Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ Κ. ΚΑΡΥΩΤΗ *
Μόλις προ ολίγων ημερών, στις 3 Φεβρουαρίου 2009, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε μια καθοριστική απόφαση για την ταυτόχρονη οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρουμανία.
Το μήλο της Εριδος μεταξύ των δύο χωρών ήταν, για πολλά χρόνια τώρα, ένα νησί της Ουκρανίας, το νησί Serpent («Φίδι») στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι αρκετά μικρό νησί το οποίο δεν είχε κατοικηθεί, παρά μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια, χωρίς βέβαια να θεωρείται βραχονησίδα.
Η Ρουμανία, ωστόσο, είχε αντίθετη γνώμη και επέμενε ότι το…συγκεκριμένο νησί δεν δικαιούται ούτε υφαλοκρηπίδα, ούτε και ΑΟΖ.
Ετσι, οι δύο χώρες υπέγραψαν ένα συνυποσχετικό και ζήτησαν από το Διεθνές Δικαστήριο να οριοθετήσει εκείνο τις δύο θαλάσσιες ζώνες με την ταυτόχρονη δέσμευση ότι η απόφαση θα γινόταν σεβαστή και από τις δύο χώρες.
Η απόφαση της 3ης Φεβρουαρίου παρουσιάζει συμαντικό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, καθώς η θέση της Ουκρανίας προσομοιάζει με τη στάση και τα συμφέροντα της Αθήνας στο Αιγαίο, ενώ τα επιχειρήματα της Ρουμανίας θα μπορούσαν να αντιστοιχούν σε αυτά της Αγκυρας. Η απόφαση του Δικαστηρίου ήταν, μέχρι ενός ορίου, υπέρ της Ρουμανίας και έτσι αξίζει να μελετηθεί ιδιαιτέρως, καθώς φαίνεται να αποτελεί προηγούμενο το οποίο θα μπορούσε να δυσχεραίνει κάπως τη θέση της Ελλάδας στη διαφορά της με την Τουρκία στο δρόμο προς τη Χάγη.

1. Η αμφισβητήσιμη θαλάσσια περιοχή είναι 12.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα που διαθέτουν 100 δισ. κυβικών μέτρων φυσικού αερίου αλλά και 73 εκατ. βαρέλια πετρελαίου. Και η διαφορά για την υφαλοκρηπίδα ξεκίνησε πριν από 42 χρόνια (το 1967), όταν η Ρουμανία άρχισε διαπραγματεύσεις με την τότε Σοβιετική Ενωση (όπου μπήκε η Ουκρανία) για αυτό το θέμα.
Οι σχετικές διαβουλεύσεις διήρκεσαν 20 χρόνια και υπήρξαν 10 γύροι χωρίς να βρεθεί συμβιβαστική λύση.

2. Το νησί μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης έγινε μέρος της Ουκρανίας και έτσι το 1995 ξεκίνησαν νέες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Βουκουρέστι και το Κίεβο. Υστερα από 34 άκαρπους γύρους συζητήσεων, η Ρουμανία αποφάσισε να φέρει αυτή τη διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης το 2004.
Τελικά, το Κίεβο αποφάσισε και αυτό, το 2007, να υπογράψει ένα συνυποσχετικό με το Βουκουρέστι και να σεβαστεί την απόφαση του Δικαστηρίου.
Ετσι εκδικάστηκε η διαφωνία αυτή στη Χάγη το 2008 σε μια διαδικασία με την οποία η Ελλάδα ενώ γνώριζε ότι άπτεται στα εθνικά της συμφέροντα, ουδέποτε ασχολήθηκε.

3. Ο χάρτης της απόφασης δείχνει ότι το Δικαστήριο οριοθέτησε τα θαλάσσια σύνορα των δύο χωρών, κυρίως, με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, κάτι που υποστηρίζει και η Ελλάδα στην περίπτωση του Αιγαίου. Δυστυχώς, όμως, δεν έδωσε στο νησί της Ουκρανίας δικαιώματα υφαλοκρηπίδας ή Οικονομικής Ζώνης.
Ταυτόχρονα, ωστόσο, το δικαστήριο δεν πήρε θέση αν το συγκεκριμένο νησί αποτελεί βραχονησίδα ή όχι. Δικαιολόγησε, μάλιστα, αυτή την απόφαση με το σκεπτικό ότι το νησί ήδη είχε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων, την οποία πάντως δεν αμφισβητούσε η Ρουμανία. Ετσι, από τον χάρτη φαίνεται ότι η Ρουμανία κέρδισε το 79,3% της θαλάσσιας ζώνης που διεκδικούσε.

4. Δυστυχώς, η απόφαση του Δικαστηρίου αγνοεί εντελώς τα δικαιώματα του νησιού, που ως κατοικήσιμο δικαιούται να έχει και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, πέρα βεβαίως από τα κυριαρχικά δικαιώματα που πηγάζουν από την (αδιαμφισβήτητα) αιγιαλίτιδα ζώνη του.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Serpernt απέχει 35 χιλιόμετρα από το Δέλτα του Δούναβη ποταμού και το μέγεθός του είναι 0,17 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με μήκος 662 μέτρα και πλάτος 440 μέτρα. Διαθέτει περίπου 100 κατοίκους, ταχυδρομείο, τράπεζα, ηλεκτρικό σταθμό και τηλεπικοινωνίες.

5. Πρέπει, από την άλλη, να τονίσουμε ότι το Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη καθόλου ότι η Μαύρη Θάλασσα είναι μια κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Κάτι που συμφέρει την Ελλάδα, καθώς είναι γνωστή η θέση της Τουρκίας που επιμένει ότι το Αιγαίο Πέλαγος αποτελεί κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα. Αν το Δικαστήριο δεν θεωρεί τη Μαύρη Θάλασσα ως κλειστή, σίγουρα δεν θα μπορούσε ποτέ να θεωρήσει ούτε το Αιγαίο ως κλειστή θάλασσα.
Επιπλέον, στη συγκεκριμένη περίπτωση το Δικαστήριο ασχολήθηκε με ένα και μόνο μικρό νησί στη Μαύρη Θάλασσα. Είναι προφανώς διαφορετικό να ασχοληθεί με εκατοντάδες νησιά διάσπαρτα στο Αιγαίο και βεβαίως είναι και μεγάλα και κατοικημένα.

6. Για πάνω από τριάντα χρόνια η Ελλάδα επιμένει μονότονα ότι η μοναδική της διαφορά με την Τουρκία είναι νομική και αφορά αποκλειστικά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου.
Ωστόσο, εδώ και 25 χρόνια η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκερασθεί από αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), προς την οποία στρέφουν το ενδιαφέρον τους τα κράτη. Απόδειξη, το γεγονός ότι από τη νέα σύμβαση Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (1982) και μετά, καμία άλλη χώρα στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της ΑΟΖ. Ετσι ακριβώς όπως έκαναν και τώρα η Ουκρανία με τη Ρουμανία.

7. Οι Τούρκοι ασφαλώς μένουν ικανοποιημένοι ακούγοντας επί τόσα χρόνια τις ελληνικές κυβερνήσεις και όλα τα πολιτικά κόμματα να μιλούν μόνο για την υφαλοκρηπίδα χωρίς να αναφέρονται στην ΑΟΖ. Ο λόγος, βέβαια, της χαράς των Τούρκων είναι ότι γνωρίζουν πως η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο χώρο του Αιγαίου.

8. Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν πριν από λίγο καιρό, όταν η Κύπρος αποφάσισε -πολύ σωστά- να συνάψει μια συμφωνία με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών και μετά να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στην κυπριακή ΑΟΖ.
Η Αθήνα εμφανίζεται να συμφωνεί με την κυπριακή θέση. Δεν σπεύδει, όμως, να υιοθετήσει τη δικιά της ΑΟΖ και να την οριοθετήσει με την Κύπρο και με τις άλλες χώρες στα δυτικά της σύνορα.
Ετσι, ενώ η Τουρκία συνεχώς προσθέτει νέα θέματα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων (γκρίζες ζώνες, αποστρατικοποίηση νησιών, εύρος αιγιαλίτιδας ζώνης), η Ελλάδα δεν τολμά να προσθέσει την ΑΟΖ ως ένα από τα θέματα προς διευθέτηση.

9. Η τελευταία απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης είναι μια αφορμή για να ξυπνήσει η Αθήνα από τον λήθαργο 25 χρόνων και να ζητήσει από το Δικαστήριο την ταυτόχρονη οριοθέτηση και των δύο θαλάσσιων ζωνών. Δηλαδή, της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.
Υπάρχουν αρκετοί στην Ελλάδα που πιστεύουν ότι αν η διαφορά μας με την Τουρκία φτάσει στη Χάγη, η χώρα μας θα χάσει. Η θέση αυτή μου θυμίζει τους ισχυρισμούς της Ουάσιγκτον ότι «δεν θα πάμε το θέμα του Γκουαντάναμο στο Διεθνές Δικαστήριο γιατί θα χάσουμε»!

10. Μια ευνομούμενη κοινωνία, όμως, όπως η δική μας, δεν πρέπει να σκέφτεται έτσι. Το πρόβλημα είναι αν πραγματικά θέλουμε ή όχι να επιλύσουμε αυτή τη μακρόχρονη διένεξη με την Τουρκία. Η Ρουμανία και η Ουκρανία έλυσαν τη διαφορά τους ειρηνικά, χωρίς να σκέπτονται νικητές και ηττημένους. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και εμείς.

* Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ Κ. ΚΑΡΥΩΤΗΣ είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας.
ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ – 08/02/2009