις ΗΠΑ”.
Οι αντιτιθέμενες δηλώσεις, οι διαφωνίες και τα παζάρια συνεχίστηκαν μέχρι το Νοέμβριο του 2007. Με την επίσκεψη του Ερντογάν στις 5 Νοεμβρίου 2007 στην Ουάσιγκτον και τη συνάντηση Ερντογάν-Μπους άνοιξε μια νέα περίοδος στις σχέσεις των δυο χωρών. Οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις που είχαν διαταραχτεί εξαιτίας των Κούρδων και του Κουρδικού Ζητήματος, εξομαλύνθηκαν μετά από συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ των δυο πλευρών στο θέμα αυτό. Το περιεχόμενο της μεταξύ τους συμφωνίας δεν είναι ακόμα γνωστό.
Οι ΗΠΑ εξ αρχής επεδίωκαν και ζητούσαν από την Τουρκία να συνάψει στενές σχέσεις με το ιρακινό Κουρδιστάν και η Άγκυρα αντιστεκόταν. Τώρα φαίνεται ότι το έχει αποδεχτεί! Παρότι ο τουρκικός στρατός δεν δείχνει τις διαθέσεις του, οι εξελίξεις μας δείχνουν ότι οδεύουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι δυο πλευρές, κατά τα φαινόμενα, έχουν συμφωνήσει για το μέλλον των Κούρδων. Φαίνεται ότι οι ΗΠΑ έδωσαν την πρωτοβουλία στην Τουρκία, σε σχέση με το θέμα των Κούρδων, και η Τουρκία, ως αντάλλαγμα, έχει άρει τις ενστάσεις της σε σχέση με τις άλλες επιλογές των ΗΠΑ στο Ιράκ. Η Τουρκία, που είχε αντιταχθεί στην είσοδο των Αμερικανών στο Ιράκ, το 2003, με το σκεπτικό ότι κάτι τέτοιο εξασφαλίζει οφέλη και πλεονεκτήματα στους Κούρδους, τώρα που οι Αμερικανοί αποσύρονται, οι Τούρκοι χώνονται στο Ιράκ, με την υποστήριξη των Αμερικανών.
Οι ΗΠΑ, που δεν υπολόγιζαν την Τουρκία και δεν της επέτρεπαν καν να μπει στο Ιράκ, τώρα της δίνουν την πρωτοβουλία και ακολουθούν πολιτική που λαμβάνει υπ’ όψη τις ευαισθησίες της Άγκυρας!
όσον αφορά τις επιδράσεις αυτής της κατάστασεις στου Κούρδους, αναμφίβολα θα υπάρχουν θετικά αποτελέσματα για τους Κούρδους του Ιράκ. Η Τουρκία θα βγει στο προσκήνιο και θα αναλάβει το ρόλο του “φράχτη” απέναντι στην αραβική εχθρότητα και, κυρίως, στον ιρανικό επεκτατισμό. Και τα συμφέρονται των Κούρδων του Ιράκ, την περίοδο αυτή, εξασφαλίζονται και μέσα από τη συνεργασία με την Τουρκία. Και φαίνεται ότι κάτι τέτοιο επιθυμούν και επιδιώκουν. Οι Κούρδοι του Ιράκ, όσο αποστασιοποιούνται από έναν πόλεμο με το ΡΚΚ, οι επιδιώξεις τους αυτές μάλλον θα τους εξασφαλίσουν θετικά αποτελέσματα.
Όσον αφορά το Βόρειο (τουρκικό) Κουρδιστάν. Με το που άρχισε να διαφαίνεται η εξομάλυνση στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας, το ΡΚΚ ανακηρύχθηκε κοινός εχθρός. Αμέσως μετά ακολούθησαν οι επιχειρήσεις εναντίον του ΡΚΚ από αέρος και από εδάφους. Η Τουρκία, που αποδέχτηκε την εξομάλυνση των σχέσεων με τους Κούρδους του Ιράκ, συνεχίζει τον πόλεμο εναντίον των δικών της Κούρδων. Δεν φαίνεται διατεθειμένη να μπει σε μια φάση ειρήνευσης και εξομάλυνσης με τους δικούς της Κούρδους, παρότι ξέρει ότι δεν θα μπορέσει να το αποφύγει αυτό για πολύ ακόμα. Επιπλέον, τη φορά αυτή ακολουθεί έναν δρόμο διαφορετικό απ’ ότι στο παρελθόν. Ενώ από τη μια πλευρά προσπαθεί να αυξήσει την πίεση εναντίον του ΡΚΚ, από την άλλη αποφεύγει να περιορίσει το πεδίο δράσης του DTP (νόμιμη έκφραση του ΡΚΚ, σ.τ.μ.).
Η Τουρκία μέχρι στιγμής δεν έχει κάνει τίποτα για να παρουσιάσει τη δική της λύση για το θέμα. Παρόλα αυτά, αν και το κάνει διακατεχόμενη από φόβο, προσπαθεί να ακολουθήσει μια πολιτική που εξωθεί τους Κούρδους να ενεργοποιηθούν στη νόμιμη πολιτική δράση. Και η Αμερική, παράλληλα με τη στρατιωτική επίλογή, ζητάει από την Άγκυρα “πολιτικό άνοιγμα”. Θέλω να πω μ’ αυτό ότι η εξομάλυνση των τουρκοαμερικανικών σχέσεων, δεν σημαίνει αυτομάτως και βάθεμα του πολέμου (εναντίον του ΡΚΚ, σ.τ.μ.).
Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι, όπως είναι σε όλους γνωστό, η Τουρκία και κατά το παρελθόν, παρά την ενεργή υποστήριξη της Αμερικής και των Κούρδων του Ιράκ, δεν πέτυχε τίποτα επιχειρώντας να εξουδετερώσει το ΡΚΚ με στρατιωτικά μέσα. Τη φορά αυτή ίσως θα δούμε μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα. Η εικόνα θα ξεκαθαρίσει μετά τις εκλογές (29 Μαρτίου).
Από την άλλη πλευρά, οι εξελίξεις και η βελτίωση στις τουρκοαμερικανικές σχέσεις θα επηρεάσουν και την εσωτερική πολιτική της Τουρκίας. Οι αναφορές που έκανε η Κλίντον στον “κοσμικό χαρακτήρα του τουρκικού κράτους” κατά την επίσκεψή της στην Άγκυρα, είναι ενδείξεις πορς αυτή την κατεύθυνση. Και το βάρος στο ζήτημα αυτό πέφτει στις πλάτες του Ερντογάν.

* Ο Günay Aslan είναι δημοσιογράφος, κουρδικής καταγωγής, που ζει και εργάζεται στη Γερμανία. Άρθρα του δημοσιεύονται σε διάφορα κουρδικά και αρμενικά έντυπα και ιστοσελίδες. Πρόκειται για τον δημοσιογράφο που δημοσίευσε το περίφημο άρθρο “Περί Οτζαλάν (2), στις 6 Φεβρουαρίου 1999, όταν είμαστε εγκλωβισμένοι στην κατοικία του Έλληνα πρέσβη, στο Ναϊρόμπι. Με το εκείνο το άρθρο ο Γκιουνάι Ασλάν στην ουσία προειδοποιούσε τον Αμπντουλλάχ Οτζαλάν για τον κίνδυνο που διέτρεχε (βλ. βιβλίο Σάββα Καλεντερίδη “Παράδοση Οτζαλάν: Η ώρα της αλήθειας”, σελ. 160, Εκδόσεις ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ).